Ադամաթուզը, Տատասկաթզենին (անգլ.՝ Prickly pear, ռուս.՝ Опунция, լատ.՝ Opuntia) կռզիների ընտանիքի փռված կամ կանգնած թփերի, հազվադեպ՝ ծառերի ցեղ։ Հայտնի է տատասկաթզենու ավելի քան 200 տեսակ, տարածված Ամերիկայի (հյուսիսային լայնության 56°-ից մինչև Մագելլանի նեղուցը) և Գալապագոսյան կղզիների անապատներում, կիսաանապատներում,սավաննաներում և լուսավոր անտառներում։ Ընձյուղները տափակ են, հյութալի, հատվածավոր։ Ցողունների վրա կան ձևափոխված ծոցային բողբոջներ (արևոլներ)՝ փշերով և նուրբ փշիկների (գլոխիդիում) փնջեր։ Տերևները մանր են, հյութալի, մախաթանման, վաղ թափվող։ Ծաղիկները մեկական են, երկսեռ։ Պտուղը հատապտուղ Է։ Սերմերը տափակ են, ամուր կեղևով։ Մեկ տեսակի (Օ․ ficus indica, «հնդկական թզենի») պտուղները օգտագործվում են սննդի մեջ։ Տատասկաթզենիի որոշ տեսակներ բնավարժեցվել են Հնդկաստանում, Ավստրալիայում, նախկին ԽՍՀՄ-ում (Ղրիմում և Կովկասում) դեկորատիվ նպատակներով փորձարկվել է ավելի քան 30 տեսակ։ Առանձին տատասկաթզենիները դիմանում են մինչև 10— 12 °C սառնամանիքին։ Տատասկաթզենու ցողունը պարունակում է օսլա, շաքար, սպիտակուց, վիտամին C, անփուշ ձևերը կեր են անասունների համար։ Հեշտությամբ բազմանում է վեգետատիվ եղանակով։ Տատասկաթզեն հնդկացիների սիրված բույսերից Է, պատկերված է Մեքսիկայի գերբի վրա։ http://greenhome.org.ua/opunciya-vidy-uxod-razmnozhenie-vozmozhnye-trudnosti/
Մրգերը ծառերի, թփերի, ծառաթփային բույսերի ուտելի պտուղներն են: Տարբերում են մրգի հետևյալ հիմնական խմբերը. սերմնապտուղներ՝ խնձոր, տանձ, սերկևիլ և այլն, կորիզապտուղներ՝ ծիրան, դեղձ, բալ, սալոր և այլն, արևադարձայիններ և մերձարևադարձայիններ՝ արքայախնձոր, ադամաթուզ, նուռ, թուզ, մանգո, ցիտրուսային՝ լիմոն, նարինջ, կիտրոն, մանդարին, թուրինջ և այլն, հատապտուղներ՝ հաղարջ, կոկռոշ, մորի, մոշ, ելակ, խաղող, լոռամրգի և այլն:
Արքայախնձորը (անգլ.՝ Pineapple, ռուս.՝ Ананас, լատ.՝ Ananas comosus)Bromeliaceae ընտանիքին պատկանող բազմամյա խոտաբույս է: Հայրենիքը հարավային Ամերիկայի հյուսիս-արևելքն է, սակայն տարածված է աշխարհի համարյա բոլոր արևադարձային երկրներում։
Արքայախնձորը արժեքավոր սննդի տեսակ է։ Զարմանալի բուժական հատկությունները պայմանավորված են միջուկում պարունակվող սննդարար նյութերով։ Նրա մեջ պարունակվող ամենաօգտակար նյութը համարվում է բրոմելիայինը։ Այս ֆերմենտը կարգավորում է սպիտակուցների յուրացումը, սա էլ իր հերթին նպաստում է ստամոքսի աշխատանքին, խթանում է մարսողությունը, մաքրում է աղիները, նվազեցնում է արյան մածուցիկությունը, մաքրում է արյունը բարձրացնում դիմադրողականությունը։ Սակայն, պետք է նաև հիշել, որ ստամոքսային հիվանդությունների ժամանակ արքայախնձոր օգտագործել խորհուրդ չի տրվում։
Տերևների մեջ կան բազմաթիվ ամուր մանրաթելեր, որի շնորհիվ արքայախնձորը մշակում են նրանից թել ստանալու նպատակով։
Ինչպես տանը արքայախնձոր աճեցնել
Քայլ 1. Արքայախնձորի ընտրությունը
Աճեցնելու համար պետք է ընտրել լավ վիճակում գտնվող, հասած արքայախնձոր։ Ուշադրություն դարձրեք գագաթի տերևների վիճակին, դրանց գոնե կենտրոնական մասը պետք է կանաչ և առողջ տեսք ունենա, անպիտան են ամբողջությամբ չորացած կամ դեղնած ու հեշտությամբ պոկվող տերևներ ունեցող պտուղները։
Քայլ 2. Գագաթի մշակումը
Գագաթը պտղից առանձնացնում են տերևների փունջը ամուր բռնելով ու դանդաղ պտտելով։ Եթե գագաթը հեշտությամբ չի պոկվում, կարելի է դանակով կտրել պտղի վերին մասը ու հետո պոկել ավելորդ մասերը։
Առանձնացված գագաթափնջի ստորին մասի տերևները պետք է ձեռքով պոկել՝ այնպես, որ բացվի 3-4 սանտիմետրանոց կոթուկ։
Քայլ 3. Արմատավորումը
Որպեսզի արմատակալում տեղի ունենա, պատրաստված գագաթը պետք է նույն 3-4 սնտիմետրով ընկղմել 1-2 օր հնեցված, սենյակային ջերմաստիճանի ջրի մեջ։ Կարելի է բաժակի կամ մեկ այլ տարայի մեջ դնել գագաթը ու լավ կլինի ոչ թափանցիկ պատերով լինեն դրանք։
Բաժակը պետք է դնել սենյակում, լավ լուսավորված տեղում, բայց ոչ արևի ուղիղ ճառաքայթների տակ։ Բաժակի ջուրը պետք է 2 օրը մեկ փոխել՝ նույն, հնեցված, սենյակային ջերմաստիճանի ջրով։
Մոտ մեկ շաբաթից կհայտնվեն արմատները։
Քայլ 4. Տնկելը
Եթե կա հնարավորություն, պետք է միանգամից վերցնել մեծ ծաղկաման՝ 30-35 սմ տրամագծով և 20-30 սմ բարձրությամբ։ Հակառակ դեպքում, սկզբի համար, կարելի է տնկել 10-15 սմ տրամագծով ծաղկամանի մեջ, բայց, հենց բույսը սկսի աճել, պետք է տեղափոխեք այն մեծի մեջ, այլապես տերևները կսկսեն չորանալ ու ծաղկելու կամ պտուղ ստանալու մասին կարող եք չերազել։
Ծաղկամանը պարտադիր պետք է ունենա դրենաժային անցքեր և մոտ 3 սանտիմետր բարձրությամբ դրենաժային շերտ։ Մնացած մասում լցնում են պարարտ, փխրուն հողախառնուրդ, որի մեջ էլ տնկում են արքայախնձորի արմատակալած գագաթը։
1-2 ամիս անց, նույն պարբերականությամբ կատարում են բույսի լրացուցիչ սնուցում։
Պետք չէ մոռանալ, որ արքայախնձորը ջերմություն ու լույս սիրող բույս է և, ինչպես բույսերի գերակշռող մեծամասնությունը չի սիրում միջանցքային քամիներ։ Ջրել բույսը պետք է հնեցված, սենյակային ջերմության ջրով, պարբերաբար և չափավոր։ Չափից շատ ջրելը կարող է հանգեցնել արմատների նեխելուն։
Բացի ջրելուց, պետք է հաճախ ցողել բույսի տերևները, ինչպես նաև լաթով կամ սպունգով, պարբերաբար մաքրել դրանք փոշուց։
Ընդհանուր առմամբ սենյակային պայմաններում արքայախնձոր աճեցնելը բարդ չէ։ Ճիշտ խնամքի ու անհրաժեշտ պայմաններ ապահովելու դեպքում, 2-2,5 տարուց բույսը կծաղկի ու կպտղաբերի։
Giving a vegetable plant the space it needs to mature is essential. Proper spacing insures that roots do not compete for moisture and nutrients and that above ground growth is not crowded and has needed exposure to light and good air circulation (essential for preventing disease).
Leafy and root crops can be started in containers by spreading seed but once plants have grown to an inch or two tall (2.5-5 cm) they should be thinned. Fruiting crops—such as tomatoes and peppers—are best started in small 3 or 4 inch (7-10 cm) pots and later transplanted to larger containers. Suggested minimum space between plants growing to maturity in container:
Արտիճուկ (Artichokes, Артишок) Տնկել առանձին; 38 լ հող մեկ բույսին;
Պատշգամբում, բակում կամ տանը՝ պատուհանի գոգին բանջարեղեն և տարբեր խոտաբույսեր աճեցնելու համար նախատեսված տարողությունները՝ ծաղկամանները, ծաղկաթաղարները և այլ տիպի անոթները, այսուհետև անոթներ, պետք է բավարար մեծություն ունենան, որպեսզի բույսերը նորմալ աճեն։
Ստորև, աղյուսակում ներկայացված են յուրաքանչյուր բույսին անհրաժեշտ անոթի չափսերը և որոշ այլ պահանջներ։
Ջերմասեր բանջարեղեն
Անվանում
Անոթի նվազագույն չափսերը*
Նշումներ
Լոբի Բակլա Մաշ
20 սմ խորություն
Արև ողջ օրը;
Տնկել երկար, 30 սմ լայնությամբ անոթի մեջ;
Ծաղկման շրջանում բակլազգիները ջրի մեծ պահանջարկ ունեն;
Ծաղկաթափ են լինում հողը չորանալու կամ հաճախակի, ուժեղ քամիների պատճառով:
Կանտալուպ Սեխ Դդում
19+ լիտր հող / 1 բույսին
Արև ողջ օրը;
Տեղ խնայելու համար կարելի է բարձրացնել ուղղահայաց հենաձողերի վրա։
Ավելի լավ է գաճաճ սորտեր տնկել։
Փակ տարածքում աճեցնելիս արհեստական փոշոտման կարիք է առաջանում։
Լավ օդափոխության կարիք կա՝ միլդյու հիվանդությունից խուսափելու համար։
Վարունգ Cucumbers
20 սմ խորություն 12+ լիտր հող/1 բույսին
Արև ողջ օրը;
Կարելի է աճեցնել կախովի զամբյուղներում կամ բարձրացնել թելերով։
Լավ օդափոխության կարիք ունի։
Մատղաշ բույսը շատ զգայուն է միջանցքահովերի նկատմամբ։
Բադրիջան Eggplant
20 սմ խորություն 15-19 լիտր հող/1 բույսին
Արև ողջ օրը;
Մեկական բույս ծաղկամաններում։
Օդի գիշերային ջերմաստիճանը պետք է +13°C ցածր չլինի։
Պարբերական և լավ լրացուցիչ սնուցման կարիք ունի։
Պղպեղ Peppers
20 սմ խորություն 7.5-19 լիտր հող/1 բույսին
Արև ողջ օրը;
Մեկական բույս ծաղկամաններում կամ 36-46 սմ հեռավորություն շարքում։
Օդի գիշերային ջերմաստիճանը պետք է +13°C ցածր չլինի։
Դդմիկ Summer Squash (Zucchini)
95×95 սմ ազատ տարածք, 20 սմ խորություն 19 + լիտր հող/1 բույսին
Արև ողջ օրը;
Ավելի լավ է գաճաճ սորտեր տնկել։
Հոյակապ կաճի 200 լիտրանոց տակառում;
Մեկ թփից շաբաթական կարելի է ստանալ վեց և ավելի պտուղ։
Ունի արական և իգական ծաղիկներ։ Փակ տարածքում աճեցնելիս արհեստական փոշոտման կարիք ունի։
Լավ օդափոխության կարիք կա՝ միլդյու հիվանդությունից խուսափելու համար։
Լոլիկներ
30.5 սմ խորություն, 7,6-19 լիտր հող/1 բույսին կախված սորտից
Արև ողջ օրը;
Varieties vary in mature plant size from determinate (bush) types to large, indeterminate vines over 6 feet tall.
Patio types (small vines) are great for container gardening and may be grown as hanging baskets or trellised.
Standard garden types require a larger container (like a whiskey barrel) and trellising.
Needs night temperatures above 55°F for pollen development.
Crowding cuts yields and increases disease potential.
Blossom end rot (black sunken area on bottom of fruit) is a symptom of inconsistent watering or a soil that does not have enough water storage.
Grow one large variety in a 10-gallon (38L) container–a 15- to 20-gallon (57-76L) container is better. Miniature tomatoes can be grown in a 5 gallon (19L) container. Start tomato seed in 3-inch (7.5 cm) pot then pot up to a 5-inch (12.5 cm) pot, and continue potting up until you set the plant outside
Ցրտադիմացկուն բանջարեղեն
Ճակնդեղ Beets
20 սմ խորություն
Արև՝ առնվազն 8 ժամ;
Best in cool temperatures, grow a spring and fall crop.
To give space for root development, thin greens to 3”.
A consistent supply of water and nutrients promotes the rapid growth essential for quality produce.
Բրոկկոլի Broccoli Կաղամբ Cabbage Ծաղկակաղամբ Collards Գանգրակաղամբ Kale
25,5 սմ խորություն
19 լ հող/1 բույսին
արև առնվազն 8 ժամ;
Best in fall production (e.g., plant mid July for fall harvest along the Colorado Front Range).
Minimum spacing per plant is 18 by 18 inches.
A consistent supply of water and nutrients promotes rapid growth and is essential for quality produce.
Heavy feeder, requiring frequent light fertilization.
Crops develop a strong flavor if the soil gets dry.
Գազար Carrots
30,5 սմ խորություն
արև առնվազն 8 ժամ;
Best in cool temperatures, grow a spring and fall crop.
Use short root varieties, such as Short & Sweet or Scarlet Nantes.
Roots will crack and be strong flavored if the soil gets dry.
Asparagus: Grow two plants in a 2-gallon (7.5L) container; grow up to five plants in a 10-gallon (38L) container.
Լոբի: Բոլոր տեսակների համար պահանջվում է առնվազն 20-30 սմ հողի խորություն: Թուփի ձևով աճող սորտերը տնկել միմյանցից 23 սմ հեռու, իսկ մագլցող սորտերը՝ 10 սմ հեռու: 38 լիտր տարողությամբ ծաղկարկղում կարելի է 2 բույս աճեցնել:
Ճակնդեղ: Կարելի է աճեցնել 7 բույս 7.5-11 լիտր տարողությամբ ծաղկարկղում և մինչև 20 հատ 38 լիտրանոցում: Հեռավորությունը միմյանցից՝ 5 սմ:
Բրոկոլի: 19-38 լիտրանոց ծաղկարկղում կարելի է մեկ բույս աճեցնել: Տնկում են սածիլը:
Brussels sprouts: Grow one plant per 3-gallon (11-L) container; two in a 5-gallon or 10-gallon (19-38L) container. Start from seedlings.
Կաղամբ Cabbage: Grow one large head in a 2-gallon (7.5L) container; plant two per 3- to 5-gallon (11-19L) container then thin out weakest in a few weeks; grow three plants in a 10 gallon (38L) container.
Գազար: 5-10 սմ երկարությամբ գազարներ ձևավորող սորտերը կարելի է տնկել 4-7,5 լիտր տարողությամբ ծաղկարկղում, 13-15 սմ երկարությամբ գազարներ ձևավորողները՝ 19 լիտր , 18-30 սմ-ի համար՝ 38 լիտրGrow varieties that mature at 2-4 inches (5-10 cm) in 1- to 2-gallon containers (4-7.5L); varieties that mature 5-6 inches (13-15 cm) long use 5-gallon (19L) containers; varieties that mature 7-12 inches (18-30 cm) long use 10-gallon (38L) containers. Keep thinning until 2-inches (5 cm) apart. If root tip touches the bottom of the pot, the carrot will not develop to maturity.
Ծաղկակաղամբ: Կարելի է աջեցնել մեկ բույս՝ 11-19 լիտր տարողությամբ ծաղկաթաղարում, կամ երեքը՝ 38 լիտրանոցում:
Նեխուր: Մեկ հատը կարելի է աճեցնել 7.5 լիտրանոց ծաղկաթաղարում, կամ 5 հատը՝ 38 լիտրանոցում:
Chard: Grow one plant in a 2-gallon (7.5L) container; grow five plants in a 10- gallon (38L) container.
Եղերդ Chicory: Grow three plants in an 18 inch (45 cm) pot.
Chives: Start seed in a 3-inch (7.5 cm) pot; pot up plant to an 8-inch (20 cm) pot.
Collards: Grow two plants in a 2-gallon (7.5L) container and four in a 5-galllon (19L) container.
Corn: Grow corn in containers with a soil depth of 8 inches (20 cm) or more. Grow three standard size plants in a 15 gallon (57L) and six in a 30 gallon (114L) container. Six bantam types can be grown in a 15-gallon (57L) container. Space plants 4 inches (10cm) apart.
Cucumbers: One compact type in a 5-gallon (19L) container and two to three standard variety plants in a 7- to 10-gallon (26-38L) container.
Eggplant: Grow one plant per 5-gallon (19L) container. Grow two or three plants in a 10-gallon container.
Endive: Grow plants in an 18-inch (45 cm) container; thin plants to 8 inches (20 cm) apart.
Սխտոր (Garlic) – տնկել 8-10 սմ միմյանցից ու եզրերից հեռու, 20 սմ խորությամբ տարայի մեջ;
Horseradish: Grow one plant in a 5-gallon (19L) container or larger—this is a deep rooted plant.
Jicama: Grow one plant in a 3- to 5-gallon (11-19L) container.
Kale: Grow one plant in a 1-gallon (4L) container; grow two plants in a 5-gallon (19L) container. In larger containers, thin plants to 16 inches (41 cm) apart.
Kohlrabi: Grow one plant in an 8-inch (20 cm) pot.
Leeks: Grow 18 plants in a 5-gallon (19L) container; 24 plants in a 10-gallon (38L) container. It’s best to grow leeks in a container at least 14 inches (35 cm) deep.
Lettuce: Grow head lettuce in containers large enough to thin plants to 10 inches (25 cm) apart; grow crisp head, romaine, and butterhead lettuce in a container large enough to thin to 10 inches (25 cm) apart.
Mustard Greens: Grow in at least 8 inch (20 cm) pots; thin plants to 4 inches (10 cm) apart.
Melons: Grow one plant in a 5-gallon (19L) container or larger and two in a 10- to 15-gallon (38-57L) container.
Okra: Grow one pant in a 10-gallon (38L) container or larger.
Onions: Grow bulbing onions in a 24-inch (60 cm); don’t crowd your sets or seeds. The container should be at least 10 inches (24 cm) deep. Green onions can be grown in a shallower container.
Orach: Grow one plant in a 12-inch (30 cm) pot.
Peas, including Snow peas and Sugar snaps: Grow bush and climbing types in a 10-gallon (38L) container, a window, or planter box; space plants 2 inches (5 cm) apart. Put a construction wire trellis in place for them to grow up.
Peppers: Grow one large bell pepper in a 3 gallon (11L) container or larger. Smaller chili plants will grow in less space. Space plants 12 inches (30 cm) apart.
Potatoes: Grow potatoes in a container at least 12 inches (30 cm) wide and 12 inches (30 cm) deep. Plant four or five seed pieces in a 5-gallon (19L) container; plant 10 seed potatoes in a 15- to 20-gallon (57-76L) container or half whisky barrel.
Pumpkins: Grow one vine in a 5-gallon (19L) or larger container.
Radishes: Grow plants in soil 8-inch (20 cm) deep pot; thin plants from 1- to 2-inches (2.5-5 cm) apart.
Rhubarb: Grow one plant in a 10-gallon (38L) container or larger.
Rutabaga: Grow 15 or 16 plants in a 15- or 20-gallon (57-74L) container.
Scallions: Grow plants in a 18-inch (45 cm) pot; thin plants to 2 inches (5 cm) apart.
Sorrel: Grow in a 12 inch (30 cm) pot.
Spinach: Grow three plants in a 2-gallon (7.5L) container; grow ten plants in a 10-gallon (38L) container; thin plants to about 5 inches (13 cm) apart.
Դդմիկ Squash: Grow one plant in a 5-gallon (19L) container, larger is better. Plant two vining plants in a 10-gallon (38L) container.
Բաթաթ (Sweet Potatoes): Տնկել 76-100 լ տարողությամբ ծաղկաթաղարների մեջ:
Անոթի լավ դրենաժ ապահովելը շատ կարևոր է։ Լավ դրենաժ ապահովելու համար, մինչև 25 սմ տրամագիծ ունեցող անոթները պետք է հատակին 1,2 սմ տրամագծով անցք ունենաան։ Ավելի մեծ տրամագծով անոթները պետք է 2-4 այդպիսի անցքեր ունենան։
How to Pick the Best Kind of Pot for Your Plant
Take the guesswork out of choosing the best container sizes and styles for your plants.
Garden pots come in all sorts of shapes, materials, and sizes. Some are ideal outdoor pots, while others do better indoors. Probably the trickiest part of container gardening is knowing what size garden pot to use. Our guide below can help.
When growing any type of plant in a container, it’s vital to choose the right kind of soil. Filling pots with Miracle-Gro® Moisture Control® Potting Mix helps plants thrive by protecting them against both over- and under-watering. For the very best results from your container garden, though, you’ll want to add one more element: regular feedings with Miracle-Gro® Water Soluble All Purpose Plant Food. This will nourish your garden instantly, leading to bigger and more beautiful plants (vs. unfed). To get a jump on harvesting when planting vegetables and herbs, choose young plants from Bonnie Plants® instead of starting with seeds.
One more thing to keep in mind: If you plan to reuse last season’s potting mix, it will need a little rejuvenation. Soils tend to break down over time, losing most of their nutrients as well as their ability to retain water. Miracle-Gro® Refresh 1™ Soil Revitalizer restores all of those elements, giving new life to your old soil.
Plant Pot Size Guide
Garden containers can be measured in either inches or gallons. (Inches refer to the pot diameter, or the distance across the top of the container.) Use the guide below to help pick the right size pot for each plant.
Ծաղկամանի տրամագիծը՝ 25.4 սմ (11.4- to 13.6 լիտր)
Ելակ (Strawberry) 1 հատ
Leaf lettuce (1)
Շվեյցարական մանգոլդ (Swiss chard) 1 հատ
Bush beans (1)
French (round) carrots (11 to 12)
Turnips (4)հատ
Small herbs, such as Chives, Parsley, Mint, or Sage (1)
Annuals (1 to 3)
Ծաղկամանի տրամագիծը՝ 35.6 սմ (27- 32 լիտր)
Dwarf sweet corn (6 to 7)
Cabbage (1)
Collards (1)
Carrots (9 to 10)
Edamame (2)
Peas (4)
Leaf lettuce, Spinach, or Arugula (3 to 4)
Larger herbs, such as Rosemary or Lavender (1)
Annuals (3 to 4)
Plant a 16-inch (9- to 10-gallon) pot with:
Pole beans on trellis (3 to 4)
Annuals (4 to 6)
Dwarf shrub
Goji berry (1)
Gooseberry (1)
Dwarf citrus tree (1)
Dwarf bush-type fruits, such as Raspberry or Blueberry (1)
Plant an 18-inch (14- to 15-gallon) pot with:
Broccoli (1)
Cauliflower (1)
Eggplant (1)
Pepper (1)
Determinate (or bush) tomato and support (1)
Any kind of green, leafy vegetables (varies; see plant tag or seed packet for spacing guidelines)
Multiple herbs (varies)
Multiple annual flowers (varies)
Plant a 24-inch (24- to 25-gallon) pot with:
Indeterminate (vining) tomato and cage (1)
Cucumber (1)
Summer squash (1)
Annuals in multiples
Fig tree (1)
Dwarf peach or nectarine (1)
Columnar apple (1)
Pomegranate (1)
Blackberry or raspberry (1)
Ornamental shrub, such as hydrangea, shrub rose, or butterfly bush (1)
Evergreen shrub (1)
Plant a 30-inch (30-gallon) pot with:
Espalier fruit tree, such as apple, pear, or plum (1)
Մոշենին (անգլ.՝ Dewberry, ռուս.՝ Ежевика, լատ.՝ Rubus), վարդազգիների ընտանիքի բազմամյա խոտաբույս է կամ թուփ։ Ցողունը փշոտ է, բարձրությունը՝ 100–150 սմ։ Տերևները պարզ կամ բարդ են, կոթունավոր։ Ծաղկաբույլը կիսահովանոց է կամ կարճ ողկույզ, ծաղիկները՝ երկսեռ սպիտակ։ Պտուղը սև, մուգ կարմիր հյութալի բազմակորիզ հատապտուղ է։
Գայլուկ սովորա-կանը (անգլ.՝ Common Hop, ռուս.՝ Хмель обыкновенный, լատ.՝ Humuls Lupulus), կանեփազգիների ընտանիքին պատկանող բազմամյա, 7-8 մետր բարձրացող լիանա է:
Բույսն ինչպես արական, այնպես էլ իգական ծաղիկներ ունի։ Ծաղկում է ողջ ամառը, ծաղիկը թոշմում է բացվելուց 10-15 օր հետո, իսկ կոնանման պտուղները հասնում են օգոստոսից-սեպտեմբեր ժամանակահատվածում։ Գայլուկի լիանան 15-20 տարի պահպանում է իր դեկորատիվ գեղեցկությունը։
Որպես կանոն գայլուկն օգտագործում են ուղղահայաց կանաչապատման համար, սակայն պետք է նկատի ունենալ, որ բույսի վերգետնյա մասը ցրտին չի դիմանում ու ամբողջությամբ մահանում է։ Գարնանը, տաքերն ընկնելուն պես, պահպանված արմատից ակտիվ աճ է վերսկսվում։
Լավ կլինի գայլուկը տնկել հյուսիսային, ցուրտ քամիներից պաշտպանված կիսաստվերում։ Կիզիչ արևի տակ գայլուկը թուլանում է և հիվանդությունների ու վնասատուներ թիրախ դառնում։
Լավ է աճում բերրի, բավարար խոնավ, ավազակավային հողերում։
Գայլուկի օգտակար հատկությունները
Գայլուկը հարուստ է դառը նյութերով, եթերայուղով, խեժով, դաբաղիչ և ներկող նյութերով, հումուլինային թթուներով, ալկալոիդներով։ Կոների մեջ հայտնաբերվել է դեղնակարմրավուն եթերայուղ, տրիմեթիլամին, ասպարագին, խեժ (մինչև 16%), տանին (մինչև 4%), կիտրոնաթթվական աղեր, վալերիանաթթվական եթեր, ֆիտոստերին, ամիտինաթթվային միրիցիլ, ալկալոիդ խումուլին, իսկ ծաղիկների, տերևների և ցողունի մեջ կան հիմքերի հետքեր և C վիտամին։
Գայլուկն ունի արժեքավոր բուժիչ հատկությունների լայն սպեկտր. խթանում է կանանց սեռական էստրոգեն հորմոնի գոյացումը, որի շնորհիվ կիրառվում է հորմոնաթերապիայում։ Ունի միզամուղ, հանգստացնող, քնաբեր, ցավազրկող, հակալնդախտային, հակաբորբոքային, հակակարկամային, հակաբակտերիալ, հակախոցային, արյունատար մազանոթներ ամրացնող ազդեցություն։ Լավացնում է ախորժակը և մարսողությունը, կարգավորում է ճարպերի փոխանակումը և աղաջրային հավասարակշռությունը։ Նպաստում է մաշկի և ներքին լորձաթաղանթների բջիջների վերականգնմանը, ամրացնում է մազարմատները, ունի հակաալերգիկ ազդեցու
Տնկելը
Գայլուկ տնկելու համար, աշնանը կես մետր խորությամբ փոս են փորում, որի կեսի չափով գոմաղբ են լցնում ու ծածկում հողով։ Գարնանը հողի մեջ տնկում են գայլուկի կտրոնները կամ տնկիները։
Կտրոնները վերցնում են 3-8 տարեկան բույսից։ Տնկիներն ու կտրոնները տնկում են միմյանցից 1-2 մետր հեռավորության վրա։
Խնամքը
Ամռան առաջին կեսին գայլուկը շատ արագ է աճում՝ մեկ օրում մի քանի սանտիմետր։ Հենց շիվերը 40-50 սմ բարձրանան, հետագա աճի համար անհրաժեշտ է հենարաններ պատրաստել։ Առաջին տարում անհրաժեշտ է թողնելով ուժեղ և առողջները, կտրել բույսի թույլ զարգացած ճյուղերը։
Ժամանակին մոլախոտերը հեռացնելը, հողը փխրեցնելն ու ջրելը՝ ահա այն ամենը ինչ պետք է անել գայլուկի համար։
Գայլուկի արմատները տարածվելու միտում ունեն։ Դեմն առնելու համար, կարող է մեկ մետր խորությամբ, շիֆերից կամ այլ ամուր նյութից պատնեշ տեղադրելու կարիք առաջանալ։
Բազմացումը
Գայլուկը բազմացնում են վերարմատներից ծլած շրջակա շիվերով կամ վերարմատների կտրոններով։ Սերմերով բազմացնում են շատ հազվադեպ։
Վնասատուները
Գայլուկը կարող է ենթարկվել տիզերի կամ տերևները կրծոց միջատների հարձակմանը։ Դրանց դեմ կիրառում են դառը օշինդրի թուրմով կամ, ավելի ծանր դեպքերում իսեկտիցիդներով սրսկում։
Գոջին կամ Հազազ բերբերին(անգլ.՝ Goji,Goji berry կամ Tibetan goji,ռուս.՝ Дереза́ обыкнове́нная,Годжи,լատ.՝ Lycium barbarum) 1-3 մ բարձրությամբ, տերևաթափ, խիտ ճյուղավորված, պտղատու թուփ է, մորմազգիների ընտանիքից:
Գոջի անվանման տակ հասկանում են հազազի այն տեսակը, որի հայրենիքը Չինաստանի Նինսյա-Խուէյսի ինքնավար շրջանն է: Հենց այդ տեսակն է երկարակյաց վանականների վերաբերյալ ավանդապատումների հերոսը:
Բազմացումը
Գոջին կարելի է բազմացնել սերմերով ու կտրոններով: Սերմերով բազմացնելը հեշտ է, ստրատիֆիկացման կարիք չկա: Ցանված սերմերը ծլում են մոտ 2 շաբաթից՝ եթե հողախառնուրդը միշտ խոնավ պահվի և ապահովվի օդի +25o C ջերմություն: Կտրոններով բազմացնելու համար վերցվում են նախորդ տարվա, կեղև ձևավորած , 10-15 սմ երկարությամբ ճյուղերի հատվածներ:
Տնկելը
Գոջիի տնկիի համար պատրաստում են 50-60 սմ լայնությամբ և մոտ 40 սմ խորությամբ տնկափոս: Մի քանի տնկիների համար տնկափոսերը փորում են միմյանցից 1,5-2 մ հեռու: Լցնելիք հողախառնուրդի հետ խառնում են 8-10 կգ կոմպոստ (կամ կենսահումուս, կամ լավ փտած գոմաղբ) և մեկ բաժակ փայտի մոխիր:
Տնկիները պետք է մի փոքր խորը տնկել, տնկելուց հետո լավ ջրել և ցանքածածկել տորֆով կամ փտած գոմաղբով:
Խնամքը
Ջրելը չափավոր՝ կախված եղանակից, շաբաթական 1-2 անգամ: Երաշտադիմացկուն է: Սնուցուման կարիք կարող են ունենալ աճի շրջանում գտնվող նորատունկ Գոջիները: Մնացած ժամանակ, քիչ թե շատ պարարտ հողի դեպքում, սնուցման կարիք կարող է ընդհանրապես չառաջանալ: Էտը լավ է տանում: Ձմռանը Գոջին կարող է ցրտահարվել: Այդ է պատճառը, որ որոշ այգեպաններ Գոջին տնկում են խորը ծաղկաթաղարի մեջ, որը ձմռանը տեղափոխում են նկուղ կամ մեկ այլ ոչ ցուրտ տեղ: Ասվածը չի նշանակում, որ չի կարելի Գոջին իր տեղում լավ ջերմամեկուսացնել ու բարեհաջող ձմեռացնել: Սենյակային պայմաններում էլ են աճեցնում Գոջի և լուսավոր տեղում, լավ խնամքի դեպքում նույնիսկ պտուղներ են ստանում: Գոջիի՝ առողջության համար շատ օգտակար, վիտամիններով հարուստ պտուղները ուտելի են, թե՛ թարմ, թե՛ չորացրած վիճակում: Դարեր շարունակ այդ պտուղներն օգտագործվում են ավանդական ասիական բժշկությունում՝ որպես օրգանիզմի դիմադրողականությունը բարձրացնող միջոց:
Ճապոնիայում և Չինաստանում գոջիի պտուղներից ոգելից խմիչք են պատրաստում:
Կայենի պղպեղը (Չիլի պղպեղ) (անգլ.՝ Cayenne pepper, ռուս.՝ Пе́рец кайе́нский, լատ.՝ Capsicum annuum) բազմամյա թուփ կամ կիսաթուփ է, տալիս է բազմաթիվ, շատ կծու փոքրիկ կարմիր պղպեղներ, օգտագործվում է տարբեր կերակուրներ պատրաստելիս՝ թարմ կամ չորացրած վիճակում:
Ինչպես աճեցնել
Կայենի պղպեղ կարելի է աճեցնել թե՛ այգում, թե՛ ջերմոցում, թե՛ տանը՝ պատուհանի գոգին կամ պատշգամբում: Ծաղկած ու պտղաբերած Կայենի պղպեղն ունի շատ գեղեցիկ տեսք, ուստի, շատ դեպքերում այն աճեցնում են որպես դեկորատից բույս:
Աճեցման պայմանները բարդ չեն, իր “մերձավոր բարեկամ” լոլիկի նման, Կայենի պղպեղը իրեն լավ է զգում լավ լուսավորված, տաք տեղում՝ փխրուն ու խոնավ հողում:
Չի սիրում՝
շատ շոգն ու ցուրտը;
երբ ջուրն ընկնում է տերևներին ու պտուղներին;
երբ հողը ճահճացած է:
Չնայած Կայենի պղպեղը բազմամյա բույս է, այն, ցուրտ ձմռան պատճառով, բաց գրունտում հիմնականում որպես միամյա է աճեցվում:
Ցանկության դեպքում, կարելի է աշնանը թուփը թեթևակի էտել և, իր հողակույտով, տեղափոխել ծաղկաթաղարի մեջ և շարունակել աճեցնել այն սենյակային կամ ջերմոցային պայմաններում:
Նույն ձևով, բայց ավելի խորը էտելով, թողնելով 10-15 սմ ճյուղեր, բույսը կարելի է ձմեռացնել չսառչող նկուղում կամ նման այլ տեղերում:
Գարնանը, վերադարձնելով թուփը այգի, բույսը կշարունակի իր կյանքը և, սածիլների համեմատ, ավելի կոփված կլինի ու ավելի շուտ կծաղկի:
Սերմերի նախապատրաստումը ցանքին
Սկզբունքորեն, կարելի է չնախապատրաստել՝ պարզապես պլաստիկ բաժակների մեջ այգու հող լցնել ու ամեն մեկի մեջ, 0,5-1 սմ խորությամբ 2-3 սերմ ցանել, պարբերաբար ջրել ու սպասել ծլելուն: Արեք այդպես, եթե չեք շտապում և մտահոգված չեք սածիլների առողջությամբ և ապագա բերքի քանակի վերաբերյալ: Իսկ հմուտ պարտիզպաններն այսպես են անում.
սերմերը դնում են խոնավ անձեռոցիկի մեջ ու, խոնավությունը պահպանելով, սպասում են 4-5 օր;
այդ ընթացքում պատրաստում են հողախառնուրդ, որը պետք է կազմված լինի՝
պատրաստված հողախառնուրդը լցնում են, հատակին ծակեր ունեցող, պլաստիկ բաժակների կամ տորֆից պատրաստված բաժակների մեջ;
ցանելուց առաջ եռման ջուր են լցնում բաժակների միջի հողի վրա ու սպասում են մինչև սառչեն;
խոնավությունից փքված, համարյա ծլած սերմերը, 0,5-1 սմ խորությամբ ցանում են բաժակների մեջ և ցողացիրով ցողում;
բաժակները առանձին-առանձին, կամ բոլորը մեկ արած տեղադրում են տաք տեղում՝ ոչ արևի ուղիղ ճառագայթների ներքո ու ծածկում են ապակիյով կամ պոլիէթիլենային թաղանթով, որպեսզի խոնավությունը երկար պահպանվի:
Հարգելի այցելու, մեր առցանց խանութում վաճառվում են Կայենի պղպեղի սերմեր և սածիլներ:
Կայենի պղպեղը շատ լույս ու ջերմություն սիրող բույս է, այնպես որ մշտական տեղը պետք է լինի այգու, տան կամ պատշգամբի ամենալուսավոր հատվածը: Սենյակային պայմաններում աճեցնելիս, ձմռանը բույսի համար պետք է ցերեկային կամ հատուկ ֆիտոլամպերով լրացուցիչ լուսավորություն ապահովվի:
Խնամքը
Կայենի պղպեղը բավականին փառթամ թուփ է ձևավորում և համարյա անընդհատ ծաղկում է: Լավ ճյուղավորում ապահովելու համար պետք է, որոշակի բարձրության հասնելուց հետո, կտրել հիմնական ճյուղի գլխիկը:
Մեծ պտուղներ ստանալու համար, խորհուրդ է տրվում ծաղիկների մի մասը պոկել:
Բույսի հաճախակի ջրելը նպաստում է արմատների զարգացմանը: Բնականաբար, ծաղկաթաղարի մեջ աճող բույսերը ավելի հաճախ են ջրում՝ շատ շոգ եղանակին նույնիսկ օրը 2 անգամ:
Պարարտ հողի դեպքում լրացուցիչ սնուցման անհրաժեշտություն չի առաջանում: Հետագայում, կիրառելի են լոլիկի համար նախատեսված սնուցման բոլոր ձևերը:
Բերքահավաքը
Կայենի պղպեղի պտուղները կարելի է քաղել և օգտագործել թե՛ կանաչ, թե՛ կարմիր, թե ճյուղի վրա չորացած վիճակում:
Հասուն պղպեղները կարելի է կախան անել և երկար ժամանակ օգտագործել:
Օգտագործելը
Որպես համեմունք Կայենի պղպեղը անփոխարինելի է հայկական խոհանոցում և, որն ամենակարևորն է, շատ օգտակար առողջության համար: Շատ քչերը կհամարձակվեն ուտել Կայենի պղպեղը, այն չափազանց կծու է: Նույն պատճառով, զգուշությամբ և չափավոր պետք է այն ավելացնել ճաշատեսակներին: Կայենի պղպեղը օգտագործում են նաև ժողովրդական բժշկության մեջ: Հասուն պղպեղներից սպիրտային թուրմ են պատրաստում և խմում ռեվմատիզմից, րադիկուլիտից և գոտկատեղի ցավերից բուժվելու համար:
Կոդիեում խայտաբղետը (անգլ.՝ Garden croton, ռուս.՝ Кодиеум пестрый, Кротон, լատ.՝ Codiaeum variegatum pictum) Իշկաթնուկների ընտանիքին պատկանող բազմամյա, մշտադալար թուփ է: Բնական միջավայրը՝ Մալազիայի և Արևելյան Հնդկաստանի արևադարձային ջունգլիներն են: Շատ գեղեցիկ, բայց նաև շատ քմահաճ բույս է:
Շուրջ տարին կայուն՝ 20-22 աստիճան ջերմությունը ամենահարմարավետն է Կոդիեում խայտաբղետի համար: Բացի այդ բույսը մշտապես օդի խոնավության կարիք ունի: Չոր օդը կործանարար ազդեցություն է ունենում: Խորհուրդ է տրվում բույսը հաճախակի ցողել գոլ ջրով ու պարբերաբար լվալ տերևները երկու կողմից:
Ամռանը Կոդիեում խայտաբղետը հանգիստ է տանում մինչև +27°С օդի ջերմությունը, իսկ ձմռանը՝ մինչև +15°С անկումը: Կարող է դիմանալ ավելի ցածր աստիճանի կարճատև անկումներին:
Տեղի ընտրությունը
Կոդիեում խայտաբղետը լավ է աճում տաք և լուսավոր տեղում, սակայն ոչ արևի ուղիղ ճառագայթների ներքո:
Խնամքը
Ամենադժվարը ձմռանը ջերմային և խոնավության ռեժիմներն ապահովելն է: Խորհուրդ է տրվում բույսը տեղադրել լուսավոր տեղում, իսկ ծաղկամանը դնել ջրով ու խիճով լի ափսեի վրա: Սնկային հիվանդություններից խուսափելու համար, խորհուրդ է տրվում տերևները ջրով ցողել օրվա առաջին կեսին, որպեսզի երեկոյան դրանք արդեն չոր լինեն: Պաշտպանեք բույսը միջանցքահովերից: Կոդիեում խայտաբղետըկարելի է ձևավորել կտրելով գագաթային աճի կետերը: Նոր ծաղկամանի մեջ տեղափոխում են գարնանը: Հողախառնուրդը սովորական՝ սենյակային բույսերի համար նախատեսված: Կոդիեում խայտաբղետը նեղվածք սիրում է, այնպես որ մեծ ծաղկամանների մեջ տնկել պետք չէ:
Ջրելն ու սնուցելը
Ամռանը Կոդիեում խայտաբղետը պետք է առատ ջրել և, ինչպես ասվեց, տերևները ցողել ջրով: Գերադասելի է ջրել գոլ, եռացրած, հետո սառեցված, կամ անձրևի ջրով: Ձմռանը ջրել քիչ՝ այնքան որ հողը չչորանա:
Ամռանը, շաբաթը մեկ անգամ Կոդիեում խայտաբղետը անհրաժեշտ է սնուցել համալիր պարարտանյութով:
Աճը
Բնական միջավայրում Կոդիեում խայտաբղետը կարող է 3 մետրից ավելի բարձրույան հասնել: Սենյակային պայմաններում 60 սմ ավել չի բարձրանում ու աճն էլ բավականին դանդաղ է:
Թունավորությունը
Կոդիեում խայտաբղետի ճյուղերի, տերևների ու սերմերի միջի հյութը կարող է մարդու մոտ ալերգիկ բորբոքումներ առաջացնել, իսկ, օրինակ, կատվի օրգանիզմումի համար կարող է մահաբեր լինել:
Բազմացումը
Կոդիեում խայտաբղետը բազմացնում են կտրոններով և, հազվադեպ, սերմերով:
Կտրոնով բազմացումը
Կտրոնները գերադասելի է կտրել գարնանաը: Կտրելուց հետո կտրոնները որոշ ժամանա պահում են ջրի մեջ, որպեսզի միջի կաթնահյութը մաքրվի: Այնուհետև թողնում են մեկ գիշեր չորանա: Արմատավորման համար պատրաստում են հողախառնուրդ, որը կազմված է տորֆի և լվացած խոշոր ավազի հավասար մասերից: Արմատավորելու համար օդի ամենահարմար ջերմությունը՝ +27…+29°С:
Բարձր խոնավություն ապահովելու համար, տնկած կտրոնները ծածկում են պոլիէթիլենային թաղանթով՝ օդափոխության համար թողնելով փոքրիկ անցքեր:
Մինչև արմատավորման ավարտը, կտրոնները պետք է չմնան արևի ուղիղ ճառագայթների ներքո:
Տնկելուց 3-4 շաբաթ անց կտրոնների վրայից թաղանթը հանում են և լավ աճ ցույց տված կտրոնները տեղափոխում են առանձին ծաղկամանների մեջ:
Հնարավոր խնդիրներ
Սարդոստայնային տիզ
Տերևի ներքևի կողմում բարակ սարդոստայնի թելերի առկայությունը հուշում է, սարդոստայնային տիզ կոչվող վնասատուի հարձակման մասին: Այդ վնասատուները հայտնվում են, եթե սենյակի օդը չափից ավելի տաք ու չոր է:
Պետք է ուշադիր զննել բոլոր տերևները, լվանալ դրանք և ավելի հաճախ բույսը ցողել ջրով: Եթե դա չօգնի, պետք է մշակել բույսը համապատասխան ինսեկցիտիդով:
Սպիտակ, կարծես ալյուրով պատված փոքրիկ տիզերին հեշտ է նկատել: Պետք է մաքրել և ոչնչացնել դրանց, իսկ եթե շատ է տարածված, բույսը մշակել համապատասխան ինսեկտիցիդով:
Լուսավորության պակաս
Եթե Կոդիեում խայտաբղետի լուսավորությունը բավարար չէ, տերևները գունաթափվում են: Նման դեպքում պետք է բույսը ավելի լուսավոր տեղ տեղափոխել, կամ ապահովել լրացուցիչ արհեստական լուսավորություն: