Category Archives: Արմատապտուղայիններ և պալարապտուղայիններ

Շալոտ

Շալոտը կամ սոխ-շալոտը (անգլ․՝ Shallot, ռուս․՝ Лук-шалот) բազմամյա, սոխազգի խոտաբույս է: Անվանումը աշկելոնյան կամ ասկալոնյան բառի ֆրանսերենում տրանսֆորմացվելու արդյունք է:

Պրասի և կտրող սոխի նման, շալոտն էլ Allium ցեղի, Amaryllidaceae ընտանիքին պատկանող բույս է: Այն ավելի դիետիկ է քան գլուխ սոխը, ավելի շատ ասկորբինաթթու, վիտամին C և B, եթերայուղեր և հանքանյութեր է պարունակում, ինչպես նաև ֆոսֆոր, կալցիում և երկաթ: Շալոտը բարենպաստ ազդեցություն է ունենում օրգանիզմի վրա, մասնավորապես, տեսողության և մարսողության վրա: Ոչ պակաս առավելություններից է շալոտի համը։ Այն նուրբ է և զուրկ դառնությունից։ Ի տարբերություն սոխի, ունի նկատելի շաքարի պարունակություն։ Շալոտը կտրելուց գործնականում արցունք չի լինում, այն նաև շատ հեշտ է մաքրել՝ ընդամենը պետք է տաս րոպեով սոխը գցել եռացող ջրի մեջ ու կլեպը ինքնուրույն կանջատվի:

Շալոտի ամենահայտնի երկու տեսակներն են ֆրանսիականը՝ Allium oschaninii և հոլանդականը՝ Allium cepa var: aggregatum, կամ հիբրիդներ, որոնք ստացվել են դրանցից մեկից կամ երկուսից էլ:

Շալոտ ֆրանսիական (Allium oschaninii)
Շալոտ հոլանդական (Allium cepa var: aggregatum)

Մեկ այլ տեսակը՝ Allium stipitatum, հայտնի է որպես պարսկական շալոտ (Musir): Այն վայրի աճում է արևմտյան Ասիայի տարբեր մասերում, ավելի շատ սխտորի, քան սոխի համ ունի և օգտագործվում է իրանական և այլ խոհանոցներում:

Ինչպես սոխն ու սխտորը, շալոտի սոխուկը պատված է բարակ, կարմիր կամ դեղին կլեպով: Ներսից դրանք շերտավորված են սոխի նման, բայց, շալոտի մոտ, սխտորի պես, մեծ սոխուկը կարող է երկու և ավելի առանձին գլխիկներից կազմված լինել։

Շալոտ աճեցնելը

Ե՛վ ֆրանսիական, և՛ հոլանդական շալոտները կարելի է աճեցնել իրենց սոխուկներով, բայց միայն հոլանդականը՝ սերմերով, քանի որ ֆրանսիականը համարյա երբեք չի ծաղկում։

Ի դեպ, սերմից աճեցված հոլանդական շալոտի մեկ բույսը կտա ընդամենը երեք-չորս սոխուկի բերք: Իսկ երբ սերմացու սոխուկից է աճեցվում, 8-12 նոր սոխուկներ կաճեն շուրջը:

Սածիլներով աճեցնելը

Գարնան վերջին ցրտերի ամսաթվից 8-10 շաբաթ առաջ, սածիլավորման բաժակների մեջ լցնում են պարարտ, փխրուն, խոնավ հողախառնուրդ և մոտ 1,5 սմ խորությամբ փոսիկների մեջ գցում են երկուական սերմ: Այնուհետև փոսիկները ծածկում են հողով, ջրում են ցողիչով և բաժակները դնում տաք, լուսավոր տեղում։ Բաժակների հողը պետք է խոնավ պահել մինչև սերմերի ծլելը, ինչը տեղի կունենա 10-14 օրվա ընթացքում:

Հենց սերմերը ծլեն, բաժակները պետք է տեղափոխել պատուհանագոգին՝ արևի ուղիղ ճառագայթների տակ կամ ապահովել արհեստական լուսավորություն՝ ապահովելով օրական 6-8 ժամ պայծառ լուսավորություն:

Երբ սածիլները 5-7 սմ բարձրության հասնեն, պետք է հեռացնել ավելի թույլերը՝ ամեն բաժակի մեջ թողնելով մեկական սածիլ:

Բաց գրունտ սածիլները տեղափոխում են ծլելուց մոտ ութ շաբաթ անց, կամ երբ դրանց հասակը 13-15 սմ և ունեն առնվազն երեք բարակ, երկար տերևներ:

Բաց գրունտում ցանելը

Շալոտ աճեցնելու համար անհրաժեշտ է 6-8 ժամ լիարժեք արև և պարարտ, լավ դրենաժով հող` 6.0-7.0 pH թթվայնությամբ: Ավազակավային հողերը շատ հարմար են։ Հողից ջրահեռացումը խթանելու համար, ավելի կարծր հողերի դեպքում առաջարկվում են բարձր մարգեր կամ բարձր շարքերում ցանել:

Հողը պարարտացնելուց և հարթեցնելուց հետո միմյանցից 15-20 սմ հեռու և շարքերի միջև 30 սմ հեռավորություն պահելով բացվում են 1,5 սմ խորությամբ փոսիկներ, որոնց մեջ գցում են 2-ական սերմ։

Մինչև սերմերի ծլելը, հողը պետք է մշտապես խոնավ պահվի, բայց ցեխ չլինի։ Ծլելուց հետո ավելի քիչ են ջրում՝ շաբաթական 2,5 սմ տեղումների չափ։

Սերմեր ցանելուց հետո, առաջին տարում կազմավորվում են սոխ, որը բաղկացած է լինում 4 փոքր սոխուկներից, որոնք, չորանալուց հետո հեշտ առանձնանում են։ Այդ սոխուկները տնկում են հաջորդ սեզոնին՝ և ավելի մեծ բերք են տալիս, նոր սոխուկներըկարելի է օգտագործել հետագա բազմացման համար ոչ ավելի, քան 4 տարի: Այնուհետև տնկանյութը պետք է թարմացնել` սորտային հատկությունները պահպանելու համար:

Սոխուկներով աճեցնելը

Շալոտի սոխուկները տնկում են խոր աշնանը՝ առաջին ցրտահարությունից հետո, կամ գարնան վերջին ցրտերի ամսաթվից 2-4 շաբաթ առաջ:

Առաջին բերքը կարելի է հավաքել 30 օր հետո, երբ փետուրների բարձրությունը հասնում է 22-24 սմ-ի։

Խնամքը

  • Ողջ վեգետացիոն շրջանում շալոտի ցաքը պետք է կանոնավոր և պարբերաբար ջրվի: Բերքահավաքից մեկ ամիս առաջ ջրելը դադարեցնում են, որպեսզի վերգետնյա մասը դեղնի ու չորանա:
  • Քաղհան անելու ու հողը փխրեցնելու կարիք միշտ կա։ Մոլախոտերը շատ են խանգարում շալոտի աճին։
  • Առաջին ծիլերի հայտվելուց հետո կարելի է ցանքը պարարտացնել ազոտով, հումուսով կամ միզանյութով: Սոխուկների ձևավորման փուլում անհրաժեշտ կլինի կալիումով, մոխրով և թռչնաղբով սնուցումը:
  • Եթե ​​ցանկություն կա մեծ սոխուկներ աճեցնել, անհրաժեշտ է ցանքը նոսրացնել։ Հուլիսի սկզբին պետք է հեռացնել մանր սոխուկները հեռացնել՝ փոսիկներում թողնելով մոտ 4 մեծ սոխուկներ։
  • Շալոտը հազվադեպ է հիվանդանում, բայց դա կարող է տեղի ունենալ երկարատև ցուրտ և խոնավ եղանակի դեպքում: Այդ դեպքերում վնասված բույսերը պարզապես հեռացնում են, իսկ առողջ թփերը մշակում են հակասնկային միջոցներով։ Երբ շալոտը որդնում է, սոխուկները մշակում են աղի ջրային լուծույթով։ Սոխի ճանճին վանելու համար, բույսերի վրա փայտի մոխիր են շաղ տալիս։
  • Բերքահավաքն անում են օգոստոսի սկզբին։

Հղումներ

Քիմիոն

Քիմիոնը [Քիմոն, Ճապուռ, Զիրե](անգլ․՝ Caraway, Persian cumin, ռուս․՝ Тмин, Кмин посевной, Индийская зира, լատ․՝ Cárum cárvi) նեխուրազգիների (հովանոցավորներ) ընտանիքի երկամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ է։

Քիմիոնը բուրավետ և անուշաբույր խոտաբույս է: Սերմերը բույսի ամենաշատ օգտագործվող մասն են՝ օգտագործվում են որպես համեմունք, սակայն բույսի բոլոր մասերն են ուտելի:

Քիմիոնի սերմեր աճեցնելը որոշակի համբերություն է պահանջում, քանի որ բույսը երկամյա է և, ինչպես գազարը, սերմ է տալիս աճի երկրորդ տարում:

Առաջին տարին բույսի բարձրությունը հասնում է մոտ 20 սմ-ի, ունի գազարին նմանվող սաղարթ և երկար արմատ: Երկրորդ տարում բույսը եռապատիկ մեծանում է չափերով, և սաղարթը դառնում է ավելի փետրավոր՝ հաստ ցողուններով: Հովանոցների վրա հայտնվում են սպիտակ փոքրիկ ծաղիկներ, որոնք բացվում են մայիսին և մնում են մինչև ամառվա վերջ։ Ծաղկած ծաղիկները տալիս են փոքր կոշտ շագանակագույն սերմեր՝ քիմիոնի համեմունք, որը շատ երկրների խոհանոցների կարևոր համեմունք է:

Քիմիոն աճեցնելը

Լույսը
Ցանել արևկող տեղում։ Լույսի պակասի դեպքում կարող է աճի միայն երրորդ տարում ծաղկել։
Օդի ջերմաստիճանը
Զով եղանակ սիրող բույս է, բայց դիմանում է թե՛ ցրտին, թե՛ շոգին։
Ձմռանը, մուլչապատ վիճակում կարող է դիմանալ -30°C։
Օդի խոնավությունը
Շատ խոնավ կլիման նպաստավոր չէ, հարմար է 35-40% օդի խոնավությունը։
Ջրելը
Կանոնավոր, չափավոր։
Սնուցումը
Թեթևակի պարարտացնում են, երբ բույսերը հասնում են 7-8 սմ բարձրության և հաջորդ անգամ, երբ ծաղկում է: Սեզոնի կեսին բույսի շուրջը կոմպոստ են փռում:
Հանգստի շրջանը
Ձմռանը
Հողը/Հողախառնուրդը
Թեթև, պարարտ հող։ pH 6.0 – 7.0
Ծաղկամանը
Պետք է առնվազն 20,3 սմ խորությամբ կոնտեյներ: Բույսն ունի ուղղահայաց արմատ և այնքան էլ լավ չի աճում կոնտեյների մեջ։
Բազմացնելը
Սերմով։ Կարելի է ցանել աշնանը կամ գարնանը։
Սերմերը սկսում են ծլել օդի +8°C ջերմությունից սկսած։

Ցանելը

Քիմիոնը ավելի լավ է անմիջապես դրսում ցանել՝ վաղ աշնանը: Գարնանացանի դեպքում էլ նախընտրելի է անմիջապես այգում ցանել՝ տեղափոխելիս արմատը չվնասելու համար։ Տեխնիկապես քիմիոնի սածիլներ էլ կարելի է աճեցնել, բայց դրանք վաղ և զգուշորեն պետք է տեղափոխել այգի՝ մինչև արմատի մեծանալը։

Սերմերը ցանում են 5-10 մմ խորությամբ: Եթե ​​բույսն աճեցվում է որպես բանջարեղեն, ապա միմյանցից հեռավորությունը պետք է 20 սմ լինի: Սերմերի համար աճեցնելիս, մի քիչ ավելի հեռու։

Ընթացքը

Քիմիոնը աճում է գազարի պես: Աճի առաջին տարում բույսն հասնում է մոտ 20 սմ բարձրության: Հաջորդող գարնանը մաղադանոսի արմատի նման արմատից սկսվում է նոր գարնանային աճ: Ամռան սկզբին բույսը իր ծաղկի ցողունը հասցնում է մոտ 60 սմ բարձրության:

Բերքահավաք

Աղցանների կամ ապուրների համար, մատղաշ, ուտելի տերևներն ու ծաղիկները կարելի է հավաքել ամռանը։ Երկրորդ տարվա աշնանը, ծաղկելն ավարտելուց մոտ մեկ ամիս անց, հավաքում են սերմերի գլուխները, փռելով շորի վրա չորացնում են, այնուհետև թափ են տալիս թղթե տոպրակի մեջ՝ սերմերն առանձնացնելու համար։ Սերմերը պահում են ապակյա տարայի մեջ՝ զով, մութ տեղում:

Քիմիոնի արմատները նույնպես կարող են փորվել երկրորդ տարին և օգտագործվել որպես արմատապալարային բանջարեղեն:

Հղումներ

Տառո

Տառոն (անգլ․՝ Taro, չին․՝芋, ռուս․՝ Таро կամ Колоказия съедобная, լատ․՝ Colocasia esculenta) Colocasia ցեղի, Araceae ընտանիքի, բազմամյա, ուտելի խոտաբույս է։

Տարածված սննդային բույս է Աֆրիկայում, Հարավարևելյան Ասիայում և այլ արևադարձային շրջաններում: «Taro» անվանումը բույսի ճավայերեն անվան տահիտական ​​ձևն է:

Տառոյի պալարասոխուկները հում վիճակում ուտելի չեն, քանի որ բերանում ուժեղ այրման զգացողություն են առաջացնում: Որպես կանոն օգտագործում են խաշած կամ տապակած նաև տարատեսակ խմորեղեն են պատրաստում տառոյից: Երիտասարդ տերևներն ու ճյուղերը խաշում և օգտագործում են սննդի մեջ, ինչպես ծնեբեկը: Ճավայում դրանք օգտագործում են տեղական հայտնի ուտեստը ՝ բունտիլը պատրաստելու համար։ Բունտիլը մեկ կամ մի քանի տերևներից փաթեթներ են, որոնք լցոնված են մանր անչոուսներով և թակած կոկոսի խառնուրդով, եփած կոկոսի կաթի հիման վրա պատրաստված կծու սոուսով:

Սոխուկապալարներն օգտագործվում են բժշկական նպատակներով, նաև ալյուր, ալկոհոլ արտադրելու համար և որպես անասնակեր:

Տառոյի պարալասոխուկները

Խնամքը

Տառոյի բոլոր 8 տեսակները կարելի է աճեցնել սենյակային պայմաններում: Հիմնական խնդիրը բույսի համար բավարար տեղ գտնելն է՝ առնվազն մեկ քառակուսի մետր: Ապահովելով տառոյի լավ խնամքը, կարելի է շքեղ բույս ստանալ, որը կուրախացնի երկար տարիներ:

Լինելով թունավոր Aroid ընտանիքի ներկայացուցիչ, տառոն որոշակի թունավորման վտանգ է ներկայացնում: Պետք է հետևել որպեսզի թունավոր տերևները չուտեն ընտանի կենդանիները կամ փոքր երեխաները:

Լուսավորությունը

Պահանջվում է պայծառ լուսավորություն ողջ օրվա ընթացքում: Տառոյին դուր չի գալիս արևի ուղիղ ճառագայթների հետ շփումը։ Ձմռանը, եթե բույսը չի անցնում հանգստի վիճակի, անհրաժեշտ է լրացուցիչ արհեստական ​​լուսավորություն ապահովել:

Օդի ջերմությունը

Ամռանը տառոն հանգիստ աճում է և՛ շոգին, և՛ զով պայմաններում։ Օպտիմալ է օդի ջերմության +22…+26°C տիրույթը։

Ջրելը և օդի խոնավությունը

Բնության մեջ տառոն աճում է մշտապես խոնավ հողերում և օդի բարձր խոնավության պայմաններում: Տանն աճեցնելիս, պետք է փորձել բնականին մոտ պայմաններ ստեղծել բույսի համար: Ջրել պետք է հաճախ և առատորեն՝ օգտագործելով փափուկ, առանց կրաքարի ջուր:

Օդի խոնավությունն ապահովելու համար անհրաժեշտ է աճախակի ցողել բույսը կամ ծաղկամանը տեղադրել ջրով և խիճով լի, լայն տակդիրի վրա։

Սնուցումն ու ձմեռացումը

Մեծ բույսը մեծ քանակությամբ օգտակար նյութեր է սպառում: Սնուցում պետք է տրվի ողջ վեգետացիոն շրջանում: Տանն աճեցնելիս, սնուցում են հանքային համալիր պարարտանյութով՝ 12-14 օրը մեկ, բաց գրունտում՝ 25-30 օրը մեկ:

Տառոյի առանձնահատկությունը խիստ արտահայտված հանգստի շրջանն է: Ձմռան շեմին տերևները մեռնում են իսկ պալարները պետք է պահվեն չոր տեղում ՝ օդի +9…+11°C ջերմաստիճանում:

Տեղափոխումը

Ձմեռային հանգստից հետո սոխուկապալարները տնկում են ծաղկամանի մեջ, որի հատակին լցնում են քարեր՝ ոչ այնքան ջրահեռացման, որքան հակակշռելու համար: Այս դեպքում ուժեղ աճ տվող բույսը իր կշռով չի շուռ չի տա ծաղկամանը: Ծաղկամանը պետք է մեծ լինի՝ առնվազն կես մետր տրամագծով:

Հողախառնուրդը պետք է պարարտ լինի, լավագույն լուծումը կլինի հավասար քանակությամբ ճմահող, տերևային բուսահող, տորֆ և ավազ միմյանց խառնելը:

Բազմացումը

Տառոն կարելի է բազմացնել սերմերով, պալարը կիսելով և կողային ձագուգներն առանձնացնելով։

Վնասատուները

Ամենամեծ վտանգը ներկայացնում են սարդոստայնային տիզն ու սպիտակաթևիկը։

Սարդոստայնային տիզը չարագործ մակաբույծ է, որը ծծում է տառոյի բոլոր հյութերը: Հատկապես վտանգավոր են մեծ պոպուլյցիաները, որոնք ունակ են ոչնչացնել բույսը: Այդ վնասատուները շատ բարակ սարդոստայնով պատում են բույսի վերգետնյա մասը, ինչի շնորհիվ էլ կարելի է բացահայտել դրանց:

Սպիտակաթևիկները սպիտակ թևերով փոքր, կանաչ թիթեռներ են, որոնք, բույսին դիպչելիս, իսկույն թռչում են տարբեր ուղղություններով:

ԻՆՉՊԵՍ ՍԵՆՅԱԿԱՅԻՆ ԲՈՒՅՍԵՐԸ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ ՎՆԱՍԱՏՈՒՆԵՐԻՑ ==>

Հնարավոր բարդություններ

  • Տերևները ծածկվում են դեղին բծերով, որոնք այնուհետև դառնում են շագանակագույն: Պատճառը արևի ուղիղ ճառագայթների ազդեցությունն է:
  • Կողային տերևները չորանում և թափվում են։ Պատճառը օդի չորությունն է։
  • Երիտասարդ տերևները փոքր և բարակ են։ Բույսը տառապում է սննդանյութերի պակասից կամ չափազանց սառը օդի ազդեցությունից:
  • Տերևները գունատվում են և կորցնում գունային պայծառությունը։ Հանքանյութերի պակասի և/կամ անբավարար լուսավորության ազդանշան է:

Հղումներ

Ստվերադիմացկուն բանջարեղեն

Բանջարեղենի մեծ մասին 6-8 ժամ ուղիղ արեւի լույս է անհրաժեշտ։ Սակայն, կիսաստվերում (3-6 ժամ արեւի ուղիղ ճառագայթներ) բարեհաջող աճողներ էլ կան։ Ի դեպ, ոչ մի միրգ կամ բանջարեղեն չկա, որ նորմալ աճի լրիվ ստվերում։

Կիսաստվերում լավ աճող բանջարեղեն

  • Հազարը (lettuce), Ճարճրուկը (arugula), Գանգրակաղամբը (Քեյլը) (kale) և Շվեյցարական մանգոլդը, (swiss chard) լիովին կբավարարվեն օրական 3-4 ժամ լիարժեք արևի լույսով։ Ավելին, կեսօրի կիզիչ արևից պաշտպանված լինելը շատ օգտակար կլինի դրանց նուրբ տերևների համար։
  • Բրոկոլի (Broccoli) և Սպանախը (spinach) նույպես լավ կաճեն կիսաստվերում։ Շոգ կլիմայում կիսաստվերը կզսպի դրանց ժամանակից շուտ ընձյուղվելուց։
  • Ճակնդեղը (Beets) և Բողկը (radishes) գուցե ավելի փոքր արմատապտուղներ ձևավորեն, բայց լավ կանաչ զանգված՝ տերևներ կաճեցնեն։  Կաղամբը (Cabbage) կիսաստվերում կաճի, բայց ամուր գլուխներ չի ձևավորի։
  • Համեմ, Մաղադանոս, Սխտոր, Կարտոֆիլ։
  • Այնտեղ, որտեղ արևը լուսավորում է առավոտյան, իսկ կեսօրից հետո ստվեր է, կարելի է փորձել Նեխուր (celery), Գազար (carrots), Վայրի գազար (Parsnips, Пастернак) և Լոբի (թուփ) (bush beans) աճեցնել։
  • Այնտեղ, որտեղ առավոտյան արև չկա, բայց լուսավոր է կեսօրից հետո, հարմար է մագլցող բանջարեղենի համար՝ Վարունգ (cucumber), Լոբի (pole beans), Ոլոռ (peas):

Մի քանի այլ ստվերադիմացկուն բույսեր

  • Հաղարջը (currants, смородина) եւ Փշահաղարջը (gooseberries, крыжовник) աճում և պտղաբերում են կիսաստվերում։ Կարելի է տնկել դրանք ցանկապատի կամ պատերի տակ՝ ճյուղերը լավ տարածելով, որ լույսը հասնի բույսի բոլոր տերևներին:
  • Մոշը (BlackBerry, ежевика) և Ազնվամորն (raspberries, малина) էլ կարող են աճել կիսաստվերում, սակայն մշտական արևը միանգամայն այլ որակ է ապահովում։
  • Խավարծիլի (Rhubarb, ревень) անունն արդեն հուշում է, որ կիսաստվերի բույս է։
  • Կիսաստվերին դիմացող Ելակի սորտեր էլ կան, օրինակ ամերիկյան “Alexandria” կամ ռուսական Дали, Мальга, Магнус, Флорин, Пандора, Зенкора, Эверли, Барон Солемахер, Летиция սորտերը;
  • Ինչ վերաբերում է ծառերին, ապա Տանձն ու Սալորը լավագույն ընտրությունն են։ Տանձն, իրոք, օրական ընդամենը մի քանի ժամ արեւի պահանջ ունի՝ ցանկալի է կեսօրին։ Սալորը կգեղեցկացնի լանդշաֆտը։ Պարզապես պետք է հաշվի առնել, որ տանձի եւ սալորի ծառերի շատ տեսակներին անհրաժեշտ են խաչաձեւ փոշոտում, այնպես որ, պետք կլինի մեկից ավելի ծառ տնկել:

5 խորհուրդ կիսաստվերում բույս աճեցնելու վերաբերյալ

  1. Բացի ամենաշոգից, ցանկացած այլ կլիմայում սերմերը սկզբում պետք է ցանել այգու առավել արեւոտ մասերում՝ թե անմիջապես հողի մեջ, թե՛ առանձին ծաղկամանում կամ այլ տարայում, ապա, պայծառ արևի տակ դրանց ծլելուց և մի քիչ մեծանալուց ու ամրանալուց հետո տեղափոխել կիսաստվերում աճելու։
  2. Պետք է փորձել ավելացնել տարբեր առարկաներից դեպի բույսերն արտացոլվող լույսը։ Օրինակ սպիտակ ներկել պատերը, ցանկապատն ու այլ առարկաներ։ Կարելի է հայելիներ տեղադրել կամ ալյումինե փայլաթիթեղ օգտագործել։
  3. Ստվերախիտ տեղերի հողը ուշ է տաքանում գարնանը և շուտ է սառչում աշնանը, ուստի տարատեսակ ծածկերով պետք է ձգտել երկարաձգել հողի՝ բույսերի աճի համար հարմարավետ ջերմաստիճանի պահպանման ժամկետը։
  4. Լորձնէակներն ու խխունջները հաճախ թաքնվում են հենց խոնավ, ստվերախիտ տեղերում, այնպես որ, այդ տեղերում պետք է գարեջրով թակարդներ դնել և հետաձգել մուլչապատումը մինչև տաքերն ընկնելը։
  5. Բույսերի միջև բավարար տարածք է պետք թողնել, որպեսզի միմյանց չստվերեն։

Միկրոկանաչի․ Ի՞նչ աճեցնել․ օգուտն ու վնասը

Միկրոկանաչեղեն (անգլ․՝ Microgreens, ռուս․՝ Микрозелень) են անվանում տարատեսակ բանջարեղենի և կանաչեղենի 2,5–7,5 սմ բարձրությամբ, մատղաշ ծիլերը։ Դրանք ունենում են նուրբ, անուշ համ ու հոտ և, ըստ էության վիտամինների գանձանակ են։

Փոքրիկ, մատղաշ ծիլերն աճեցվում են հատուկ պայմաններում, դրանք պարունակում են մեծ քանակությամբ օգտակար սննդանյութեր, վիտամիններ, հանքանյութեր, ամինաթթուներ և այլն:

Առանձին կամ այլ ուտեստների հետ միկրոկանաչի ուտելը ամրացնում է մարդու օրգանիզմը, կենսական էներգիա է տալիս և օգնում է մաքրել մարմինը:

Երբեմն միկրոկանաչեղենը շփոթում են ծլեցրած սերմերի հետ, որոնք նույնպես շատ օգտակար են: Իրականում դրանք տարբեր զարգացման աստիճանում գտնվող բույսեր են: Միկրոկանաչիները բույսերի զարգացման այն փուլում են, երբ հայտնվում են առաջին երկու տերևները՝ շաքիլատերևները:

Միկրոկանաչիներն աճում են առանց որևէ պարարտանյութի կամ աճի խթանիչի: Սերմերի միջի սննդանյութերը բավարար են դրանց աճի համար: Այդպիսով, արդյունքում առաջացած միկրոկանաչեղենը էկոլոգիապես մաքուր է և օրգանական։ Աճի այդ կարճ ժամանակահատվածում դրանք չեն հասցնում նաև օդից վնասակար նյութեր կուտակել։

Միկրոկանաչիները շատ հարուստ են լինում բետա-կարոտինով: Դրա օգտակար հատկությունների մասին կարելի է երկար գրել, բայց գլխավորն այն է, որ այն արգելափակում է ուլտրամանուշակագույն ճառագայթները՝ պաշտպանելով մաշկը, մազերը և եղունգները շրջակա միջավայրի բացասական ազդեցությունից:
 Կանաչ ծիլերը պարունակում են շատ բուսական սպիտակուցներ, վիտամիններ (C, B, K, E), կարոտինոիդներ, հանքային նյութեր և այլ օգտակար տարրեր (կալիում, կալցիում, ֆոսֆոր, մագնեզիում, երկաթ, յոդ, ծծումբ), ինչպես նաև եթերայուղեր: Այս բաղադրիչներից յուրաքանչյուրը դրական ազդեցություն ունի մարդու օրգանիզմի վրա:
 Ֆոլաթթուն անհրաժեշտ է արյան նոր բջիջների ձևավորման համար, ինչը հատկապես կարևոր է այն կանանց համար, ովքեր պատրաստվում են հղիանալ: Վիտամին C-ն լավագույն հակաօքսիդիչն է: Կարոտինոիդները նպաստում են ավելի լավ իմունային ֆունկցիային: Ռուտինը կանխում է տրոմբի առաջացումը և ունի հակաբորբոքային ազդեցություն: Քլորոֆիլը հայտնի հակաօքսիդիչ է՝ հակաուռուցքային հատկություններով:
 Միկրոկանաչեղենի կանոնավոր օգտագործման դեպքում դուք կարող եք բարելավել սրտանոթային, մարսողական, նյարդային, վերարտադրողական և էնդոկրին համակարգերի աշխատանքը: Այս հրաշք ծիլերը երկարացնում են երիտասարդությունը, բարելավում են մաշկի, եղունգների և մազերի վիճակը ու, միաժամանակ, դիետիկ սնունդ են՝ նվազագույն կալորիականությամբ։

Որպես միկրոկանաչի աճեցվող տարածված բույսերի ցանկ

  • Աշորա (Rye, Рожь, Secale cereale):
  • Անանուխ (Mint, Мята)
  • Անիսոն (Anise, Анис):
  • Առվույտ (Alfalfa, Medick, Люцерна): Խրթխրթան և թարմ միկրո կանաչի է, այգուց նոր քաղած վարունգի համ ունի: Օգտակար է երկաթի պակաս ունեցողների համար: Պարունակում է նաև մագնեզիում, ֆոսֆոր, կալցիում, ինչպես նաև C, K, A, E վիտամիններ: Անուշահոտ հավելում է ձկնեղենի, ձվի, աղցանների և նախուտեստների համար:
  • Ավելուկ (Sorrel, Щавель):
  • Արևածաղիկ (Sunflower, Подсолнечник) Արեւածաղկի սերմերի համով, խրթխրթան և հյութալի միկրոկանաչի է ստացվում: Շատ օգտակար է, քանի որ պարունակում է յոդ, ֆոսֆոր, մագնեզիում, կալցիում և ցինկ, ինչպես նաև E և K վիտամիններ, ֆոլաթթու: Օգնում է պայքարել հոդացավերի դեմ և օգտակար է թթու-հիմնային հաշվեկշիռը կարգավորելու համար: Կարող է մատուցվել մսով և բանջարեղենով ուտեստների հետ:
  • Բազուկ (Beet, Свёкла): Մուգ կանաչ տերևներով հյութալի կարմիր ծիլերը կզարդարեն ապուրները, աղցանները կամ բուտերբրոդները: Մի փոքր քաղցր են, համը հիշեցնում է բազուկի համը: Օգտակար է իր՝ օրգանիզմի տոնուսը բարձրացնող և իմունային համակարգը ամրապնդող հատկությամբ:
  • Բակլա (Fava beans, Боб садовый):
  • Մանգոլդ (Chard, Мангольд): Անուշ բույրով միկրոկանաչին ունի մորեգույն ցողուններ և վառ կանաչ տերևներ: Տեսքի շնորհիվ այն ռեստորանային ուտեստներ զարդարելու առաջատարներից է: Բարելավում է նյարդային և մարսողական համակարգերի աշխատանքը, ամրացնում է արյան անոթների պատերը և ամրացնում է մազերը, եղունգներն ու ատամները:
  • Բոկ-չոյ (Bok-choy, Бок-чой)/Պակ չոյ։ Միկրոկանաչին մի քանի անգամ ավելի օգտակար է, քան հասուն բույսը: Առավելագույն օգուտ քաղելու համար, պետք է ուտել թարմ աղցանների, բուտերբրոդների, սմուզիների մեջ կամ որպես մսով և ձկով ուտեստների զարդարանք:
  • Բորաժ (Borage, Огуречная трава): Միկրոկանաչին թարմ վարունգի համ ու հոտ ունի: Ուժի աղբյուր է, օգնում է թեթեւացնել սթրեսը, արագացնում է նյութափոխանակությունը և նույնիսկ ամրացնում է իմունային համակարգը։ Հիանալի կլրացնի թարմ բանջարեղենով աղցանը:
  • Բողկ (Garden radish, Редис): Միկրոկանաչին մի փոքր խրթխրթան է ու կծու՝ նման է բուն բուսական արմատին: Կատարյալ համեմունք է աղցանների և մսով ուտեստների համար: Օգտակար է մարսողությունը բարելավելու համար՝ պայմանավորված այն հանգամանքով, որ պարունակում է հանքանյութեր, միկրոտարրեր և եթերայուղեր:
  • Բրյուսելյան կաղամբ (Brussels sprout, Брюссельская капуста):
  • Բրոկոլի (Broccoli, Брокколи): Հիանալի բուժիչ և հակաքաղցկեղային հատկություններ ունի: Խրթխրթան միկրոկանաչիները մեղմ համ ունեն և թեթև դառնություն: Լավ համակցվում է բանջարեղենային աղցանների, ապուրների և, որպես խավարտ, մսի կամ ձկան հետ:
  • Գազար (Carrot, Морковь) Այո, գազարի սերմից էլ է միկրոկանաչի աճում և դրանք հինգ անգամ ավելի շատ վիտամին C են պարունակում, քան գազարը, բացի այդ, շատ կալիում և կալցիում է պարունակում: Ունի քաղցր գազարի համ և մեղմ հոտ: Օգտագործվում է որպես կանաչի, ավելացվում է աղցաններին, բրնձին և ձկնեղենին, լավ է համակցվում սոուսների հետ:
  • Գանգրակաղամբ (Kale, Кале): Միկրոկանաչին պարունակում է հսկայական քանակությամբ շատ արժեքավոր վիտամիններ և հանքանյութեր: Առանց ջերմային մշակման, օգտագործվում է աղցանների և կոկտեյլների մեջ: Համը լավ համադրվում է թարմ բանջարեղենի և խոտաբույսերի հետ:
  • Գարի (Barley, Ячмень):
  • Գոնգեղ (Rutabaga, Брюква):
  • Դայկոն (Daikon, Дайкон). Բողկի տեսակ է։ Պարունակում է մեծ քանակությամբ ծծումբ, որն անհրաժեշտ է օրգանիզմի ընդհանուր ամրապնդման, մաշկի վիճակի բարելավման և մազերի աճի համար: Կծու համի և խրթխրթան հյուսվածքի շնորհիվ, լավ է համակցվում ապուրների հետ:
  • Դանդուռ (Purslane, Портулак):
  • Եգիպտացորեն (Maize, Кукуруза): Պայծառ, դեղին ծիլերը հաճելի քաղցր համ ունեն․ կզարդարեն ցանկացած ուտեստ: Արմատներին մոտ գտնվող մասում ծիլերը խրթխրթան են և դառնաքաղցրահամ: Պարունակում է վիտամիններ և հանքանյութեր: Հարմար է տարբեր աղցանների և նախուտեստների համար։
  • Եղեսպակ (Sage, Шалфей):
  • Եղերդ (Chicory, Цикорий):
  • Եղերդ աղցանի (Endive, Эндивий, Цикорий салатный):
  • Երեքնուկ (Clover, Клевер): Միկրոկանաչին հարուստ է սպիտակուցներով, A, B, C, E, K վիտամիններով և այլ օգտակար տարրերով: Օգնում է օրգանիզմին հիվանդությունից հետո արագ վերականգնվել, հեռացնում է տոքսինները և մաքրում է արյունը: Ավելացվում է վինեգրետներին և կերակրալցուկներին:
  • Թարխուն (Tarragon, Эстрагон):
  • Թրթնջուկ (Dock, Щавель): Նուրբ, լիմոնի համ հիշեցնող, թթվաշ տերեւներ ունի։ Միկրոկանաչին հարուստ է հանքանյութերով և վիտամիններով: Շատ լավ բարձրացնում է տոնուսը, լավ համադրվում է ձվով ուտեստների, պանրի, աղցանների և սոուսների հետ:
  • Խատուտիկ (Dandelian, Одуванчик):
  • Խնկածաղիկ (Oregano, Орегано):
  • Ծաղկակաղամբ (Cauliflower, Цветная капуста):
  • Ծնեբեկ (Asparagus, Спаржа):
  • Ծոթոր (Thyme, Тимьян):
  • Կաթնափուշ (Milk thistle, Расторопша, Silybum): Եվս մեկ սուպեր սնունդի աղբյուր, որը դեռ չի ստացել իր արժանի ժողովրդականությունը: Ի վիճակի է հեռացնել տոքսինները լյարդից, պաշտպանել քաղցկեղի զարգացումից, վերահսկել արյան շաքարը և իջեցնել խոլեստերինը: Կանխում է երիկամների և լեղապարկի քարերի ձեւավորումը, դանդաղեցնում է ծերացման գործընթացը, բարելավում է ուղեղի աշխատանքը:
  • Կաղամբ կարմիր (Red cabbage, Капуста красная): Միկրոկանաչի նուրբ, կարմիր ծիլերը հենց կաղամբի համ ունեն։ Կարմիր կաղամբից աճեցվածը մի քանի անգամ ավելի կարոտին և վիտամին C է պարունակում, քան սպիտակ կաղամբինը: Օգտակար է մարսողության համար և օգնում է ամրապնդել իմունային համակարգը: Լավ է համակցվում ցանկացած աղցանի հետ:
  • Կաղամբ սավոյան (Savoy cabbage, Капуста савойская): Արժեքավոր դիետիկ սնունդ է: Միկրոկ, անաչին հարուստ է հակաօքսիդիչներով և այլ օգտակար հատկություններով: Այն ունի մեղմ համ ու հոտ: Օգտագործվում է աղցանների, ապուրների և բուտերբրոդների մեջ: Հիանալի խավարտ կամ զարդարանք է մսով ճաշատեսակների համար:
  • Կանեփ (Hemp, Конопля): Բարձրարժեք բուսական սպիտակուցների մեծ պաշար ունի, հարուստ անփոխարինելի ամինաթթուներով։ Ունի հակաբորբոքային, մանրեասպան, մակաբույծասպան հատկություն։ Կանխարգելում է տրոմբոզի, ուռուցքների առաջացումը, կարգավորում է աղեստամոքսային տրակտի աշխատանքը և էլի շատ բաներ։
  • Կերբելուկ մոմատերև (Chervil, Кервель): Հոտավետ բույս է, որը աճեցվում է ոչ միայն խոհարարական, այլ նաև բժշկական նպատակներով: Միկրոկանաչիները օժտված են կծու համով և անիսոնի բույրով: Հիանալի լրացնում է սոուսները, ապուրները, ձուն, կարտոֆիլը, ձկնամթերքը և թռչնամիսը:
  • Կոլրաբի (Kohlrabi, Кольраби): Այս կաղամբին, վիտամին C-ի մեծ պարունակության համար, կոչում են «հյուսիսային կիտրոն»: Շատ գեղեցիկ ծիլեր ունի՝ մանուշակագույն ցողուն և կանաչ տերևներ, այդ պատճառով շատ պոպուլյար է ռեստորաններում: Բույրը նման է շաղգամի բույրին, բայց մի փոքր ավելի մեղմ է և քաղցրահամ է: Զուգորդում են մսի և բուսակերների համար ուտեստներ հետ:
  • Կոտեմ (Garden cress, Кресс-салат): Յուրահատուկ հոտով և մանանեխի կծվությամբ միկրոկանաչիները լավ հավելում են խավարտի, սոուսների և աղցանների համար: Շատ արագ է աճում՝ ցանելուց 5 օր անց կարելի է կտրել: Հարուստ է կարոտինով, B խմբի վիտամիններով, երկաթով և մագնեզիումով: Բարելավում է աղեստամոքսային համակարգի աշխատանքը, օգնում է անքնության դեպքում, կարգավորում է արյան ճնշումը:
  • Կորեկ (Millet, Просо):
  • Կտավատ (Flax, Лён): Միկրոկանաչին չեզոք համ ունի` մի փոքր ընկույզային երանգով: Օգտագործվում է առողջությանը, երիտասարդությանը և գեղեցկությանը օժանդակելու, ինչպես նաև քաշը նվազեցնելու համար: Պարունակում է օմեգա -3 ճարպաթթուներ, որոնք հատկապես օգտակար են երեխաների և կանանց համար:
  • Կունջութ (Sesame, Кунжут):
  • Հազար (Lettuce, Латук): Առողջ սննդի և դիետայի հրաշալի տարր է: Ի տարբերություն հասուն բույսի, մատղաշ, հյութեղ տերևների համն ավելի նուրբ է: Հարմար է բուտերբրոդների, բանջարեղենային սմուզիների և ձկնային ճաշատեսակների համար:
  • Հաճար (Farro, Полба): Բարելավում է սրտի, արյան անոթների աշխատանքը, մարսողությունը, իմունիտետը և վերարտադրողական համակարգը: Այժմ հաճարը սկսել է հաճախակի հայտնվել առաջատար սննդաբանների առողջ սննդի առաջարկություններում:
  • Համեմ (Coriander, Cilantro, Кориандр): Ունի ընդգծված կծու համ և համեմունքային բուրմունք: Հիանալի լրացնում է մսային, հատկապես մանղալի վրա խորոված ուտեստները: Շատ օգտակար է սրտի և արյան անոթների աշխատանքի համար: Պարունակում է մեծ քանակությամբ վիտամիններ, ինչպես նաև ֆոսֆոր և կալիում:
  • Հավակատար (Amaranth, Амарант): Կարմրավարդագույն տերևներով կանաչի՝ ընկույզի նրբերանգային համով: Հավակատարի միկրոկանաչին հարուստ է վիտամիններով: Օգտագործվում է աղցաններ պատրաստելիս, հարմար է սմուզիներ պատրաստելու համար:
  • Հացհամեմ (Fenugreek, Пажитник, Trigonella): Շատ օգտակար է լյարդի եւ ստամոքսի դիսպեպսիայի բուժման համար, ինչպես նաեւ օգնում է կարգավորել արյան շաքարի մակարդակը: Հացհամեմի միկրոկանաչին պարունակում է նաեւ ինսուլինի արտադրության համար պատասխանատու ամինաթթու: Հացհամեմի միկրոկանաչի ուտելը օգտակար է նաև արյան մեջ որոշակի ճարպերի, այդ թվում, խոլեստերինի եւ տրիգլիցերիդի թույլատրելիից բարձր մակարդակի դեպքում։ Ավելին, այն նաեւ օգնում է նվազեցնել դաշտանի ցավերը եւ կանխարգելում է հաստ աղիքի քաղցկեղը։
  • Հնդկացորեն կանաչ (Green Buckwheat, Гречка зеленая): Միկրոկանաչի աճեցնելու համար ամենատարածված մշակաբույսերից մեկն է: Ի վիճակի է ամրացնել իմունիտետը, բարելավել մարսողական տրակտի աշխատանքը և օրգանիզմին մատակարարել օգտակար սննդանյութերով: Ավելացվում է բանջարեղենային կոկտեյլներին, աղցաններին, պատրաստվում է բուսական կաթնաշոռ:
  • Հնդկոտեմ (Nasturtium, Настурция) Հայտնի ծաղիկ է, բայց քչերը գիտեն, որ դրա ծիլերը շատ օգտակար են: Միկրոկանաչին շատ հաճելի հոտ և սուր համ ունի, որը նման է մանանեխի կամ կոտեմի համին: Ավելացվում են պանիրներին, բանջարեղենային աղցաններին և ձվով ուտեստներին:
  • Հոռոմ-սամիթ (Fennel, Фенхель): Միկրոկանաչին ունի շատ ավելի մեծ քանակությամբ օգտակար սննդանյութեր, քան հասուն բույսը: Հարմար է միսի, ձկնեղենի հետ, կարող է լինել ապուրների հիմնական բաղադրիչ: Կանոնավոր օգտագործելը բարելավում է նյարդային համակարգի վիճակը, աղեստամոքսային տրակտի աշխատանքը և օգնում է իջեցնել խոլեստերինի մակարդակը:
  • Ճարճրուկ (Rocket salad կամ Arugula, Руккола)։ Օգտակար է իմունային համակարգի ամրապնդման համար, քանի որ պարունակում է ասկորբինաթթու: Թեթևակի դառնահամ է, ուստի հարմար է մսով և ձկով ուտեստների համար՝ հատկապես սոուսների մեջ:
  • Մաղադանոս (Parsley, Петрушка): Ներդաշնակորեն համատեղում է բոլոր այն վիտամիններն ու հանքանյութերը, որոնք պայքարում են ալերգիայի, հիպերտոնիայի և տարբեր բորբոքումների դեմ: Օգտակար է ոսկրային հյուսվածքների և իմունային համակարգի ամրապնդման համար: Միկրոկանաչին ավելի նուրբ ու բուրավետ է, քան հասուն մաղադանոսը: Կարելի է ավելացնել ապուրների, բանջարեղենի և մսով ուտեստների մեջ:
  • Մանանեխ (Mustard, Горчица) Միկրոկանաչին սուր, կծու համ ունի: Հարմար է ձկնային ուտեստների և աղցանների համար: Մանանեխի միկրոկանաչին բարերար ազդեցություն է թողնում արյան անոթների վրա, բարելավում է արյան շրջանառությունը և ախորժակը:
  • Մեղվախոտ կամ Պատրինջ դեղատու (Lemon balm, Мелисса, Melissa officinalis):
  • Միզունա (Mizuna, Мизуна): Բուրավետ տերևներով ծիլեր, որոնք կարող են օգտագործվել աղցանների, բուտերբրոդների կամ խավարտների համը լավացնելու համար: Կարգավորում է մարմնի ջրային հաշվեկշիռը և մաքրում է անոթների պատերը:
  • Նեխուր (Celery, Сельдерей): Միկրոկանաչին ավելի շատ կալցիում, կալիում և վիտամին C է պարունակում, քան հասուն նեխուրի ցողուններն ու արմատները: Ունի աղի-քաղցր, թանձր համ: Լավ է վինեգրետի, բուտերբրոդների, ապուրների և շոգեխաշելու համար:
  • Շաղգամ (Turnip, Турнепс): Միկրոկանաչին հաճելի, մի փոքր կծու համ ունի: Հիանալի զարդ է տարբեր խավարտների, մակարոնեղենի, սոուս ների, շոգեխաշած ուտեստների ու մսերի համար: Կարելի է ավելացնել նաև բանջարեղենային աղցաններին, ապուրներին և բուտերբրոդներին: Առողջարար է և վիտամինների լավ աղբյուր է։
  • Ոլոռ (Pea, Горох): Միկրոկանաչին մի փոքր քաղցրահամ է, ունի ընկույզի երանգ և հիշեցնում է մատղաշ կանաչ ոլոռի համը: Ուտելի են և՛ տերևները, և՛ ցողունները, և՛ բեղիկները: Պարունակում է թաղանթանյութ, սպիտակուցներ, բարդ ածխաջրեր: Իր խրթխրթան հյուսվածքի շնորհիվ այն լավ համադրվում է թարմ բանջարեղենի հետ և հիանալի զարդարանք է բանջարեղենային ապուրների համար:
  • Ոսպ (Lentil, Чечевица): Համեղ միկրոկանաչի է, օգտակար միկրոտարրերի յուրահատուկ հավաքածու (մագնեզիում, երկաթ և այլն): Խթանում է արյան շրջանառությունը և մաքրում անոթների պատերը: Հարմար է տաք և սառը ուտեստների համար։
  • Չիա (Chia, Чиа):
  • Պերիլա [Շիսո] (Shiso, Perilla, Перилла, Perilla frutescens):
  • Պրաս (Leek, Лук-порей): Բարակ, մուգ կանաչ տերևներ են ստացվում՝ նուրբ բույրով և թեթև քաղցրահամով: Պարունակում է բազմաթիվ հակաօքսիդիչներ, վիտամիններ և հանքանյութեր, ուստի այն առողջ սննդակարգի անփոխարինելի բաղադրիչներից է: Օգտագործվում է ուտեստները զարդարելու և դրանց համ հաղորդելու համար: Հիանալի է ապուրների, մսերի և ձավարեղենի հետ:
  • Ռեհան (Basil, Базилик): Պարունակում է կարոտին, ասկորբինաթթու, B խմբի վիտամիններ և եթերայուղեր: Լավ է ազդում մարսողական համակարգի գործունեության վրա: Հիանալի է բոլոր ուտեստների հետ, լավ հավելում է աղի կաթնաշոռի և ձվածեղի համար:
  • Սամիթ (Dill, Укроп): Բուրավետ նուրբ միկրոկանաչի է ստացվում, որը մեծ քանակությամբ վիտամին P է պարունակում: Ամրացնում է արյան անոթների պատերը և կանխարգելում է վարիկոզը:
  • Սեզատերև (Chives, Лук скорода): Հաճելի բույրով, սոխի համով ու գլխին սեւ սերմերը պահած նրբագեղ միկրոկանաչի է ստացվում: Պարունակում է եթերայուղեր, որոնք ունեն հակավիրուսային ազդեցություն: Իդեալական է նախուտեստների համար:
  • Սիսեռ (Chickpea, Cicer, Нут)։ Միկրոկանաչին կանխարգելում է մրսածութունը, գերազանց օժանդակում է քաշի նվազմանը և իջեցնում է արյան խոլեստերինի մակարդակը: Համը նման է մատղաշ ընկույզի համին, որը սիրում են երեխաները: Օգտագործվում է որպես առանձին ուտեստ կամ ավելացվում աղցաններին:
  • Սոխ գլուխ (Onion, Лук репчатый): Սերմից ստացված միկրոկանաչիի համը նման է մատղաշ կանաչ սոխի համին: Պարունակում է ասկորբինաթթու և E և B վիտամիններ: Ճնշում է բերանի և մարսողական համակարգի վնասակար բակտերիաներին: Կարող է ավելացվել ցանկացած ուտեստին և լավագույնս համակցվում է մսի և բանջարեղենի հետ:
  • Սոյա (Soybean, Соя): Միկրոկանաչին հարուստ է C և B խմբի վիտամիններով, երկաթով և ամինաթթուներով: Հանգստացնող ազդեցություն ունի օրգանիզմի վրա և նորմալացնում է արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը: Կարող է մատուցվել մսի կամ խավարտների հետ։
  • Սպանախ (Spinach, Шпинат)։ Նուրբ համով և կծու բույրով միկրոկանաչի է ստացվում: Պարունակում է ճարպեր, սպիտակուցներ, երկաթ և վիտամիններ: Կարգավորում է արյան շրջանառությունը, իջեցնում խոլեստերինը, հեռացնում տոքսինները: Լավ հավելում է բանջարեղենից խավարտների, աղցանների և մսային ձավարեղենի համար։
  • Սուսամբար (Marjoram, Майоран, Origanum majorana):
  • Վաղենակ (Marigold, Календула):
  • Վասաբի (Wasabi, Васаби):
  • Վարսակ (Oats, Овес):
  • Վիգնաներ՝
    • Աձուկի (Adzuki, Адзуки, Vigna angularis
    • Մաշ (Mung bean, Маш, Vigna radiata):
  • Տատսոյ (Tatsoi, Татцой):
  • Ցորեն (Wheat, Пшеница): Ցորենի միկրոկանաչին պարունակում է տասնյակ օգտակար տարրեր, մեծ թվով վիտամիններ։ Լավացնում է մարսողականությունը, օգնում է հաղթահարել մաշկային հիվանդությունները, հարթեցնում է թոքերի սպիները, կարգավորում է արյան մեջ շաքարի մակարդակը, լյարդից հեռացնում է տոքսինները, բարելավում է ուղեղի աշխատանքը, կարգավորում է արյան ճնշումը, ամրացնում է անոթ ների պատերը ․․․։
  • Քաշմ (Lovage, Любисток, Levisticum officinale):
  • Քիմիոն (Caraway, Тмин, Cárum cárvi) նեխուրազգիների (հովանոցավորներ): Միկրոկանաչին սուր բուրավետ է և հաճելիորեն քաղցրահամ։ Օգտագործվում է կերակրատեսակները զարդարելու, ինչպես նաև սոուսներում, վինեգրետում, շոգեխաշած ու ապուրներ պատրաստելիս։ Կիրառվում է մարսողությունը բարելավելու, նիհարելու և արյան շաքարի նորմալ մակարդակը պահպանելու համար:
  • Քինոա (Quinoa, Киноа, Chenopodium quinoa):
  • Քրիզանթեմ (Chrysanthemum, Хризантема):
Ուշադրություն

Մորմազգիներից (լոլիկ, սմբուկ, պղպեղ և այլն) և կարտոֆիլից միկրոկանաչի ընդհանրապես չեն աճեցվում, քանի որ այս մշակաբույսերի ցողունները պարունակում են ալկալոիդներ՝ բնական թույններ:

Միկրոկանաչիի հնարավոր վնասը

Միկրոկանաչին շատ օգտակար է, բայց որոշ դեպքերում կարող են լինել հակացուցումներ: Օրինակ ՝ մաղադանոսի և սպանախի ծիլերը պարունակում են շատ եթերայուղեր և ֆլավոնոիդներ, որոնք կարող են ալերգիա ունեցողների մոտ մաշկի ցան առաջացնել:

Աղեստամոքսային տրակտի հետ խնդիրներ ունեցողները պետք է չուտեն բույսեր, որոնք կարող են փքվածություն առաջացնել (ոլոռ, սիսեռ, կաղամբ) կամ բարձրացնեն թթվայնությունը (թրթնջուկ, սոխ, մանանեխ):

Բարեբախտաբար, ընտրությունը շատ մեծ է և յուրաքանչյուր ոք կարող է ընտրել այն բույսը, որն իրեն հարմար է և օգուտ կտա:

Հղումներ

ՉԻՆԱՍՏԱՆԻ ՏԱՐԱՍՈՎՈՐ ԲԱՆՋԱՐԵՂԵՆ

Բոկ չոյ

(անգլ․՝ Bok Choy, Buk Choy, Chinese chard, Chinese white cabbage, Mustard cabbage, ռուս․՝ Бок-чой, լատ․՝ Brassica rapa subsp. chinensis)

Չինարենի Կանտոնի բառբառով “Բոկ չոյ” նշանակում է սպիտակ բանջար։ Այս բանջարի հարյուրավոր տեսակներ կան։ Այն տեսակը, որը կոչվում է Baby Bak Choy իրականում ոչ թե դեռահաս Բոկ չոյն է, այլ Բոկ չոյի գաճաճ տեսակը։

Բոկ չոյի կանաչ կոթուններով տեսակը կոչվում է Պակ չոյ , Բոկ չոյ ասում են միայն սպիտակ կոթուներովին։ Նաև պետք չէ շփոթել Բոկ չոյը  Տատսոյի (Brassica rapa subsp. narinosa) հետ։ Տատսոյն ունի ավելի փոքր և կլոր տերևներ ու տափակ տերևաբույլ։

Ինչպես պատրաստել

Բոկ չոյը կարծես երկու տարբեր բանջարեղենի միացություն լինի։ Հաստ ու հյութալի կոթունները համատեղվում են մուգ կանաչ տերևների նրբությամբ ու բուրմունքով։ Բոկ չոյը սովորաբար շոգեխաշում են, տապակում են կամ եփում ապուրի մեջ: Բոք չոյ պատրաստելիս ավելի լավ է նախ կոթունները եփել, քանի որ դրանք ավելի երկար են եփվում: Կոթունները կտրատում են թեքությամբ, որպեսզի ավելի մեծ մակերես լինի և այդ մակերեսով ներծծվեն ճաշատեսակի սոուսի ու համեմունքի համն ու հոտը։

Գաճաճ Բոկ չոյ

(անգլ․՝ Baby Buk choy, ռուս․՝ Бок-чой карликовый, լատ․՝ Brassica rapa subsp. chinensis, dwarf variety)
Վերը ասվեց, որ Գաճաճ բոկ չոյը ոչ թե չհասունացած Բոկ չոյն է այլ առանձին տեսակ է, որն ունենում է ոչ ավելի քան 20 սմ բարձրություն։ Երբեմն Գաճաճ բոկ չոյին անվանում են Մունբոկ (Moonbuk) կամ Գոնգմուն բոկ չոյ (Gongmoon buk choy):

Ինչպես պատրաստել

Գաճաճ բոկ չոյը, ինչպես և Բոկ չոյը շոգեխաշում են, տապակում են կամ եփում ապուրի մեջ:

Պակ չոյ

(անգլ․՝ Pak Choy, Baby buk choy, ռուս․՝ Пак чой, լատ․՝ Brassica rapa subsp. chinensis, green stemmed variety)
Պակ չոյ է կոչվում Բոկ չոյի կանաչ կոթուններով տեսակը, բայց կան նաև որոշ տարբերություններ բուրմունքի և տեքստուրայի առումով։

Պակ չոյի համար հարմարավետ է տաք կլիման, սակայն այն կարող է աճել շատ տարբեր եղանակային պայմաններում։ Մեծ տարածում ունի հիդրոպոնիկ եղանակով Պակ չոյի աճեցումը։

Ինչպես պատրաստել

Պակ չոյը չինական եղանակով՝ ուժեղ տաքացրած, կլոր հատակով թավայի մեջ արագ խառնելով տապակելու համար օգտագործվող լավագույն բանջարեղեններից է։ Այն պարզապես կտրատում են և ավելացնում տապակվող ճաշատեսակին եփման վերջին փուլում։

Բնականաբար, Պակ չոյ կարելի է գցել տարբեր ապուրների, հնդկական Կարրի ճաշերի և թխվածքաճաշերի մեջ։ Պակ չոյը կարելի է պարզապես կիսել և շոգեխաշել, իսկ փոքր բույսերը կարող են ամբողջությամբ շոգեխաշվել: Շոգեխաշած բույսերը, մի փոքր սոյայի սոուսով և քունջութի յուղով կամ կարագով համեմված, դառնում են հիասքանչ խավարտ ցանկացած ճաշատեսակի համար:

Թարմ Պակ չոյը պլաստիկ տուփի մեջ կարելի է մինչև մեկ շաբաթ պահել սառնարանում՝ պայմանով, որ +5°C-ից ցածր ջերմաստիճան լինի։

Պեկինյան կաղամբ

(անգլ․՝ Napa cabbage, Chinese cabbage, Celery cabbage, Tientsin cabbage, Wong nga bok, ռուս․՝ Пекинская капуста, Китайская капуста, լատ․՝ Brassica rapa subsp. pekinensis):
Տերևավոր բանջարեղեն է, նաև հայտնի է ձյան կաղամբ անունով, շատ տարածված է Հնդկաչինում։

Հայտնի է, որ Պեկինյան կաղամբը մշակվում է Չինաստանում մ․թ․ 5-րդ դարից։ Այն հիմա էլ ամենասիրված բանջարեղեններից է։ Այժմ Պեկինյան կաղամբի բազմաթիվ սորտեր են ստեղծված՝ տարբեր ձևերի ու չափսերի։

Թեև սորտերի մեծ մասը սիրում է պաղ եղանակ, Պեկինյան կաղամբ կարելի է աճեցնել ողջ Հայաստանով մեկ։ Բերքը հավաքում են երբ կաղամբի գլխիկը ամուր է և այն հասուն տեսք ունի։

Լավագույն պայմաններում (բարձր խոնավություն, 0° C) Պեկինյան կաղամբը, որակի փոքր կորուստով կարելի է պահպանել մինչև 2 ամիս: Տան սառնարանում կիսափակ պլաստիկ տոպրակի մեջ պահված կաղամբի ներսի տերևները կարող են թարմ մնալ մի քանի շաբաթ:

Ինչպես պատրաստել

Պեկինյան կաղամբը, ի տարբերություն եվրոպականի, թեթևակի քաղցրահամ է: Կանաչ թփերը կարող են մի թեթև կծու լինել, իսկ հաստ սպիտակ կողերը քաղցր և հյութալի են: Ներքին տերևները պաշտպանված են արևից, ուստի առանձնահատուկ նուրբ և հյութալի են:

Խոհանոցում Պեկինյան կաղամբի օգտագործման եղանակներն գործնականում անվերջ են։ Դրա քաղցր համը և փխրուն հյուսվածքը այն դարձնում են կատարյալ աղցաններում օգտագործելու համար, կամ որպես սենդվիչի կամ համբուրգերի շերտ: Մանրեցրած Պեկինյան կաղամբը չինական պելմենների ու ռուլետների հիմնական բաղադրիչն է։ Հայտնի կորեական համեմունք կիմ չին (kim chee) պատրաստված է աղով մարինացված Պեկինյան կաղամբից, սխտորից ու չիլի պղպեղից։

Պեկինյան կաղամբը կարող է նաև եփվել ապուրի մեջ, ավելացվել թխվածքաճաշերի մեջ, տապակվել այլ մթերքի հետ միասին։

Տերևներով կարելի է տոլմա փաթաթել։ Քանի որ ճաշ պատրաստելու ընթացքում Պեկինյան կաղամբը կլանում է համեմունքների համն ու հոտը, այն հավասարապես հարմար է թե՛ կծու միջավայրում մսի հետ տապակված, թե՛ նուրբ, անուշաբույր սոուսի մեջ, որով պատում են տապակած ձուկը կամ թոֆուն։

Պեկինյան կաղամբով աղցան

Չոյ սում

(անգլ․՝ Chinese flowering cabbage, լատ․՝ Brassica rapa a subsp. parachinensis)

Չոյ սումը կարելի է տարբերակել իր փոքրիկ դեղին ծաղկագլխիկներով և վառ կանաչ ձվաձև տերևներով: Այն Ասիայում ամենատարածված մշակվող բույսերից մեկն է և աճեցվում է զանազան կլիմայական գոտիներում, տարբեր որակի հողերի վրա:

Ինչպես պատրաստել

Չոյ սումի մեղմ համը, խռթխռթան ցողունները և փափուկ տերևները լավ նյութ են տարբեր ուտելիքների և համեմունքների պատրաստման համար: Պարզապես լվացեք և կտրատեք ամբողջ փունջը, ապա չինական եղանակով՝ ուժեղ տաքացրած, կլոր հատակով թավայի մեջ (wok) արագ խառնելով տապակեք տարբեր այլ մթերքի հետ, կերեք շոգեխաշած կամ ավելացրեք ապուրին։ Փունջները կարելի է սառնարանում, պլաստիկ տոպրակի մեջ պահել մինչև մեկ շաբաթ։

Գաճաճ Չոյ սում

Choy Sum (Brassica rapa a subsp. parachinensis, dwarf variety)

Ինչպես պատրաստել

Գաճաճ չոյ սումի պատրաստման եղանակները նույնն են, ինչ Չոյ սումինը։

Գայ չոյ

(Gai Choy, Chinese mustard, Swatow mustard greens, Mustard cabbage, Indian mustard)

Գայ չոյը մանանեխների բազմազան բույսեր ընդգրկող ընտանիքի անդամներից մեկն է:

Համարվում է, որ մանանեխները ծագել են Կենտրոնական Հիմալայաներում, բայց այժմ տարածված են Ասիայի բոլոր մասերում:

Դրանք ի սկզբանե օգտագործվում էին իրենց սերմերի համար`որպես համեմունք, կամ ձեթ ստանալու համար։ Այդ նպատակով մանանեխի բազում տեսակներ են աճեցված:

Գայ չոյի տեսքը շատ փոփոխական է. Տերևները կարող են լինել քիչ կամ շատ փխրուն, հաստ ու բարակ կողերով ու երակներով, իսկ գույնը տատանվում է մուգ կանաչից դեպի բաց կանաչ: Կա նաև մանուշակագույն տերևներով տեսակ, որը բավականին դեկորատիվ տեսք ունի։

Գայ չոյը նախընտրում է տաք, խոնավ պայմաններ որտեղ կարող է շատ ուժեղ աճ ցույց տալ։ Կարելի է Գայ չոյն աճեցնել որպես սիդերատ, կամ որպես հողից ծանր մետաղներ կորզող բույս։ Հասկանալի է, որ վերջին դեպքում այն ուտել չի կարելի։

Ինչպես պատրաստել

Գայ չոյի յուրահատուկ համը շատերը կամ կսիրեն կամ կատեն: Խոշոր, հասուն Գայ չոյը կարող է շատ կծու լինել։ Հասուն Գայ չոյը հարկավոր է եփել նախքան ուտելը, հակառակ դեպքում այն մի փոքր դժվարամարս է: Իսկ մատղաշ Գայ չոյը կարելի է և՛ հում վիճակում ուտել, և՛ աղցանի մեջ դնել: Հաստ կողեր և մսոտ տերևներ ունեցող սորտերը հաճախ մարինացվում են՝ սխտորի և չիլի պղպեղի հետ։ Ավելի նուրբ տերևները կարելի է տապակել կարտոֆիլի հետ, դնել ապուրների կամ թխվածքաճաշերի մեջ։

Տատսոյ

(անգլ․՝ Tatsoi, Tat choy, լատ․՝ Brassica rapa subsp. narinosa)

Տատսոյը փոքր ցածրահասակ բույս է, որը ձևավորում է մանր գդալաձև տերևների փունջ: Այն ունի կարճ բաց կանաչ կոթուններ, որոնք հյութալի և քնքուշ են:

Զմրուխտյա տերևները փայլուն են և ուռուցիկ։ Հում Տատսոյն ունի նուրբ ընկուզահամ ու թեթևակի քաղցրություն:

Ինչպես պատրաստել

Տատ սոյը նույնպես կարելի է տապակել, շոգեխաշել կամ գցել ապուրների մեջ։ Տապակելու հիմնական եղանակը չինականն է՝ ուժեղ տաքացրած, կլոր հատակով թավայի մեջ (wok) արագ խառնելով տապակում են տարբեր այլ մթերքի հետ։

Գայ լան

(Gai lan, անգլ․՝ Chinese broccoli, Kailan, Chinese kale, լատ․՝ Brassica oleracea var. alboglabra)

Բուսաբանորեն, Գայ լանը ավելի մոտ է եվրոպական կաղամբին, քան Պեկինյանին: Նաև մոտ է եվրոպական բրոկոլիին: Սակայն, ի տարբերություն բրոկոլիի, ուտում են ողջ բույսը՝ տերևները, ցողունը և ծաղկագլխիկները:

Գայ լանը հեշտ է ճանաչել կապտավուն, կարծես մոմած տերևներից և սպիտակ ծաղիկներից։

Գայ լանի հայրենիք համարում են Միջերկրական ծովի ափերը և համարվում է, որ “Brassica” ընտանիքից ամենավաղ մշակվող բույսերից է։

Ինչպես պատրաստել

Գայ լանի համաը մի փոքր նման է բրոկոլիի գլխիկի համին, սակայն դրա խռթխռթան ցողուններն ու հաստ տերևները իրենց յուրահատուկ համն ու հոտն ունեն։

Ցողունները, տերևները և ծաղիկները կարող են տապակվել, եփվել ապուրի մեջ կամ օգտագործվել թխվածկաճաշերի մեջ։

Հաստ ցողունները անհրաժեշտ է կտրատել և եփել կամ տապակել ավելի երկար՝ մինչև տերևներն ավելացնելը։

Գայ լան պատրաստելու ամենատարածված ձևերից մեկը այն շոգեխաշել կամ տապակելն է ոչ մեծ քանակի հավի արգանակի մեջ և ոստրեի սոուսով պատած։

Էն չոյ

En Choy
Ուտելի հավակատար (անգլ․՝ Amaranth, Chinese spinach, ռուս․՝ Амарант съедобный, լատ․՝ Amaranthus tricolour)

Էն չոյի սորտերի մեծ մասը կարելի է հեշտությամբ նույնականացնել իրենց մուգ կարմիր և վառ կանաչ տերևներով: Էն չոյը, ինչպես և դրա մերձավորներից ճակնդեղը, իր կարմիր գույնի համար պարտական է մեջի բետալաին (betalain) կոչվող հակաօքսիդանտներին։

Ինչպես պատրաստել

Էն չոյը, իր համով հիշեցնում է սպանխը։ Այն կարելի է շոգեխաշել կամ տապակել։

Սառնարանում, պլաստիկ տուփի մեջ, կարելի է պահել մինչև երկու օր։

Կանգ կոնգ

Չինական սպանախ (անգլ․՝ Chinese spinach, Water convolvulus, Water spinach,Swamp cabbage, Ong choy, Hung tsai, Rau muong. ռուս․՝ Ипомея водяная, или Водяной шпинат լատ․՝ Ipomoea aquatica)

Կանգ կոնգը բաթաթի և այգածաղիկի մերձավոր ազգակիցն է։ Ինչպես իր ազգակիցները, Կանգ կոնգն էլ կարող է անկառավարելի տարածվել ու որոշ տաք գոտիներում աճում է մոլախոտի պես։ Այնուամենայնիվ, Կանգ կոնգը շատ տարածված բանջարեղեն է հարավարևելյան Ասիայի շատ երկրներում:

Կանգ կոնգը նախընտրում է խոնավ պայմաններ ՝ աճում է գետերի ափերին և ճահճուտներում։ Բույսի երկար, բաց կանաչ տերևները լողում են ջրի վրա, կամ փռվում են խոնավ գետնի երկայնքով: Տերևները, կախված տեսակից, կարող են լինել երկար ու բարակ կամ կարճ սրտանման:

Ինչպես պատրաստել

Կանգ կոնգն ունի մեղմ համ և կարող օգտագործվել հում վիճակում՝ աղցանների մեջ, ինչպես նաև թեթև եփած: Ասիայի շատ երկրներում այն ուտում են չիլի պղպեղի, սխտորի ու կծու պաստայի հետ տապակած: Պատրաստելիս ավելի լավ է տերևները զատել ցողունից, ցողունները թեք կտրատել ու տապակել առաջնահերթ։ 1-2 րոպե ուժեղ կրակի վրա տապակելուց հետո նոր ավելացնում են տերևներն ու համեմունքները։

Տունգ հո

Քրիզանթեմի ուտելի տերևներ (անգլ․՝ Chrysanthemum greens, Garland chrysanthemum, Chop suey greens, Shungiku, լատ․՝ Chrysanthemum coronarium)

Տունգ հոն սովորական, մեզ հայտնի քրիզանտեմն է, որը սովորաբար աճեցնում են որպես պարտեզի դեկորատիվ բույս: Չնայած քրիզանտեմների հայրենիքը Միջերկրականի ափերն են, միայն Ասիայում են այն լայնորեն օգտագործում որպես բանջարեղեն: Առանձնապես տարածված ուտեստ է Չինաստանում և Ճապոնիայում։

Տունգ հոյի տարբեր սորտեր կան, որոնք տերևների տեսքով էլ են տարբերվում։ Տերևներն հավաքում են մատղաշ, փոքր բույսերից: Իսկ եթե ծաղիկները նույնպես ուտելու մտադրություն կա, թողնում են բույսը հասունանա ու ծաղկի։

Ինչպես պատրաստել

Տունգ հոն շատ անուշաբույր է: Այն ունի հաճելի, հյութալի հյուսվածք, բայց կարող է դառը լինել, մանավանդ, եթե շատ է եփվում: Լավագույն ձևը թեթևակի շոգեխաշելն է կամ այլ բաղադրիչների հետ արագ տապակելը։ Ընդորում, լավ կլինի մյուս բաղադրիչները սուր համ ու հոտ չունենան՝ որպեսզի համային հակասություններ չառաջանան։

Սառնարանում, պլաստիկի մեջ կարելի է պահպանել մինչև երկու օր։

Դոն քուա

Dong Qua (անգլ․՝ Winter gourd, Wax melon, Chinese preserving melon, լատ․՝ Benincasa hispida)

Դոն քուան արտաքինից ձմերուկի է նման։ Այն կարող է շատ մեծ լինել՝ կշռելով մինչև 20 կգ: Դոն քուան Չի քուայի մերձավոր ազգակիցն է, երկուսն էլ մատղաշ վիճակում պատված են բարակ մազերի շերտով: Հասուն Դոն քուան կորցնում է մազածածկը և կարծես հարթ մոմաշերտով պատված լինի։

Ինչպես պատրաստել

Դոն քուան ունի մեղմ բույրով համ և հյութալի հյուսվածք, ինչով մի փոքր նման է դդմիկին (zucchini): Այն հիմնականում օգտագործվում է ապուրների և շոգեխաշած ուտեստների մեջ, բայց կարելի է նաև լցոնել տարբեր բաներով և թխել: Չինական խոհանոցում Դոն քուան նաև թթու են դնում կամ վերածում քաղցր կոնֆետների:

Դոն քուան կարող է մի քանի ամիս պահվել՝ առանց որակի էական կորստի։

Չի քուա

Chi qua
Չի քուա (անգլ․՝ Hairy melon, Fuzzy gourd, Chinese preserving melon, Wax gourd, Moa qua, լատ․՝ Benincasa hispida var. chieh-gua)

Չի քուան չինական սննդակարգի հիմնասյուներից մեկն է: Աճեցվում է տաք եղանակային պայմաններում՝ 25 ° C- ից 35 ° C ջերմաստիճանում, և շատ զգայուն է սառնամանիքների նկատմամբ: Չինաստանում, այն սովորաբար մշակվում է Գուանդոնգում և Գուանգսիում: Չի քուան առանձնանում է իր բարակ մազածածկով: Այն մաքրելիս պետք է ուշադիր լինել, քանի որ մազերը կարող են մաշկի գրգռվածություն առաջացնել:

Ինչպես պատրաստել

Լավագույն որակն ունի մազածածկ Չի քուան, դա մատղաշության ու թարմության ցուցիչ է։ Շատ մատղաշ Չի քուան կարելի է հում ուտել, բայց, սովորաբար այն եփում են։

Չի քուան, ի տարբերություն դդմիկի (zucchini) մեղմ, հաճելի բուրմունք ունի: Պտուղները կլպում են, կտրատում և գցում ապուրների կամ շոգեխաշվող ուտեստների մեջ։ Մանր կտրատած կամ տապակած Չի քուան լավ հավելում է տապակվող ուտեստների համար: Առանձնապես համեղ են ստացվում լցոնված Չի քուայով պատրաստված՝ շոգեխաշած կամ փռում տապակած ուտեստները։

Չի քուայի պտուղն էլ է զգայուն +10 ° C- ից ցածր ջերմաստիճանի նկատմամբ: Այդ պատճառով ավելի լավ է դրանք պահել զով տեղում (+12 – +20 ° C), այլ ոչ թե սառնարանում: Քանի որ նրանց մաշկը լավ խոչընդոտ է ջրի կորստի համար, նման պայմաններում պտուղները կարող են մի քանի շաբաթ ամուր մնալ:

Սին քուա

Սին քուան (Angled luffa, Ridged luffa, Silk gourd, Chinese okra, ռուս․՝ Люффа остроребристая, լատ․՝ Luffa Acutangula)

Սին քուայի հայրենիքը Հնդկաստանն է, բայց այժմ այն մշակվում է աշխարհի շատ երկրներում: Այն տաս, ծայրից ծայր ձգվող, երկար ու բարակ դդում է։

Սին քուայի սածիլները սովորաբար տնկում են գարնանը և աճեցվում են շպալերաների վրա։

Սին քուան լավ բերք է տալիս, մեկ թփի վրա կարող է մինչև 25 մեծ պտուղ տալ: Լավ է աճում տաք կլիմայի պայմաններում, երբեմն աճեցնում են ջերմոցներում:

Սին քուան հավաքում են թերհաս վիճակում երբ 15-40 սմ երկարություն ունի: Թեև դրանք կարող են պահվել մի որոշ ժամանակ, նրանք հեշտությամբ կորցնում են միջի ջուրը ՝ դառնալով փափուկ սպունգ:

Սեն քուան (անգլ․՝ Seng Qua, Opo Squash, լատ․՝ Benincasa hispida spp) համով դդմիկ (кабачки) հիշեցնող, երկարավուն դդմի տեսակ է։
Չի քուան (Chi qua, լատ․՝ Benincasa hispida var. chieh-qua) նույնն է, բայց պատված է մազիկներով։
Սին քուան (Angled luffa, Chinese okra, ռուս․՝ Люффа остроребристая, լատ․՝ Luffa Acutangula) այլ տեսք ունի ու դառնահամ է։

Ինչպես պատրաստել

Լավ որակի Սին քուան պետք է լինի պայծառ, պսպղուն մակերեսով և պինդ: Սին քուան ունի թեթև սպունգանման հյուսվածք և մեղմ, ինչ-որ չափով դդմիկի (zucchini) համ հիշեցնող, համ:

Պատրաստելուց առաջ պտղի կոշտ գագաթները պետք է հեռացնել։ Եթե պտուղը մատղաշ է և թարմ, կլպել պետք չէ։ Այնուհետև այն կարող է շոգեխաշվել կամ տապակվել, ավելացվել ապուրների մեջ, կամ աղացած ու ավելացվել ձվածեղին կամ մսային կոտլետին։

Ֆու քուա

Fu qua (անգլ․՝ Chinese Bitter Melon, Balsam pear, Karela, Bitter gourd, African cucumber, alligator pear., ռուս․՝ Горькая дыня, լատ․՝ Momordica charantia)

Ֆու քուան ամենատարօրինակ տեսքով բանջարեղեններից է։ Բաց կանաչ գույնի, բշտիկավոր, անհարթ մաշկով դառը սեխ է։

Ֆու քուա աճեցնում են Հարավարևելյան Ասիայում, Հնդկաստանում, Հարավային Ամերիկայում, Արևելյան Աֆրիկայում և Կարիբյան ավազանում:

Ֆու քուայի դառնությունը հասունացմանը զուգահեռ ավելանում է ու երբ այն սկսում է դեղնել, արդեն ուտել չի լինում։ Սովորաբար հավաքում են 15-25 սմ երկարությամբ կանաչ պտուղները։

Ինչպես պատրաստել

Ֆու քուայի բոլոր մասերը, ներառյալ պտուղը, չափազանց դառն են: Նրանք պետք է ճիշտ պատրաստվեն, որպեսզի ուտելուց տհաճ չլինի: Սովորաբար Ֆու քուան չեն կլպում, բայց մաշկի վրայի կոպիտ բշտիկները հեռացնում են։ Կարևոր է նաև հեռացնել սերմերով միջուկը։ Հատկապես սերմերը երբեք պետք չէ ուտել, քանի որ դրանք կարող են փորլուծ առաջացնել: Պտղի դառնությունը մասամբ կարելի է վերացնել կտրատած կտորների վրա առատորեն աղ ցանելով, այնուհետև, մոտ 10 րոպեից, դրանք սառը ջրով լվանալով:

Ֆու քուան լայնորեն օգտագործվում է ասիական մի շարք խոհանոցներում: Այն կարող է պարզապես խաշած կամ շոգեխաշած լինել, կարող է տապակվել, ավելացվել կարրի կերակուրներին, կամ նույնիսկ մանր կտրատած ավելացվել աղցանների մեջ: Արևելյան Ասիայում հանրաճանաչ կերակրատեսակ է աղացած խոզի մսով լցոնված ու փռում տապակված Ֆու քուան։

Չինական բողկ

(անգլ․՝ White Radish, Daikon, Chinese radish, ռուս․՝ Дайкон, Китайская редька, Японская редька, լատ․՝ Raphanus sativus)

Թեև Չինական բողկի որոշ սորտեր աճեցվում են հատուկ իրենց կծու տերևների համար, դրանց մեծ մասը օգտագործվում է իրենց երկար, սպիտակից մինչև կանաչ գունային երանգներ ունեցող արմատների համար: Չինական բողկի բազմաթիվ սորտեր կան: Դրանք կարող են լինել երկար և բարակ, կարճ և հաստլիկ, նույնիսկ գրեթե գնդաձև և կարող են հասնել մինչև 5 կգ քաշի:

Սպիտակ բողկը համեմատած եվրոպացիներին ծանոթ կարմիր բողկի հետ ավելի քիչ կծու է, բայց այնուամենայնիվ կարող է բավականին թունդ համ ու բուրմունք ունենալ:

Ինչպես պատրաստել

Չինական բողկը սովորաբար եփում են, բայց, ինչպես կլոր կարմիր բողկները, կարող են հում օգտագործվել աղցանների մեջ: Ավելի մեղմ կծվություն ստանալու համար անհրաժեշտ է կլպել Չինական բողկը։ Չինական բողկը երբեմն քերում և խառնում են սոյայի սոուսի հետ, որպեսզի օգտագործեն ճապոնական ուտեստների հետ: Մանրացված սպիտակ բողկը կարող է նաև շոգեխաշվել կամ ներառեվլ կորեական թթու, համեմված կիմչիի մեջ: Կարելի է նաև տապակել կամ գցել ապուրի մեջ:

Լոտոսի պալար

Լոտոսի արմատ (անգլ․՝ Lotus tuber, Indian lotus tuber, ռուս․՝ Корневище лотоса, լատ․՝ Nelumbo nucifera)

Լոտոսն ունի մշակման 3000 ամյա պատմություն։ Այն սիրված է Ասիայի շատ երկրներներում հնագույն ժամանակներից, որոշ երկրներում հանդիսանում է պտղաբերության, գեղեցկության, սրբության կամ մաքրության խորհրդանիշ: Քանի որ լոտոսը միաժամանակ ցուցադրում է աճի բոլոր փուլերը` կոկոն – ծաղիկ – սերմի պատիճ, այն կարող է նաև լինել անցյալի, ներկայի և ապագայի խորհրդանիշ: Լոտոսը մշակվում է Ասիայի շատ երկրներում, նաև Աֆրիկյում։

Լոտոսն աճում է արևադարձային և մերձարևադարձային գոտիներում ՝ ծանծաղ ջրի և ցեխի մեջ, պայծառ արևի տակ: Այն ունի մեծ կլոր տերևներ և բարձրահասակ ծաղկաբույլեր` սպիտակից մինչև վարդագույն ծաղիկներով, որին հաջորդում են վառ սերմերի պատիճները: Լոտոսի ծաղիկներն անսովոր են այն առումով, որ դրանք ջերմածին են: Այսինքն, նրանք ստեղծում են իրենց սեփական ջերմությունը և կարող են պահպանել կայուն ջերմաստիճան՝ մոտ 30 ° C, նույնիսկ այն դեպքում, երբ օդի ջերմաստիճանը շատ ավելի ցածր է: Սերմերը կարող են շատ երկար ժամանակ կենսունակ մնալ, կան տեղեկություններ, որ հազարամյա լոտոսի սերմերը հաջողությամբ ծլել և աճել են:

Լոտոսի արմատները ցեխի մեջ գոյացնում են երկար, ողորկ պալարների շարք, նման նրբերշիկի շարանին։ Պալարները սովորաբար 15-25 սմ երկարություն ունեն, թեպետ կարող են շատ ավելի մեծանալ: Ինչպես ցողունները, այնպես էլ պալարները իրենց մեջ ունեն օդի երկարությամբ ձգվող խոռոչներ։ Դրանց շնորհիվ են արմատները, աճելով պղտոր ջրի մեջ, գոյատևում։ Ուտելու համար պալարները սովորաբար հավաքում են ամռան վերջում:

Ինչպես պատրաստել

Լոտոսի բոլոր մասերը ուտելի են։

  • Մատղաշ տերևները և ցողունները օգտագործվում են աղցանների մեջ կամ տապակած՝ որպես տերևավոր կանաչ բանջարեղեն: Հին տերևները օգտագործվում են ձուկ կամ միս փաթաթելու ու գոլորշու վրա եփելու համար:
  • Ծաղիկների ծաղկաթերթերը կարող են օգտագործվել աղցանների մեջ կամ լողալ ապուրի վրա:
  • Լոտոսի սերմերը, կլպելուց և դառը միջուկը հեռացնելուց հետո, կարելի է հում ուտել: Դրանք նաև խաշած, խորոված կամ նույնիսկ քաղցրացրած են ուտում ՝ որպես խորտիկներ։ Լոտոսի սերմերի մածուկը օգտագործվում է որպես շոգեխաշած չինական թխվացքների, ինչպես նաև լուսնի տորթերի (mooncakes), կեղևավորված խմորեղենների մեջ, որոնք ավանդաբար մատուցվում են, չինական աշնանային լիալուսնի փառատոնի օրերին:
  • Պալարները Լոտոսի ամենատարածված ուտելու մասն են, դրանք մեղմ, թեթև ընկուզահամի են: Այլ համեմունքների հետ եփելիս դրանք կլանում են այդ համերը՝ ստանալով նոր համային երանգներ ու բուրմունք։
    Սովորաբար պալարները թեթևակի կլպում են, այնուհետև բարակ կտրատում՝ ի ցույց դնելով կտորների նուրբ, ժանյականման տեսքը: Լավ հավելվածք է ապուրների, աղցանների համար, կարելի է նաև տապակել մսի հետ՝ ճապոնական թեմփուրա ոճով։

Հնդկեղեգի շիվեր

(անգլ․՝ Bamboo shoots, ռուս․՝ Побеги бамбука)

Հնդկեղեգի շատ տեսակների նոր ծլած շիվերը, ներառյալ Bambusa vulgaris և Phyllostachys edulis տեսակներինը, ուտելի են ու լայնորեն տարածված բանջար են ասիական, արևադարձային շատ երկրներում։ Դրանք վաճառվում են վերամշակված տարբեր ձևերով և հասանելի են թարմ, չորացրած և պահածոյացված տարբերակներով:

Ինչպես պատրաստել

Հում հնդկաեղեգի շիվերը դառնություն ունեն, որը վերանում է եփելու ընթացքում։ Որևէ ուտեստի ավելացնելուց առաջ, հնդկաեղեգի շիվերը լվանում են, կլպում, այնուհետև խաշում։ 20 րոպե խաշելուց հետո ջուրը փոխում են ու շարունակում են խաշել մինչև փափկանալը։ Հնդկաեղեգի եփված շիվերը կարելի է օգտագործել ցանկացած ուտեստի մեջ, որտեղ բանջարեղեն կա `դրան յուրահատուկ համ տալու համար:

Ամենատարածված ուտեստը խոզի կամ հավի մսի և այլ բանջարեղենի հետ չինական եղանակով՝ ուժեղ տաքացրած, կլոր հատակով թավայի մեջ (wok) արագ խառնելով, տապակելն է։ Նաև ավելացնում են աղցաններին, թթու են դնում, դնում են չինական պելմենների մեջ և այլն։

Չկլպած շիվերը, թղթյա սրբիչի մեջ փաթաթած, մոտ երկու շափաթ կարելի է պահել սառնարանում։ Կլպած վիճակում՝ 1-2 օր։

Oձալոբի

(անգլ․՝ Asparagus bean, Snake Bean, Yardlong bean, Long-podded cowpea, Chinese long bean, Snake bean, Pea bean, ռուս․՝ Драконова фасоль, լատ․՝ Vigna unguiculata subsp. sesquipedalis)

Օձալոբին մուգ կանաչ, բարակ և երկար (մինչև 90 սմ), փոքր-ինչ քաղցր համով, փխրուն հյուսվածքով լոբի է: Այն սպիտակուցի, վիտամին A- ի, թիամինի, ռիբոֆլավինի, երկաթի, ֆոսֆորի և կալիումի լավ աղբյուր է և ավելի լավ աղբյուր է վիտամին C- ի, ֆոլաթի, մագնեզիումի և մանգանի։

Ինչպես պատրաստել

Օձալոբին, իր նոր նուրբ համային երանգով, բոլոր ճաշատեսակներում կարող է հաջողությամբ փոխարինել սովորական կանաչ լոբուն։

Չինական խոհանոցում օձալոբին լայնորեն օգտագործվում է ավանդական եղանակով՝ ուժեղ տաքացրած, կլոր հատակով թավայի մեջ (wok) այլ բանջարեղենի և մսամթերքի կամ ծովամթերքի հետ արագ խառնելով, տապակած։

Հղումներ

Քրքում

Քրքումը (անգլ․՝ Turmeric, ռուս․՝ Куркума, լատ․՝ Curcuma) բազմամյա, մինչև 0,9 մ բարձրությամբ, արևադարձային խոտաբույս է ։ Կոճապղպեղի (իմբիր) հետ նույն ընտանիքի անդամ են։ Ցավոք, հաճախ քրքում են անվանում նաև զաֆրանը կամ շաֆրանը (Crocus sativus), ինչը շփոթ է առաջացնում։ Քրքումի կոճղեզները լայն կիրառություն ունեն որպես համեմունք կամ դեղամիջոց։

Քրքումի հայրենիքը Հնկաստանն է, որտեղից էլ այն մեծ քանակությամբ արտահանվում է որպես համեմունք։ Եվրոպայի այգիներում քրքումը հայտնվեց 19-րդ դարավերջին։Քրքումի չորացրած կոճղեզներից աղալով ստանում են փոշի համեմունք։ Քրքումի տերևներն ու ծաղիկներն էլ են օգտագործվում թաիլանդական ու ինդոնեզիական խոհանոցներում։

Սակայն շատ ավելի նշանակալի են քրքումի բժշկող որակները, որոնց մասին անհիշելի ժամանակներից գիտեն Հնդկաստանում ու Չինաստանում։ Քրքումը ամենահզոր բնական հակաբորբոքային միջոց է ու հակաօքսիդանտ։ Օգտագործվում է նաև որպես հակադեպրեսանտ, քաղցկեղը ու ալցհեյմերի հիվանդությունը կանխարգելող միջոց։

Այլ աղբյուրներում նշվում են քրքումի հակավիրուսային, հակամանրէ, հակահելմինտային, հականեխիչ, իմունախթան, օրգանիզմի տոնուսը բարձրացնող հատկությունները։

Հաշվառված է քրքումի ավելի քան 90 տեսակ, սակայն հիմնականում մշակվում է “երկար կամ դեղին քրքում” կոչվող (Curcuma longa) տեսակը։

Աճեցման պայմանները

  1. Ծաղկելը. Սկսում է հուլիսից և շարունակվում է մինչև հոկտեմբեր ամիսը;
  2. Տնկելը. Կոճղեզի կտրոնները բաց գրունտում տնկում են մարտին կամ ապրիլին;
  3. Լուսավորությունը. Աճում է ինչպես պայծառ արևի տակ, այնպես էլ կիսաստվերում;
  4. Գրունտը. Պարարտ ավազային կամ կավային հողեր;
  5. Ջրելը. Ջրում են հաճախ և առատ;
  6. Պարարտացումը. Առաջին անգամ սնուցում են կոկոնների առաջացման պահին, հետո ծաղկել սկսելու պահին, այնուհետև ծաղկելն ավարտելուց կես ամիս հետո;
  7. Բազմացումը. Կոճղեզի կտրոններով կամ սերմերով;
  8. Վնասատուները. Սարդոստայնային տիզը;
  9. Հիվանդությունները. Արմատների փտելը, տերևների բծերը։

Քրքումն աճեցնում են ինչպես բաց գրունտում, այնպես էլ սենյակային պայմաններում, ընդորում աճեցնում են թե՛ կոճղեզներ ստանալու, թե՛ գեղեցիկ ու բուրավետ ծաղիկների համար։

Պետք է նկատի ունենալ, որ առաջին ծիլերի հայտնվելուց հետո պետք է 8-10 ամիս անցնի որպեսզի կոճղեսները հասունանան։ Այս պատճառով բաց երկնքի տակ քրքումը հնարավոր է աճեցնել միայն մեր երկրի ցածրադիր ու ջերմ կլիմա ունեցող գոտիներում։

Մինչև կոճղեզների կտրոնները տնկելը անհրաժեշտ է նախապատրաստել հողը՝ փորել առնվազն 20 սմ խորությամբ և փխրեցնել։ Կոճղեսները տնկելու համար պատրաստվում են հորեր 15 սմ խորությամբ և միմյանցից 15-20 սմ հեռու։ Այդ հորերից յուրաքանչյուրի մեջ տեղադրում են 2 կամ 3 կոճղեսի կտրոն, որի վրա կա առնվազն 1-2 պտուկ և այդ պտուկները պետք է դեպի վեր նայեն։

Հողով ծածկելիս, կոճղեսի վրա պետք է առնվազն 2 սանտիմետրոնաց հողի ծածկ ապահովել։ Այնուհետև տնկարկը ջրում են։

Բերքահավաքը

Քրքումի կոճղեսները հանում են հողից մինչև ցրտերը սկսելը, երբ բույսի վերգետնյա մասը սկսում է դեղնել ու թոշմել։ Կտրում են կոճղեսի վերին մասը, մաքրում են այն հողի մնացորդներից ու մանր արմատներից։

Իրացման համար նախատեսված կոճղեսները 60 վայրկյանով ընկղմում են եռացող ջրի մեջ, ինչի շնորհիվ դրանք դեղին գույն են ստանում։ Այնուհետև լավ օդափոխվող վայրում դնում են 7-15 օրյա չորացման։

Ինչպես պահպանել քրքումը

Պահպանման համար քրքումի կոճղեսները տեղադրում են խոնավ ավազի մեջ, ընդորում օդի ջերմաստիճանը պետք է լինի +10 – +12 աստիճան։

Աղացած քրքումը պահպանում են սառնարանում կամ այլ զով, մութ տեղում՝ պինդ փակված, ապակյա տարայի մեջ։ Նման պայմաններում այն կդիմանա մինչև 3 տարի։ Բաց վիճակում պահվող քրքումի փոշին հեշտությամբ օտար հոտեր է կլանում իր մեջ։

Քչերին է հայտնի, որ քրքումի դրական ազդեցությունը տասնապատկվում է եթե այն կիրարվում է սև պղպեղի հետ համատեղ՝ վերջինիս մեջ պարունակվող պիպերինը օգնում է քրքումի կլանմանը։

Ինչպես սենյակային պայմաններում քրքում աճեցնել

Ծաղկամանը

Քրքում աճեցնելու համար անհրաժեշտ է առնվազն 30,5 սմ խորությամբ և 30,5 -46 սմ լայնությամբ ծաղկաման կամ ծաղկաթաղար։ Այդ չափսի ծաղկամանում կարելի է տնկել 1-2 կոճղեսի կտրոն։

Քրքումը ծաղկաթաղարի հողի թթվայնության (pH) նկատմամբ պահանջկոտ չէ՝ կարող է աճել թույլ թթվայինից մինչև թույլ ալկալային հողում։ Հողը պետք է պարարտ լինի և փխրուն։ Ծաղկամանը պետք է լավ դրենաժ ունենա։

Քրքումը տնկելը

Քրքում տնկելու լավագույն ժամանակը գարունն է կամ ամառը, երբ օդի ջերմաստիճանը դառնում է +12 C-ից բարձր։

Մեծ կոճղեսները մանրեցնում են այնպես, որ յուրաքանչյուր կտրոնի վրա մնա 2-3 պտուկ։ Կտրոնները տնկում են այնպես, որ պտուկները վեր նայեն և ծածկված լինեն մոտ 5 սմ հողի շերտով։

Տնկելուց հետո լավ ջրում են։

Ծաղկամանի մեջ աճող քրքումի խնամքը

Դիրքը

Բույսը պետք է պաշտպանված լինի միջանցիկ քամիներից և աճի ջերմ ու խոնավ միջավայրում։ Իր բնական պայմաններում քրքումն աճում է կիսաստվերում և չի սիրում ողջ օրը լինել արևի ուղիղ ճառագայթների տակ։ Բայց սենյակային պայմաններում բույսին պետք է հատկացնել ամենալուսավոր տեղը։

Ջրելը

Հողը միշտ չափավոր խոնավ վիճակում պետք է լինի։ Օդի ցածր խոնավության դեպքում, տերեևները ամենօրյա ցողման կարիք ունեն։

Եթե ձմռանն էլ նույն տաք ու խոնավ միջավայրն ապահովելու հնարավորություն կա, ապա ջրում են նույն ռեժիմով։

Օդի ջերմաստիճանը

Օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանը +20 – +35 C է։ +10 C-ից ցածր ջերմաստիճանի դեպքում բույսը տառապում է։

Ձմեռացումը

Ձմռանը, եթե համապատասխան ջերմություն ու խոնավություն հնարավոր չէ ապահովել, կամ հանում ու պահում են կոճղեսը հաջորդ գարնանը տնկելու համար, կամ էլ կտրում են բույսի վերգետնյա մասը և ծաղկամանը պահում մոտ 18 C օդի ջերմության պայմաններում։

Պարարտացումը

Բույսը սնուցում են ամսական մեկ անգամ՝ աճի ողջ շրջանում։ Սնուցման համար կարելի է օգտագործել ինչպես օրգանական պարարտանյութերի լուծույթներ, այնպես էլ խանութից գնված կոմպլեքս պարարտանյութեր։

Վնասատուներ և հիվանդություններ

Քրքումը լուրջ թշնամիներ ու հիվանդություններ չունի, բայց կարող է ենթարկվել կարմիր սարդոստայնային տիզի և վահանակիրների հարձակմանը։ Հիվանդություններից կարելի է նշել կոճղեսի փտելն, ինչի պատճառ կարող են լինել շատ ջրելն ու վատ դրենաժը ու տերևների բծախտը։

Հղումներ