Թթենին (անգլ.՝ Mulberry, ռուս.՝ Шелковица, լատ.՝ Morus) թթազգիների (Moraceae) ընտանիքի տերևաթափ ծառերի կամ թփերի ցեղ է։ Ընդգրկում է տերևաթափ ծառերի 17 տեսակ, տարածված է Ասիայի, Աֆրիկայի, Հյուսիսային Ամերիկայի բարեխառն և մերձարևադարձային գոտիներում։
Թթենին առաջին տարիներին արագ աճող ծառ է, սակայն աստիճանաբար դանդաղեցնում է աճը և հազվադեպ է աճում 10—15 մետրից բարձր: Տերևները հաջորդական են, պարզ, հաճախ բահաձև, ծայրերից ատամնավոր. Պտուղը — բարդ պտուղ, բաղկացած ողնաձողից, աճած շրջծաղկից մսային, 2—3 սմ երկարությամբ, կարմիրից մուգ-մանուշակագույն : Հայաստանում նաև լայն տարածված է սպիտակ տեսակը, ուտելու համար պիտանի՝ որոշ տեսակներ քաղցր են և ունեն հաճելի բուրմունք: Թթենին ապրում է մինչև 200 տարի, հազվադեպ մինչև 300—500 տարի:
Բուսաբանական նկարագրություն
Տեսակներ
- Սպիտակ թթենի (Morus alba) – ամենատարածվածը Հայաստանում
- Սև թթենի (Morus nigra) – ավելի մուգ և հարուստ համով պտուղներ
- Կարմիր թթենի (Morus rubra) – հազվադեպ է հանդիպում
Բնութագրեր
- Բարձրություն: 10-15 մետր
- Տերևներ: Սրտաձև, ատամնաեզր
- Ծաղկում: Ապրիլ-մայիս ամիսներին
- Պտուղների հասունացում: Հունիս-հուլիս
Պտուղների օգտակար հատկություններ
Սննդային արժեք (100 գրամում)
- Կալորիականություն: 43 կկալ
- Վիտամին C: 36% օրական նորմայից
- Վիտամին K: 10% օրական նորմայից
- Երկաթ: 14% օրական նորմայից
- Սննդային մանրաթելեր: 1.7 գ
Առողջության համար օգուտներ
- Բարձրացնում է իմունիտետը
- Բարելավում է մարսողությունը
- Նվազեցնում է արյան ճնշումը
- Հակաօքսիդանտ հատկություններ
- Բարելավում է տեսողությունը
Կլիմայական պայմաններ
Թթենին իդեալական է Հայաստանի կլիմայի համար, քանի որ դիմացկուն է երաշտի և ցրտի նկատմամբ։ Ամենահարմար շրջաններն են՝
- Արարատյան դաշտ
- Արմավիրի մարզ
- Կոտայքի մարզ
- Վայոց ձոր
Տնկման և խնամքի հիմնական կանոններ
- Տնկման ժամանակ – գարուն կամ աշուն
- Հող – բերրի, լավ ջրաթափանց
- Ջրել – շաբաթական 2-3 անգամ տնկելուց հետո
- Էտը – ձմռանը չոր ճյուղերի հեռացում
Խոհարարական կիրառություն
Ավանդական ուտեստներ
- Թթենու մուրաբա
- Թթենու ջեմ
- Թթենու օշարակ
- Թթենու չիր
Ժամանակակից բաղադրատոմս
Թթենու սմուզի
Բաղադրիչներ:
- 1 բաժակ թարմ թութ
- 1 բաժակ յոգուրտ կամ մածուն
- 1 ճաշի գդալ մեղր
- 1 բանան
Խառնել բլենդերով և մատուցել սառը:
Մշակութային նշանակություն Հայաստանում
Թթենին հայոց մշակույթում խորհրդանշում է կյանք և բերրիություն։ Ավանդական տոնակատարությունների ժամանակ թթենու պտուղներն օգտագործվում են տարբեր արարողություններում։
Երևանում պտուղը հասունանում է մայիսի կեսերից հունիսի կեսերը, որոշ մուգ սև կարճահասակ տեսակը պտղաբերում է հունիսի կեսերից մինչև օգոստոս: Հասունանում է նաև ավելի սառը կլիմայական գոտիներում՝ օրինակ Սևանա լճի շրջակայքում՝ հասունանալով օգոստոս-սեպտեմբերին: