Պարտեզի հինածաղիկը (անգլ․՝ Garden balsam, Garden jewelweed, Rose balsam, Spotted snapweed, Touch-me-not, ռուս․՝ Недотрога бальзаминовая, Бальзамин садовый, լատ․՝ Impatiens balsamina) միամյա խոտաբույս է։
Ձիթենի (անգլ.՝ Olea, ռուս.՝ Маслина, Олива, լատ.՝ Olea), ձիթենազգիների ընտանիքի բույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 40 տեսակ։
Տնտեսական նշանակություն ունի միայն մեկը՝
Ձիթենի եվրոպականը (անգլ.՝ Olive, ռուս.՝ Олива европейская, Маслина культурная, Маслина европейская, Оливковое дерево, լատ.՝ Olive europaea): Ձիթենի եվրոպականը մշտադալար մերձարևադարձային պտղատու ծառ է՝ 4-12 մետր բարձրությամբ։ Ապրում է 400-500 տարի, երբեմն՝ 1000 և ավելի։ Սաղարթը՝ լայն բրգաձև երբեմն՝ կախված ճյուղերով։ Տերևները մանր են, երկար, նշտարաձև, օվալաձև, հակադիր, ապրում են 2-3 տարի։ Ծաղիկները մանր են, դեղնասպիտակավուն, երկսեռ՝ հավաքված 8-40-ական հուրանաձև ծաղկաբույլերում։ Պտուղը կորիզապտուղ է, էլիպսաձև, օվալաձև, կշիռը՝ 3-15 գրամ, հասա մաշկով, մանուշակագույն կամ սև, հաճախ մոմանման ֆառով։
Բնական պայմաններում տարածված է Միջերկրական ծովի շրջանում, ժայռոտ, կրաքարերով հարուստ լեռնալանջերում, ծովի մակարդակից մինչև 500 մ բարձրությունների վրա։ Լավ է աճում գետահովիտների խոր, ալյուվիալ, փուխր հողերում։ Ամենատիպիկ մերձարևադարձային բույսն է, որը չի պտղաբերում արևադարձային շրջաններում և չի ծաղկում բարեխառն գոտու պայմաններում։
Մշակվում է Իսպանիայում, Իտալիայում, Հունաստանում, Պորտուգալիայում, Թուրքիայում, Ալբանիայում, Ղրիմի թերակղզում, Վրաստանում, Թուրքմենստանում, Ադրբեջանում և այլուր։
Հայաստանում աճում է նախկին Նոյեմբերյանի և Մեղրիի շրջաններում։
Ձիթենու պտուղները արտակարգ հարուստ են ճարպայուղերով։ Պահածոային սորտերը պարունակում են 30-50, իսկ յուղայինները՝ 50-70 տոկոս ճարպեր (չոր նյութի հաշվով)։ Բացի այդ, պտուղներում պարունակվում է միջին հաշվով 10,9 % սպիտակուցներ, իսկ պտղամսում 7,8 % շաքարներ (գլխավորապես գլյուկոզա), ինչպես նաև 2-1 0 % դառը գլյուկոզիդ-օլեուրոպեին, քիչ քանակությամբ կարմիր պիգմենտ, պտղակեղևում՝ էմուլսինա ֆերմենտը։ Պտուղներում և այլ օրգաններում պարունակում է նաև մաննիտ։
Ձիթապտղի յուղը օգտագործվում է ոչ միայն սննդի և հրուշակեղենի, պահածոների արտադրության մեջ, այլ նաև բժշկության բնագավառում, որպես ստամոքսաաղիքային հիվանդությունների, ռախիտի, թոքախտի, դիստրոֆիայի և անեմիայի բուժման միջոց։ Օգտագործվում է նաև ստամոքսի թթվության բարձրացման, ինչպես նաև գեղձաքարային հիվանդությունների դեպքում։
Լայն կիրառում ունի նաև բնափայտը:
Ձիթենին լուսասեր է: Բնակարանում ամենից հարմար տեղը հարավին նայող պատուհանի գոգն է:
Ձիթենին ջերմասեր է: Վեգետացիոն շրջանում օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանը 18-22°С է:
Ձմռանը, սակայն, առավել բերքատվություն ապահովելու համար, անհրաժեշտ է ապահովել ավելի ցածր՝ 10–12°С:
Եթե բերքատվությունը նշանակություն չունի, կարելի է ձմռանն էլ ձիթենին պահել սենյակային ջերմության պայմաններում:
Ջրում են առատ՝ հողի վերին շերտը չորանալուց հետո: Ջրելիս պետք է համոզվել, որ ջուրը հասավ մինչև թաղարի հատակը: Հողի ամբողջովին չորանալը կարող է կործանել ձիթենին:
Ձմռանը ջրում են ոչ հաճախ՝ ելնելով հողի վերին շերտի վիճակից:
Խոնավասեր է: Տան և չոր կլիմայի պայմաններում, մանավանդ ամռանը ձիթենին ամենօրյա ցողման կարիք ունի: Խորհուրդ է տրվու բույսը ցողել առավոտյան կամ երեկոյան՝ երբ չկա ջրի կաթիլների միջով Արևի ճառագայթներից այրվածքներ ստանալու վտանգ:
Ակտիվ աճի շրջանում անհրաժեշտ է ամսական երկու անգամ լրացուցիչ սնուցում ապահովել ձիթենուն: Գարնանը, երբ ակտիվ աճ կա, խորհուրդ է տրվում ազոտով հարուստ պարարտանյութեր տալ, իսկ հետագայում կարելի է օգտագործել կոմպլեքսային պարարտանյութեր:
Ձիթենին լավ է տանում էտը, ինչը թույլ է տալիս ստանալ սաղարթի տարբեր տեսքեր: Էտը նախընտրելի է անել գարնանը:
Սովորաբար ծառի բարձրությունը սահմանափակում են 80 սանտիմետրով: Առաջին հերթին հեռացման ենթակա են միմյանց խագարող ճյուղերը, ընդորում, հեռացնում են ավելի հները կամ թույլ զարգացած ճուղը: Պետք է հաշվի առնել, որ առավել բերքատու են նախորդ տարի աճած ճյուղերը:
Լավ աճող ձիթենին երկու տարին մեկ ավելի մեծ ծաղկամանի մեջ տեղափոխելու կարիք ունի:
Ցանկալի է տեղափոխումն անել առանց արմատներն ու հողագունդը վնասելու:
Ձիթենին պահանջկոտ չէ հողի նկատմամբ, թերևս չի տանում միայն հողի բարձր թթվայնությունը:
Ամենանախընտրելին հողախառնուրդի հետևյալ բաղադրությունն է՝
Հավասար չափերով
Որպես կանոն ձիթենին բազմացնում են կտրոններով, քանի որ կորիզով բազմացնելը բավականին աշխատատար գործընթաց է ու կորիզից աճած ձիթենին սկսում է ծաղկել ու պտղաբերել միայն 10 տարի անց:
Կտրոնով բազմացնելու համար
Կտրոնները կտրում են ամռանը: Կտրում են 2-4 տարեկան ճյուղերի վերին, մոտ 20 սմ երկարությամբ մասը: Կտրոնի հաստությունը պետք է լինի մոտ 3-4 սմ:
Ցանկալի է կտրոնը մի քանի ժամով ընկղմել արմատների գոյացումը խթանող լուծույթի մեջ («Экосил», «Корневин»), ինչից հետո կամ դնել ջրի մեջ և սպասել արմատների հայտնվելուն, կամ էլ կեսի չափով խրել խոնավ ավազային սուբստրատի մեջ:
Արմատակալումը հաջողելու համար կարևոր է, որ կտրոնը լինի լավ լուսավորված, բայց ոչ արևի ուղիղ ճառագայթների տակ, օդի ջերմաստիճանը լինի ոչ պակաս +20°С-ից և ապահովվի օդի բարձր խոնավությունը: Բարձր խոնավությունն ապահովում են ծածկելով կտրոնը շշով կամ ցելոֆանով և պարբերաբար ճրով ցողելով:
Մոտ մեկ ամսից կտրոնից նոր ճյուղեր կառաջանան:
Սերմից աճեցված ձիթենին պտղաբերության փուլին հասնում է 12 տարեկանում, իսկ կտրոնից աճեցվածը առաջին բերքը տալիս է 3-4-րդ տարում:
Ձիթենիները հիվանդությունների և վնասատուների նկատմամբ լավ դիմադրողականություն ունեն, սակայն գերխոնավ և լույսի պակաս ունեցող միջավայրում կամ վատ խնամքից առաջացած այլ հետևանքներով կարող են ենթարկվել ախտածին սնկերի, բակտերիաների ու վնասատու միջատների հարձակմանը:
Ձիթենու ամենավտանգավոր հիվանդությունը տուբերկուլյոզն է, որը, խորացման դեպքում, բուժել համարյա անհնար է: Հիվանդությունն ուղեկցվում է բնի ու ճյուղերի վրա մեծ բշտիկների առաջամամբ:
Սկզբնական շրջանում, առաջին վարակված ճյուղերը պետք է անմիջապես կտրել բշտիկներն ու մշակել պղնձարջասպով:
Գերխոնավության պայմաններում բույսի վրա կարող են հայտնվել բծեր, ժանգ կամ տարբեր բտածություններ: Սնկային այդ գոյացությունները կարելի է վերացնել հետևյալ ֆուգիցիդների օգնությամբ՝ «Максим», «Фундазол», «Скор»:
Մակաբույծ միջատներից ձիթենու համար վտանգավոր է ձիթենու ցեցը, սպիտակաթևիկը և վահանամիջատը: Դրանց դեմ պայքարի համար կիրառում են՝ «Актара», «Актеллик», «Децис», ինչպես նաև «Карбофос» и «Пиретрум»
Մոմաբաղեղը (Հոյա) (անգլ.՝ Waxplant, Waxvine, Waxflower, Hoya, ռուս.՝ Хойя, լատ.՝ Hoya), պատկանում է թունաթափազգիների (Asclepiadaceae) ընտանիքին։ Հայրենիքը հարավային ու հարավարևելյան Ասիան, Ավստրալիան, Պոլինեզիան են:
Կենսաբանական նկարագիր
Սենյակային, մագլցող բույսերից մեկն է։ Տերևները մսոտ են ու հաստ։ Աստղաձև, վարդագույն, բուրավետ ծաղիկները, որոնք հովանոցաձև դասավորված են ծաղկակոթունի վրա, չափազանց գեղեցիկ են և կարծես մոմից պատրաստված լինեն։ Պսակաթերթիկների վրա արտաթորվող մեղրանման հեղուկի կաթիլները ալմաստի նման փայլփլում են արևի ճառագայթների տակ։ Մշակության մեջ գլխավորապես հանդիպում է մոմաբաղեղը (H.carnosa R.Br.), որի երկարությունը հասնում է մոտավորապես 6 մ-ի։ Հաստ, ձվաձև կաշենման տերևները փայլուն են, կանաչադեղնավուն երանգով։ Փոքրիկ աստղաձև ծաղիկները սպիտակ են, վարդագույն կենտրոնով, արձակում են ուժեղ, դուրեկան բուրմունք։ Ծաղկաթափից հետո ծաղկակոթուները չպետք է հեռացնել, քանի որ հետագա տարիներին դրանց վրա բացվում են նոր ծաղիկներ։ Ցողունը բարակ և թույլ է, այդ պատճառով բույսը բարձրացնում և փռում են պատաճաղերի վրա։
Մշակում
Մոմաբաղեղը ամառվա ընթացքում պահվում է պատշգամբում, կիսաստվերի տակ։ Այս շրջանում պետք է ջրել առատ և բույսը հաճախակի ցողել գոլ ջրով։ Բարձր արդյունք է տալիս թռչնաղբի կամ գոմաղբի հեղուկով սնուցելը։ Ձմռանը խորհուրդ է տրվում թաղարները տեղավորել լույսին մոտ, 16-18° ջերմության պայմաններում ջրելով չափավոր և սակավ։ Գարնանը պետք է բույսերը վերատնկել, երիտասարդները տարին մեկ անգամ, իսկ տարիքավորները՝ 2-3 տարին մեկ։ Հողախառնուրդ պատրաստելու համար կարելի է վերցնել 3 մաս ճմահող կամ այգու հող, 1 մաս տերևահող, 1 մաս գոմաղբ և 1 մաս ավազ։ Բազմացվում է սերմերով և կտրոններով։ Արմատակալեցված կտրոնները սկզբնական շրջանում բավական դանդաղ են աճում։ Առատ ծաղկումը սկսում է 4-5 տարեկան հասակից։ Բնակարանային պայմաններում մշակվող մոմաբաղեղը կարող է ապրել տասնյակ տարիներ։
Մոմաբաղեղի ամենատարածված տեսակներն են՝
Մոմաբաղեղ մսեղը, Хойя мясистая, Hoya carnosa
Մոմաբաղեղ չքնաղը, Хойя прекрасная, Hoya bella
Մոմաբաղեղ վեհաշուքը, Хойя величественная, Hoya imperialis
Մոմաբաղեղ բազմածաղկավորը, Хойя многоцветковая, Hoya multiflora
Մոմաբաղեղ մանրածաղիկ, Хойя мелкоцветковая, Hoya parviflora
Մոմաբաղեղ լինեարիս, Хойя Линеарис, Hoya linearis
Սրճենին (անգլ․՝ A coffee tree, ռուս․՝ Кофейное дерево, լատ․՝ Coffea), տորոնազգիների ընտանիքի մշտադալար ծառերի և թփերի ցեղ է։ Հայտնի է սրճենու մոտ 50 տեսակ՝ տարածված Աֆրիկայի և Ասիայի արևադարձային և մերձարևադարձային շրջաններում։ Մշակվում է 4-5 տեսակ։
Սրճենու հայրենիքը արևադարձային Եթովպիան է, բայց ամենատարածվածը արաբական սրճենին է, որից ստացվում է ամենաբարձրորակ սուրճը։ Սուրճի այս տեսակը կոչվում է «արաբիկա»։ Այժմ աշխարհի սրճենու բոլոր ծառատեսակների 90 %-ը պատկանում է «արաբիկա» տեսակին։
Սրճենին տալիս է հարուստ վառ կարմիր պտուղներ՝ սերմեր։ Այս բարձրահասակ թուփը վայրի բնության մեջ կարող է հասնել 8-ից 10 մ բարձրության: Ծաղկաբույլերի գույնը սպիտակ կամ սպիտակավուն է։ Մշակության մեջ բույսը կարճացնում են մինչև 150-ից 250 սմ բարձրության, ինչը շատ ավելի հեշտ է դարձնում խնամքը և բերքահավաքը:
Սրճենին բնութագրվում է աճի և զարգացման միջին տեմպերով, տարեկան աճը կազմում է 50–100 մմ։ Կյանքի տևողությունը ուղղակիորեն կապված է բույսի աճի համար բարենպաստ կլիմայական պայմաններից: Գիտությանը հայտնի են սրճենիներ, որոնք ավելի քան 100 տարեկան են, և դրանք չեն դադարում պտուղ տալ։
Սրճենին ծաղկում է ապրիլ-հոկտեմբեր ամիսներին։ Դրանից հետո ճյուղերի վրա պտուղներ են գոյանում, որոնք կարելի է ուտել։ Առաջին անգամ սերմից աճեցված սրճենին ծաղկում և պտուղ է տալիս 3-4 տարեկանում։
Տնկաշիվերով բազմացան համար օգտագործում են անցյալ տարվա ճյուղերը, ընդորում յուրաքանչյուր կտրոն պետք է ունենա 2 հանգույց։ Նախքան տնկելը, կտրոնները մի քանի ժամ պահում են հետերոաքսինի լուծույթում։ Այնուհետեւ դրանք տնկում են 1 մաս տորֆից և 1 մաս ավազից բաղկացած խառնուրդի մեջ։ Կտրոնները տնկում են մոտ 30 մմ խորությամբ:
Այգածաղիկ (լատ.՝ Ipomoea), ցայգածաղիկ, պատատուկազգիների ընտանիքի միամյա, բազմամյա խոտաբույսերի, կիսաթփերի, թփերի, հազվադեպ՝ ջրային բույսերի ցեղ։
Հայտնի է մոտ 500, Հայաստանում մշակության մեջ՝ այգածաղիկ մանուշակագույնը (Ipomoea purpurea), որն ունի բազմաթիվ տարատեսակներ։
Փաթաթվող կամ փռվող բույս է, բարձրությունը՝ մինչև 3 մ։ Տերևները հասարակ են, սրտաձև, ձվաձև, փետրաձև, ամբողջական կամ մատնաձև բլթակավոր։ Ծաղիկները մեկական են, ձագարաձև, ագիտակ, վարդագույն, կարմիր, մանուշակագույն, կապույտի գրեթե բոլոր երանգներով։ Ծաղկում է հուլիսից մինչև ուշ աշուն։ Ծաղիկները բացվում են վաղ առավոտյան և երեկոյան ժամերին։ Պտուղը եռաբուն տուփիկ է, սերմերը՝ բաց դեղնավուն կամ սև, եռանկյունաձև։
Որոշ տեսակներ դեղաբույսեր են օրինակ՝ այգածաղիկ լուծողականը (Ipomoea pyrga)։ Սննդի մեջ օգտագործում են այգածաղիկ ջրային (Ipomoea aquatica) և այգածաղիկ բաթաթ (Ipomoea batatas) տեսակները։ Վերջինս հարուստ է օսլայով և կոչվում է նաև քաղցր կարտոֆիլ։
Այգածաղիկ մանուշակագույն (անգլ․՝ Тhe common morning-glory, tall morning-glory, purple morning glory, ռուս․՝ Ипомея пурпурная, լատ․՝ Ipomoea purpurea)
https://en.wikipedia.org/wiki/Ipomoea_purpurea
Այգածաղիկ նոճիանման (անգլ․՝ cypress vine, cypressvine morning glory, cardinal creeper, cardinal vine, star glory or hummingbird vine, ռուս․՝ Ипомея квамоклит, լատ․՝ Ipomoea quamoclit)
https://en.wikipedia.org/wiki/Ipomoea_quamoclit
Այգածաղիկ Հորսթֆալի (անգլ․՝ Lady Doorly’s morning glory, ռուս․՝ Ипомея Хорстфалла, լատ․՝ Ipomoea horsfalliae)
https://en.wikipedia.org/wiki/Ipomoea_horsfalliae
Բաթաթ (անգլ.՝ Sweet potato, ռուս.՝ Батат, լատ.՝ Ipomoea batatas)
Փետրախոտ, Սարի սմբուլ (անգլ.՝ Feather grass, Needle grass, Spear grass, ռուս.՝ Ковыль, լատ.՝ Stipa), դաշտավլուկազգիների (հացազգիներ) ընտանիքի բազմամյա, հազվադեպ՝ միամյա չորասեր խոտաբույսերի ցեղ։
Ցողունը բարակ է, բարձրությունը՝ մինչև 1 մ։ Տերևները կոշտ են, նեղ գծաձև՝ սովորաբար հետոլորված եզրերով կամ խողովակաձև (ծածկում են հերձանցքերը)։ Ծաղկաբույլը հուրանանման է, ծաղիկները՝ մեկական, նուրբ և ճկուն փետուրների տեսքով։ Ծաղկում է հունիսի երկրորդ կեսից մինչև սեպտեմբեր։
Տարածված է Արմավիրի, Արագածոտնի, Կոտայքի, Շիրակի, Լոռու, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի և այլ մարզերի ցածրադիր և միջին լեռնային, գոտիներում (1500-2200 մ բարձրություններում)։ Աճում է անապատներում, կիսաանապատներում, տափաստաններում, նոսրանտառներում, չոր, քարքարոտ վայրերում և այլն։ Փետրախոտի շատ տեսակներ տափաստանների բուսականության հիմնական տարրերից են։
Ճիմ առաջացնող և կերային խոտաբույս է։ Գեղազարդիչ է։
Դափնեվարդը (անգլ.՝ Oleander, ռուս.՝ Олеандр, լատ.՝ Nerium), շնամեռուկազգիների (Apocinaceae) ընտանիքի բույսերի ցեղ է։ Հայրենիքը Փոքր Ասիան և Հարավային Եվրոպան է (Միջեկրականի ծովեզերք)։ Մշտադալար բարձր թուփ է, իր հայրենիքում աճում է գետերի ափերին, բարձրությունը հասնում է 4-5 մետրի։ Ծաղիկները բուրավետ են,սպիտակ, կարմիր, վարդագույն և դեղին երանգներով։ Պտուղը բազմասերմ տերևապտուղ է։ Հայտնի է 3 տեսակ։ Մշակության մեջ հաճախ կարելի է հանդիպել սովորական ճփնուն (լատիներեն՝ N․ oleander) և նրա լիաթերթ ծաղկավոր այլատեսակին (N. o. fl. pl.):
Ընտանիքը շատ աղքատ է. բաղկացած է 10 տեսակից: Օլեանդրն ունի նեղ, բայց մինչև 40սմ երկարության հասնող տերևներ: Ծաղիկներն արտակարգ գեղեցիկ են ու խոշոր ծաղկաբույլերով: Ծաղկման շրջանը ամառն է՝ հունիս-հուլիսը: Բույսը լուսասեր է. սենյակում ամենահարմար տեղը հարավային լուսամուտներն են: Ամառը պետք է առատ ջրել, իսկ ձմռանը կարելի է պակասեցնել: Օլեանդրը ջերմասեր է, բայց պահանջկոտ չէ խոնավության նկատմամբ, լավ է դիմանում չորային պայմաններին, բայց լավ չի տանում ջերմաստիճանի կտրուկ փոփոխությունները: Օլեանդրն ունի մի հետաքրքիր առանձնահատկություն: Գեղեցիկ ծաղիկներով այս բույսը թունավոր է: Այդ պատճառով խորհուրդ չի տրվում այն դնել այնպիսի սենյակում, որտեղ երեխաներ կան: Օլեանդրի հյութը պարունակում է թունավոր նյութեր, որն առաջին հերթին ազդում է նյարդային համակարգի վրա: Օլեանդրը բազմացվում է ցողունային կտրոններով: Այն տեղափոխում են տարին մեկ անգամ՝ մարտ ամսին: Թաղարի խորքային հատվածը լավ կլինի լցնել խիճ կամ ավազ, որպեսզի ապահովի ջրի անցանելիությունը:
http://ankakh.com/article/423/olyeandr
Ձիաձետ (անգլ.՝ Horsetail, ռուս.՝ Хвощ, լատ.՝ Equisetum), ձիաձետազգիների ընտանիքի սպորակիր խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 30-32 տեսակ։ Բազմամյա, շատերը մշտադալար, բարձրակարգ սպորավոր խոտաբույսեր են։ Կոճղարմատը խիստ ճյուղավորված է. դրանից առանձնանում են վերգետնյա երկայնակի ակոսավոր ընձյուղներ, որոնք, ինչպես և կոճղարմատը, մասնատված են կանոնավոր հերթագայվող հանգույցների և սնամեջ միջհանգույցների։ Հանգույցներում ամփոփված են թերզարգացած տերևափնջերը։ ճյուղերը դասավորված են փնջաձև և դուրս են գալիս հանգույցներից։ Ձիաձետը կատարում են կանաչ ցողունները և ճյուղերը։ Բազմանում են սպորներով։ Հայտնի է Զիաձետի 30 տեսակ։ Տարածված է ամենուրեք (բացառությամբ Ավստրալիայի և Նոր Զելանդիայի)։ Մեծ մասի ցողունը բարակ է և ոչ բարձր՝ մինչև 1 մ, միայն արևադարձային հարավա-ամերիկյան սողացող հսկա (Egiganteum) ունի 12 մ բարձրություն և 3 սմ հաստություն։
Թխկի (անգլ.՝ Maple, ռուս.՝ Клен, լատ.՝ Acer), թխկազգիների ընտանիքի տերևաթափ ենթաընտանիքի ծառերի կամ թփերի ցեղ։
Թխկու շուրջ 150 ներկայացուցիչները բնականորեն աճում են հյուսիսային կիսագնդի բարեխառն և մերձարևադարձային գոտիներում։ Դրանք տարբեր մեծության ծառեր են և խոշոր թփեր։
Տարածված է Տավուշի, Լոռու, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերի անտառներում, լեռնալանջերին, Երևանի շրջակայքում և այլն։
Հայաստանում աճում է միայն հյուսիսային անտառային շրջաններին մերձալպյան անտառներում՝ սկսած 1600 մ բարձրությունից։ Հանդիպում է հաճարենու, կաղնու, կեչու և այլ տեսակների հետ խառը։ Միջին աճեցողության ծառ է՝ մինչև 15-16 բարձրությամբ և 40-60 սմ բնի տրամագծով։
Լայն կիրառություն ունի Հյուսիսային Հայաստանի վերին գոտու անտառային մշակույթներում։ Կանաչապատման պրակտիկայում քիչ է օգտագործվում։
Հիրիկանյան թխկին մինչև 20 մ բարձրությամբ ծառ է՝ տարածված Կովկասում, Իրանում, Թուրքիայում։
Հայաստանում հանդիպում է Զանգեզուրում, Վայքում, Մեղրիում՝ սկսած 1000 մ բարձրությունից մինչև անտառի վերին եզրը։ Մաքուր ծառուտներ չի կազմակերպում, աճում է կաղնու և բոխու անտառների համեմատաբար խոնավ աճատեղերում։ Վերաճը բավարար է։ Չորադիմացկուն է, ջերմասեր, դիմանում է նաև որոշակի սառնամանիքներին։
Լուսասեր է, պահանջկոտ չէ հողի նկատմամբ։ Գնահատվում է նաև որպես մեղրատու։ Բնափայտը սպիտակ է, ամուր և գեղեցիկ նախշերով։ Պիտանի է անտառային մշակույթներում և կանաչ տնկարկներում օգտագործելու համար։ Գեղեցիկ կամ դուրեկան թխկին միջին աճեցողության ծառ է՝ մինչև 15մ պարձրությամբ և 40-50սմ բնի տրամագծով։
Բարձր գեղազարդ է, պիտանի հանրապետության ցածրադիր բնակավայրրի կանաչապատման համար։
Վրացական թխկին ցածրաճ ծառ է՝ մինչև 6-8 մ բարձրությամբ և 50-60սմ բնի տրամագծով։ Երկարակյաց է՝ ապրում է մինչև 300 տարի։ Տարածված է Կովկասում և Իրանում, հանդիսանում է քսերոֆիլ բուսականության տիպիկ ներկայացուցիչ։
Հայաստանում հանդիպում է արիդային բոլոր տարածաշրջանների ստորին և միջին լեռնային գոտիներում՝ մինչև 1600 մ բարձրությունները։ Տերևները կոշտ են, եռբլթականի, որով և հեշտությամբ տարբերվում են Հայաստանում տարածված մյուս տեսակներից։ Պտուղները հասունանում են հուլիս-օգոստոս ամիսներին, որոնք մեծ մասամբ վնասվում են տարբեր վնասատուների կողմից և կորցնում կենսունակությունը։
Ինքնացանկը մեծ մասամբ բացակայում է։ Չափազանց չորադիմացկուն և լուսասեր, ոչ պահանջկոտ հողի նկատմամբ։ Հանդիպում է «լուսավոր» անտառների (լայնատեր սաղարթավոր և գիհու տեսակների) կազմում, մաքուր ծառուտներ գրեթե չի կազմակերպում։ Հեռանկարային է չոր, քարքարոտ, էրոզացված լեռնալանջերի անտառապատման համար։ Հայաստանի կանաչապատման մեջ, տարբեր տիպի ու կատեգորիայի տնկարկներում օգտագործվում են նաև թխկու բազմաթիվ ներմուծված տեսակներ։ Դրանցից լայն տարածում ունեն հատկապես կեղծ սոսիատերև (A. pseudoplatanus L.), թաթարական (A. tataricum L.). հովհարանման (A. palmatum Thunb.) ու հացենատերև (A. negundo L.) թխկիները։
Թխկի դուրեկանը (լատ.՝ Acer laetum) հանդիպում է միայն Տավուշի մարզի անտառների համեմատաբար խոնավ հողերում (ստորին և միջին լեռնային գոտիներում)։
Թխկի Տրաուտվետերի կամ բարձրլեռնայինը Կովկասի բնաշխարհիկ է, հանդիպում է Տավուշի և Լոռու մարզերի վերին լեռնային գոտու (1600-2000 մ բարձրություններում) հյուսիսային լանջերին։
Պատկառուկ ամաչկոտը (անգլ.՝ Sensitive plant, Sleepy plant, Dormilones, Touch-me-not, Shy plant, ռուս.՝ Мимоза стыдливая, լատ.՝ Mimosa pudica) լոբազգիների ընտանիքին պատկանող, Հարավային Ամերիկայի մերձարևադարձային գոտիներից մեզ հասած, 30-60 սմ բարձրությամբ, բազմամյա, մշտադալար թուփ է։ Բացի գեղեցիկ տեսքից, պատկառուկը լայն տարածում ունի նաև դիպչելու դեպքում իր տերևները փակելու հատկության պատճառով։ Ահա թե ինչու է այն “ամաչկոտ”։
Չնայած բազմամյա լինելուն, դկորատիվ հատկությունները պահպանելու նպատակով, պատկառուկն հաճախ աճեցվում է որպես միամյա բույս։
Բաց վարդագույն կամ յասամանաի գույնի ծաղիկներ ունի, փոշոտվում է քամու կամ միջատների օգնությամբ, պտղի՝ պատիճի մեջ 2-8 սերմեր են լինում։
Պտկառուկ ամաչկոտը թունավոր է, երեխաներից և կենդանիներից հեռու պահեք։
Չնայած նրբիկ տեսքին պատակառուկ ամաչկոտին խնամելը բարդ չէ։ Սիրում է պայծառ լուսավորություն ու ջերմություն։ Վաղ գարնանից մինչև ուշ աշուն օդի ջերմաստիճանը պետք է լինի +20 – +24 °C տիրույթում, իսկ ձմռանը՝ +16 – +18 °C:
Շոգ եղանակին ջրում են հաճախակի և առատ, ձմռանը ծաղկամանում հողը պահպանում են չափավոր խոնավ վիճակում։
Տանել չի կարողանում ծխախոտի ծուխը։
Բազմանում է սերմերով։ Սերմերը ցանում են խոնավ, փխրուն հողախառնուրդի մեջ՝ փետրվարից մարտ ժամանակահատվածում։
Հողախառնուրդը կազմվում է՝
Ցանքը ծածկում են ապակով կամ ցելոֆանով և տեղադրում են տաք տեղում։
Ճիշտ և համաչափ աճի համար անհրաժեշտ է ապահովել երկարատև, պայծառ լուսավորութուն։ Ի տարբերություն շատ սենյակային բույսերի, այս բույսը սիրում է նաև արևի ուղիղ ճառագայթները։
Բարենպաստ պայմաններում պատկառուկ ամաչկոտը մոտ չորս ամիս ծաղկած է մնում։ Ձմռանը, որպես կանոն, չի դիմանում, ուստի անհրաժեշտ է աշնանը սերմեր պահեստավորել։
Ծաղկամանի փոխարինման անհրաժեշտություն, որպես կանոն, չի առաջանում՝ մանավանդ որպես միամյա բույս աճեցնելու դեպքում։ Այնուամենայնիվ, տեղափոխելու դեպքում, արմատներին աշխատում են չդիպչել։
Ծաղկամանում պետք է ստեղծել լավ դրենաժային շերտ։
Պատկառուկ ամաչկոտին կարող է վնասել խնձորենու կանաչ ուտիճը, որից կարելի է ազատվել համապատասխան քիմիական պատրաստուկների օգնությամբ։ Ալրատիզերին պետք է հեռացնել սպիրտի մեջ թաթախված բամբակյա տամպոնով և հակակոկցիդային պրեպարատներով մշակելով։