անուշահոտ ծաղիկներով և ակնառու օգտակար հատկություններով պտուղներով։ Այն ադապտոգեն բույսերից է և մեծ պատիվ է վայելում ավանդական բժշկության մեջ։

Ընդհանուր տեղեկություններ

• Ընտանիք: Schisandraceae
• Վայրի աճ: Հեռավոր Արևելք (Ռուսաստան, Չինաստան, Կորեա, Ճապոնիա)
• Կյանքի ձև: Ծաղկող, պտղաբերող, փաթաթվող լիանա (լիանա)
• Չափսեր: Կարող է հասնել 4-10 մետր բարձրության, եթե ունի հենարան։
• Տերևներ: Տերևները էլիպսաձև են, բաց կանաչ, որոնք աշնանը ձեռք են բերում դեղին-ոսկեգույն գեղեցիկ երանգ։
• Ծաղկում: Տեղի է ունենում գարնանը (մայիս-հունիս): Ծաղիկները մանր են, սպիտակ կամ վարդագույն երանգով և նուրբ, հաճելի բուրմունք տարածում։ Բույսը միատուն է, այսինքն՝ առանձին անհատներ ունեն կամ արական, կամ իգական ծաղիկներ։ Պտուղներ ստանալու համար անհրաժեշտ է տնկել և՛ արական, և՛ իգական անհատներ։
• Պտուղներ: Շատ գեղեցիկ, փոքր, կարմիր հատապտուղների խիտ ողկույզներ, որոնք հասունանում են աշնանը (սեպտեմբեր-հոկտեմբեր): Պտուղները հայտնի են իրենց յուրահատուկ համով, որն ընդգրկում է հինգ հիմնական հիմքերը՝ թթու, քաղցր, դառը, կծու և աղի, այստեղից էլ՝ «հին համերի պտուղ» անվանումը։

Բազմացում

Շիզանդրան կարելի է բազմացնել մի քանի եղանակով.

1. Սերմերով. Սա ամենամատչելի, բայց ամենադանդաղ եղանակն է։ Սերմերին անհրաժեշտ է ստրատիֆիկացիա՝ 2-3 ամիս +1…+5°C ջերմաստիճանում խոնավ ավազի մեջ պահելու միջոցով։ Ծլելու համար կարող է պահանջվել մինչև մի քանի ամիս։
2. Կտրոններով. Ավելի արագ և հուսալի մեթոդ՝ ծնողական բույսի հատկանիշները պահպանելու համար։
   • Կանաչ կտրոններ. Վերցնում են ամռան սկզբին։ Երկարությունը՝ 10-15 սմ։ Արմատակալումը տեղի է ունենում ջերմոցային պայմաններում խոնավ սուբստրատում (տորֆ + ավազ)։
   • Փայտացած կտրոններ. Կտրում են ուշ աշնանը կամ վաղ գարնանը և պահում մինչև տնկումը սառը տեղում։
3. Արմատային մացառներով. Ամենապարզ և ամենաարդյունավետ մեթոդը։ Հասուն, լավ զարգացած թփի արմատային համակարգից անջատում են մացառները գարնանը և տնկում մշտական տեղում։

Խնամք

Շիզանդրան համեմատաբար անպահանջկոտ բույս է, եթե պահպանվեն մի քանի հիմնական պայմաններ.

• Տեղադրություն և լուսավորություն. Նախընտրում է կիսաստվեր տեղամասեր։ Կարող է աճել արևի տակ, բայց այդ դեպքում պահանջում է հողի խոնավության հաստատուն մակարդակ։ Ուժեղ քամիներից պաշտպանված տեղերն են նախընտրելի։
• Հող. Նախընտրում է բերրի, լավ ջրաթափանց և թուլ թթվային հողեր (pH 6.0-7.0): Ծանր, կավային հողերում անհրաժեշտ է ջրաթափանցություն ապահովել՝ ավազ կամ կոմպոստ ավելացնելով։
• Ջրելը. Սիրում է չափավոր խոնավություն։ Անհրաժեշտ է կանոնավոր ջրել, հատկապես երիտասարդ բույսերին և երաշտի շրջանում։ Հասուն բույսերն ավելի դիմացկուն են։
• Սնուցում. Աճի սեզոնի ընթացքում (գարուն-ամառ) խորհուրդ է տրվում սնուցել օրգանական կամ հանքային պարարտանյութերով (օրինակ՝ կոմպոստ, փտած գոմաղբ, ունիվերսալ հանքային պարարտանյութ) ամիսը մեկ անգամ։
• Հենարան. Քանի որ դա լիանա է, այն կարիք ունի ամուր հենարանի (աղեղ, ցանկապատ, պատ, տաղավար)։
• Էտ. Կատարվում է ուշ աշնանը կամ վաղ գարնանը՝ չծաղկած ընձյուղների վրա։ Հեռացվում են չոր, թույլ և վնասված ճյուղերը, ինչպես նաև խտացում առաջացնող ընձյուղները։ Հիմնական նպատակը՝ լուսավորության և օդափոխության բարելավում։
• Ձմեռում. Բույսը ցրտադիմացկուն է և կարող է դիմանալ մինչև -35°C ջերմաստիճանի։ Երիտասարդ բույսերի մոտ խորհուրդ է տրվում պաշտպանել արմատային համակարգը՝ ծածկելով տերևներով կամ տորֆով։

Կիրառություն

• Դեկորատիվ այգեգործություն. Գեղեցիկ լիանա է տաղավարները, ցանկապատերը, պատերը և հենարանները զարդարելու համար։
• Պտուղների համար. Պտուղները հավաքում են աշնանը և օգտագործում թարմ կամ վերամշակված վիճակում։
• Բժշկական նպատակներ. Շիզանդրան ադապտոգեն է և լայնորեն կիրառվում է ավանդական բժշկության մեջ։
  • Ներգործություն. Ուժեղ տոնուսային էֆեկտ, բարելավում է կենտրոնական նյարդային համակարգի աշխատանքը, մեծացնում ուշադրությունը և դիմադրողականությունը սթրեսի նկատմամբ։
  • Օգտագործում. Պտուղներից պատրաստում են թուրմեր, եփուկներ, թեյ, հյութ, մուրաբա, չիր։ Չորացրած պտուղները և սերմերը օգտագործվում են որպես դեղամիջոց։

Կարևոր. Օգտագործելուց առաջ անպայման խորհրդակցեք բժշկի հետ։ Շիզանդրան հակացուցված է բարձր ճնշում, անքնություն, սրտի ռիթմի խանգարում և նյարդային գրգռվածության դեպքում։

Օգտակար հղումներ

Ավելի խորը ուսումնասիրության համար.

1. Missouri Botanical Garden: Schisandra chinensis – Բույսի մանրամասն նկարագրություն և աճեցման պայմաններ։
2. Plants for a Future: Schisandra chinensis – Մանրամասն տեղեկություններ բույսի օգտագործման, հատկությունների և ագրոտեխնիկայի մասին։
3. RHS (Royal Horticultural Society): Schisandra chinensis – Խորհուրդներ այգեգործության առաջատար ընկերությունից։
4. Դեղաբույսերի տվյալների բազա (անգլերեն): Schisandra – Շիզանդրայի բժշկական հատկությունների վերաբերյալ տեղեկություններ Մեմորիալ Սլոան Քետերինգ քաղցկեղի կենտրոնից։