
Սեն քուան (անգլ․՝ Seng Qua, Opo Squash, լատ․՝ Benincasa hispida spp) Հնդկաչինում տարածված, համով դդմիկ (кабачки) հիշեցնող, երկարավուն դդմի տեսակ է։
Սեն քուան (անգլ․՝ Seng Qua, Opo Squash, լատ․՝ Benincasa hispida spp) Հնդկաչինում տարածված, համով դդմիկ (кабачки) հիշեցնող, երկարավուն դդմի տեսակ է։
Գանգրակաղամբը (Քեյլը)(անգլ․՝ Kale, ռուս․՝ Кале, Кудрявая капуста, լատ․՝ Brassica oleracea var. sabellica)
Գանգրակաղամբը պարունակում է մեծ քանակությամբ մսամթերքին համարժեք սպիտակուցներ (4,3 %), փոխարինելի և անփոխարինելի ամինաթթուներ: Գանգրակաղամբի թարմ տերևներում գերակշռող ամինաթթուներն են՝ գլուտամինաթթուն (ընդհանուր ամինաթթուների պարունակության 12 %), պրոլինը
(12 %) և ասպարագինաթթուն (10 %): Լեյցինի, լիզինի, վալինի, արգինինի և ալանինի բաժնեմասը 6-8%-ի սահմաններում են, իսկ թիրոզինի, ֆենիլալանինի, տրեոնինի, հիստիդինի, սերինի և գլիցինի
բաժնեմասը տատանվում է 3-5% սահմաններում: Ամենափոքր բաժինը կազմում են ծծումբ պարունակող ամինաթթուներ ցիստինը (1.6%) և մեթիոնինը (2 %) [16]:
Գանգրակաղամբը հարուստ է նաև օմեգա-3 ճարպաթթվով, վիտամիններով (A, C, K, PP, B և այլն), հեշտ յուրացվող Ca-ով (120-150 մգ), Mg-ով (34-47 մգ) և այլ հանքային տարրերով (K, P, Na, Fe, Zn, Se, Mn, Cu և այլն): Բույսում առկա լյուտեինի շնորհիվ, մարդու աչքը պաշտպանվում է արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից:
Գանգրակաղամբի հաճախակի օգտագործումը սննդակարգում պաշտպանում է մարդու օրգանիզմը մի շարք հիվանդություններից, մասնավորապես՝ շաքարախտից, սրտանոթային, աղեստամոքսային համակարգերի, աչքի (գլաուկոմա) հիվանդություններից, չարորակ ուռուցքներից և այն:
Գանգրակաղամբը պարունակում է 45 տարբեր տեսակի ֆլավոնոիդներ (սուլֆորաֆան, ինդոլ-3-կարբինոլ և այլն), որոնք ևս ապահովում են այդ մշակաբույսի հակաօքսիդանտային և հակաբորբոքային հատկությունները, բարձրացնում է օրգանիզմի
դիմադրողականությունը, իջեցնում է արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը: Կարգավորելով գլյուկոզի մակարդակը, նպաստում է քաշի իջեցմանը: Բույսում պարունակվող մեծ քանակությամբ կալցիումը (2 անգամ ավելի շատ է, քան կաթում) ազդում է ոսկրային բջիջների առաջացման ու թարմացման վրա՝ դրանով իսկ կանխարգելով ռախիտը, օստեոպորոզը, ատամների փխրունությունը:
Այժմ գանգրակաղամբը լայն տարածում ունի ԱՄՆ-ում, Արևմտյան Եվրոպայում, Ճապոնիայում և մի շարք այլ երկրներում։
Կատվադաղձը (անգլ․՝ Catnip, ռուս․՝ Котовник, լատ.՝ Nepeta), խուլեղինջ-ազգիների (շրթնա-ծաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ է։ Հանդիպում է ՀՀ բոլոր մարզերում։ Աճում է գրեթե բոլոր գոտիներում, թփուտներում, անտառեզրերին, գետերի և առուների ափերին, մարգագետիններում, բարձր խոտերի մեջ, քարքարոտ վայրերում և այլն։
Ցողունը քառանիստ է, ճյուղավորվող, բարձրությոնը՝ 10-150 սմ։ Տերևներն ամբողջական են, ատամնաեզր, հակադիր՝ կարճ կոթուններով։ Ծաղկաբույլը հասկանման, ողկուզանման կամ հուրանանման է, ծաղիկները՝ տերևանութային, սպիտակ, կապույտ, դեղին կամ բաց վարդագույն, բուրավետ։ Ծաղկում է հունիս-սեպտեմբերին։ Պտուղը քառընկուզիկ է։
Բոլոր տեսակները եթերայուղատու են. կիրառվում են օծանելիքի արտադրության, սննդի արդյունաբրության և բժշկության մեջ։ Գեղազարդիչ է և մեղրատու։ Խուլեղնջատերև կատվադաղձ հազվագյուտ տեսակ է, հանդիպում է Սևանի ավազանում, կատվադաղձ լերդախոտատերևը (N. teucriifolia) աճում է Սյունիքի մարզում։ Այս տեսակները գրանցված են ՀՀ Կարմիր գրքում։ Կատվալեզու (Bidens), երկատամնակ, աստղածաղկազգիների (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 130 (այլ տվյալներով՝ 200), ՀՀ-ում՝ 2 տեսակ՝ կատվադաղձ եռաբաժան (B. tripartita) և կատվադաղձ խոնարհված (B. cernua)։ Տարածված է Արագածոտնի, Լոռու, Տավուշի, Գեղարքունիքի, Վայոց ձորի, Սյունիքի մարզերի ճահճուտներում, գետերի, լճերի ափերին։ Ցողունը կանգուն է, նոսրամազ, երբեմն՝ կարմրավուն, բարձրությունը՝ 15-19 (երբեմն՝ 80) սմ։ Տերևները հակադիր են, խոր եռաբաժան, հազվադեպ՝ ամբողջական կամ նեղնշտարաձև։ Ծաղկաբույլը զամբյուղանման է, ծաղիկները՝ դեղին, խողովակաձև։ Ծաղկում է հունիս-հուլիսին։ Պտուղը քառանիստ, փուփուլավոր սերմիկ է։ Դեղաբույս է. պարունակում է եթերայուղեր, աղաղանյութեր, սոսնձանյութ, վիտամին C և այլն կատվադաղձից ստանում են դեղին ներկ։
Հայտնի է 200 (այլ տվյալներով՝ 250), Հայաստանում՝ 17 տեսակ՝ կատվադաղձ Զանգեզուրի (N. zangezura), կատվադաղձ Ալագյազի (N. alaghezi) , կատվադաղձ երևանյան (N. erivanensis), կատվադաղձ Մեյերի (N. meyeri), կատվադաղձ խուլեղնջատերև (N. lamiifolia) և այլն։