Կասկաբելա տևետիան (անգլ․՝ Yellow oleander, ռուս․՝ Каскабела теветия, լատ․՝ Cascabela thevetia) թունավոր բույս է, բնիկ է Մեքսիկայում
և Կենտրոնական Ամերիկայում, լայնորեն մշակվում է որպես դեկորատիվ բույս: «Cascabel», «cascavel» կամ «cascabela» իսպաներեն նշանակում է փոքրիկ զանգ, օձի չախչախ կամ բուն օձ:
Կասկաբելա տևետիան մշտադալար արևադարձային թուփ է կամ փոքր ծառ` մինչեւ 5 մետր բարձրությամբ։ Նրա տերևները ուռենու տերևների նման են, նշտարաձև, փայլուն կանաչ գույնով։ Դրանք մոմապատ են՝ ջրի կորուստը նվազեցնելու համար: Ցողունը կանաչ է, մեծանալով դառնում է արծաթափայլ կամ մոխրագույն:
Ծաղկում է ամռանից աշուն: Երկար ձագարաձև երբեմն բուրավետ դեղին (ավելի քիչ՝ ծիրանագույն, երբեմն՝ սպիտակ) ծաղիկները գտնվում են մի քանի ծաղիկներով վերջավոր ողկույզներով:
Զգուշացում
Բույսի սերմերի կամ տերևների կուլ տալը կարող է առաջացնել լուրջ թունավորումներ: Միշտ աշխատեք ձեռնոցով և խուսափեք երեխաների ու կենդանիների հետ շփումից:
Հասուն պտուղը սև գույնի է, պարունակում է մեկ մեծ սերմ, որը սրտիկի նման է:
Բույսի ամենաթունավոր մասն է։
Հողախառնուրդը։ Բնության մեջ այս բույսը բավարարվում է բավականին աղքատ հողերով, հաճախ աճում է ավազոտ հողերի վրա։ Կաթսայի մշակույթը դեռևս պահանջում է պարարտ հող: Այն պետք է ցամաքեցվի ամբողջ ծավալով, լավ թափանցելի լինի խոնավությունից և օդից: Պեռլիտ պարունակող և չեզոք ռեակցիա ունեցող ունիվերսալ հողը հարմար է: pH-ի թույլատրելի միջակայքը 6,6-7,8 է։
Տեղափոխումը։ Երիտասարդ նմուշները վերատնկվում են ամեն տարի, երբ բույսը հասունանում է, վերատնկումը կատարվում է 2 տարին մեկ: Բույսն ավելի լավ է ծաղկում նեղ զամբյուղում, ուստի վերատնկելիս զամբյուղի չափը նվազագույնը մեծանում է: Մեծ նմուշների համար պարզապես վերին մի քանի սանտիմետր հողը փոխարինեք թարմ հողով:
Լուսավորությունը։ Կասկաբելա տևետիան լուսասեր բույս է, երբ լույսի պակաս է լինում, թույլ է ծաղկում և գունատ ծաղիկներ է տալիս։ Այս բույսը պահանջում է պայծառ, ցրված լուսավորություն օրական առնվազն 6-8 ժամ, որը կարելի է ապահովել հարավ-արևելյան կամ հարավ-արևմտյան ուղղությամբ պատուհանների մոտ, հարավում` գարնանը և ամռանը ստվերով, այրվածքներից խուսափելու համար:
Բնության մեջ բույսը հանդուրժում է մասնակի ստվերը, սակայն փակ պայմաններում անհրաժեշտ է առավելագույն լուսավորություն։ Կասկաբելան նույնիսկ կարող է արձագանքել լուսավորության պակասին՝ տերևներ ընկնելով և չծաղկելով: Եթե բույսը չի ծաղկում, լրացուցիչ լուսավորությունը ապահովվում է ֆիտոլամպով կամ սառը սպեկտրի LED լամպով: Ամռանը կաթսան կարելի է տեղադրել այգում, երբ ջերմաստիճանը բարձրանում է +16… +18°C-ից:
Ջերմաստիճանը։ Գարնանից մինչև աշուն բույսը տաք են պահում (+25… +30°C)։ Պոտենցիալ Cascabela tevetia-ն կարող է հանդուրժել բարձր ջերմաստիճան՝ մինչև +35°C: Ձմռանը այն պահանջում է սառը պահպանում՝ +15… +16°C ջերմաստիճանում։ Նվազագույն թույլատրելի ջերմաստիճանը +12°C է, որի դեպքում բույսը կարող է մասամբ թափել տերևները։
Ոռոգում։ Կասկաբելան ջրվում է այնպես, որ հողը ժամանակ ունենա չորանալու վերին մասում ոռոգումների միջև։ Պետք չէ չափից ավելի չորացնել ենթաշերտը: Ակտիվ աճող սեզոնի ընթացքում՝ գարնանից մինչև աշուն, բույսն ավելի առատորեն ջրվում է ամառվա շոգին, հնարավոր է, որ ամենօրյա ոռոգում լինի։ Ձմռան ցուրտ պայմաններում ջրում են հազվադեպ և զգույշ՝ խուսափելով ջրալցվելուց, հողի ամբողջական չորացումից հետո։
Օդի խոնավությունը։ Կասկաբելա տևետիան պահանջկոտ չէ օդի խոնավության նկատմամբ, բայց օդի բարձր ջերմաստիճանի դեպքում օգտակար է ծաղկամանը դնել խոնավ, լայն կավով կամ սֆագնումով սկուտեղի վրա, ինչը դրականորեն կազդի բույսի արտաքին տեսքի վրա: Եթե ներսի օդը չափազանց չոր է, տերևների ծայրերը կարող են չորանալ:
Սնուցումը։ Ինչպես ցանկացած ծաղկամանի բույս, ակտիվ աճի սեզոնում կասկաբելա տեվետիան 2 շաբաթը մեկ անգամ սնուցում են ծաղկող բույսերի համար նախատեսված պարարտանյութով ՝ նոսրացնելով մինչև նորմայի կեսը: Ավելի լավ է ընտրել օրգանական-հանքային պարարտանյութեր։ Ձմռանը պարարտացնելու կարիք չկա։
Հանգստի շրջան։ Հոկտեմբերից-փետրվար ընկած ժամանակահատվածը բույսի հանգստի շրջանն է։ Այդ շրջանում ապահովում են լավ լուսավորություն, օդի ջերմաստիճանը պետք է լինի +15… +16°С։ Նվազագույն թույլատրելի ջերմաստիճանը +12°C է, որի դեպքում բույսը կարող է մասամբ թափել տերևները։
Ջրել պետք է չափավոր՝ թույլ տալով, որ հողը ամբողջությամբ չորանա մինչ նորից ջրելը։ Պարարտացնել պետք չէ։
Ծաղկելը։ Ծաղկում է տաք սեզոնում՝ գարնան վերջից մինչև ամառվա վերջ: Ուրիշ ժամանակ ծաղիկները կարող են ժամանակ առ ժամանակ հայտնվել, քանի որ բնական պայմաններում բույսն ունակ է ծաղկելու ամբողջ տարին։
Արևադարձային կլիմայական գոտիներում cascabela tevetia ծաղկում է գարնանից մինչև աշուն, հասարակածային գոտում՝ ամբողջ տարին։ Ներքին պայմաններում այն սահմանափակվում է ամառային շրջանով։ Բույսը շատ ջերմասեր և լուսասեր է. այս երկու գործոնները հիմնականում պայմանավորում են կասկաբելայի ներսը աճեցնելու հաջողությունը: Լավ ծաղկում ապահովելու համար կարող է պահանջվել լրացուցիչ լուսավորություն:
Էտելը։ Կասկաբելա տևետիայի ծաղիկները բացվում են ընթացիկ տարվա ընձյուղների վրա, ուստի գարնանը չի կարելի էտել։ Սաղարթամասը ձևավորելու և ծաղկելը խթանելու համար բույսը պետք է էտել ամռան վերջին՝ ծաղկելուց հետո։ Ճյուղերը կարելի է մինչև կիսով չափ կարճացնել, ինչպես նաև հեռացնել չոր, հին և թույլ ճյուղերը: Ծաղկի բողբոջների առաջացման շրջանում անհրաժեշտ է հնարավորինս շուտ հեռացնել դրանցից անմիջապես ներքեւ զարգացող կողային ընձյուղները։ Սաղարթի ավելի մեծ խտության համար, քշտում են ճյուղերի գագաթները:
Վնասատուները։ Հնարավոր են ալրատիզեր, սարդոստայնային տիզեր, վահանակիրներ և ուտիճներ։
Կասկաբելա տևետիայի բազմացումը
Բազմացում կտրոններով։ Կտրոններ պատրաստելու նախօրեին բույսը պետք է լավ ջրել։ Հաջորդ առավոտյան, երբ բույսը լավ հագեցած է խոնավությամբ, կտրում են 10-15 սմ երկարությամբ կիսափայտացած կտրոններ՝ այն ընձյուղներից, որոնք ճկվում ու կոտրվում են։ Մատղաշ մասերը, որոնք չեն կոտրվում, ինչպես նաև հասուն, փայտացած ընձյուղները, հարմար չեն բազմացման համար։ Կտրոնների ստորին տերևները պոկում են, դուրս եկող կաթնագույն հյութը լվանում են, իսկ ներքևի կտրվածքը փոշոտում են որևէ արմատակալման խթանիչով։ Կտրոնները տնկում են թափանցիկ բաժակների մեջ՝ տորֆի և պեռլիտի (ավազի) հավասար մասերից կազմված խոնավ խառնուրդի մեջ։ Ստեղծում են ջերմոցային, խոնավ պայմաններ, պարբերաբար օդափոխում են ու ցողում՝ ապահովելով հողի չափավոր խոնավությունը։ Ավելի լավ արդյունք կլինի, եթե ցուրտ եղանակին բաժակները տաքացվեն ներքևից և արհեստական լուսավորություն ապահովվի:
Արմատները հայտնվում են 3-4 շաբաթվա ընթացքում։ Երբ արմատների երկարությունը հասնում է 7-10 սմ-ի (ինչը հեշտ է ստուգել թափանցիկ բաժակի մեջ), արմատավորված կտրոնները տեղափոխում են վերը նշված կազմությամբ հողախառնուրդով ծաղկամանների մեջ։
Սերմերով բազմացումը։ Բույսի սերմերը արագ կորցնում են իրենց կենսունակությունը, ուստի դրանք պետք է ցանվեն հասունանալուց հետո ոչ ուշ, քան 3 ամիսում։ Ցանելուց առաջ սերմերը պետք է սկարիֆիկացնել՝ վնասել, մաշեցնել կեղևը, այնուհետև 10-12 ժամ թրջել արմատավորող խթանիչով լուծույթի մեջ (Կորնևին, Ցիրկոն և այլն)։ Այմուհետև լվանում են ու ցանում ավազի, պեռլիտի կամ վերմիկուլիտի հետ խառնված կոմպոստի մեջ։ Ծլեցնում են ջերմոցային պայմաններում՝ +25… +28°C ջերմաստիճանում՝ պարբերաբար խոնավեցնելով և օդափոխելով։ Հողը պետք է մնա անընդհատ խոնավ, բայց ոչ թաց: Սերմերը կարող են բողբոջել 3 շաբաթից մինչև 3 ամիս՝ տալով մինչև 80% ծլողունակություն։ Սածիլները պետք է ապահովված լինեն լավ լուսավորությամբ: Սածիլները ծաղկում են 3-4-րդ տարում։
Ուշադրություն
Բույսի հետ բոլոր գործողությունները խորհուրդ է տրվում կատարել ձեռնոցներով՝ խուսափելու համար բույսի կաթնային հյութի հետ շփումից, որը կարող է առաջացնել մաշկի ալերգիկ ռեակցիաներ և թունավորումներ, եթե կուլ գնա: Բույսի բոլոր մասերը թունավոր են մարդկանց և կենդանիների համար։ Բույսը պետք է հեռու պահել երեխաներից և ընտանի կենդանիներից:
