Թուրինջը, (անգլ․՝ Grapefruit, ռուս․՝ Грейпфрут, լատ.՝ Cītrus paradīsi) սատապազգիների (լատ.՝ Rutaceae) ընտանիքի, ցիտրուսայինների ցեղին պատկանող, մերձարևադարձային, մշտադալար ծառ է։
Թուրինջը պոմելոյի և նարնջի ծառերից բնության ստեղծած հիբրիդ է։ Հասուն թուրինջենին բնության մեջ հասնում է մինչև 8 մ բարձրության։ Նոյեմբերին հասունացող պտուղներն ունեն դեղին կամ նարնջագույն կեղև իսկ միջուկը լինում է կարմրանարնջագույնից մինչև վարդագույն երանգներով։
Կարմիր միջուկով պտուղները ավելի շատ վիտամին C են պարունակում, իսկ ընդհանրապես, բոլոր տեսակների պտուղներն էլ, չնայած թեթև դառնությանն ու թթվությանը, շատ օգտակար են։
Սննդակարգի մասնագետները պնդում են, որ թուրինջը նպաստում է օրգանիզմի ճարպերի “այրմանը”, դրական ազդեցություն ունի սիրտ-անոթային համակարգի վրա, սրում է տեսողությունը, ամրապնդում է իմունային համակարգը։
Տեսականորեն, Հայաստանում, բաց գրունտում, մեծ դժվարությամբ թուրինջենի կարելի կլինի աճեցնել Մեղրու և Նոյեմբերյանի տարածաշրջաններում։ Իսկ սենյակային պայմաններում աճեցնելու դրական փորձ, բարեբախտաբար, շատ կա։
Թուրինջենի աճեցնելը սենյակային պայմաններում
Թուրինջենի կարելի է աճեցնել պտղի կորիզից կամ տնկաշիվեր արմատակալման դնելով։
Կորիզից աճեցնելու համար, լավ հասաց պտղի կորիզներից ընտրում են խոշոր, ճիշտ կառուցվածք ունեցող սերմերը։ Ոչ բոլոր սերմերն են ծլում, ուստի ցանում են պահանջվածից շատ՝ հետագայում լավագույններն ընտրելու համար։
Սերմերը չորացնել պետք չէ, անմիջապես ցանում են կամ առանձին-առանձին՝ բաժակների մեջ, կամ միասին՝ թաղարի մեջ։
Հողախառնուրդը կազմում են տորֆից և գետի ավազից։ Սերմերը ցանում են 2 սմ խորությամբ, ցանելուց հետո ջրում են գոլ, հնեցված ջրով, ցանքը ծածկում են թափանցիկ թաղանթով կամ պլաստիկ շշերով՝ ջերմոցային պայմաններ ստեղծելու համար։
Ցանքը տեղադրում են տաք, պայծառ լուսավորված տեղում, ամեն օր օդափոխում են և, ըստ անհրաժեշտության, ջրում։ Առաջին ծիլերն հայտնվում են 2-3 շաբաթից, ինչից հետո ծածկերը հանում են։
Նոր՝ քիչ ավելի մեծ ծաղկամանների մեջ բույսերը տեղափոխում են երբ հին ծաղկամանն արդեն խոչնդոտում է բույսի զարգացմանը։
Տնկաշիվեր արմատակալման դնելու համար, գարնանը կամ ամռանը, հասուն թուրինջենու առողջ ճյուղերից 11-17 սմ երկարությամբ կտրոններ են վերցնում։ Ամեն կտրոնի վրա առնվազն 6 տերև պետք է լինի։ Կտրոնները արմատակալման են դնում գետի խոնավ, ոչ շատ մանր ավազի մեջ և ծածկում են՝ ջերմոցային պայմաններ ստեղծելու համար։ Օդի ջերմաստիճանը պետք է +25°С-ից ցածր չլինի, տեղը պետք է լուսավոր լինի, բայց ոչ արևի տակ։ Ավազի մեջ խրելուց առաջ կտրոնների ստորն մասերը կարելի է մշակել արմատակալումը խթանող նյութերով։
Արմատներն առաջանում են 2 շաբաթում, ինչից հետո տնկաշիվերը տնկում են հավասար մասերով ճմահողից, տերևային բուսահողից, փտած գոմաղբից և ավազից կազմված հողախառնուրդի մեջ։
Խնամքը
Որպեսզի թուրինջենին լավ զարգանա եւ հարուստ բերք տա, պետք է ուշադրություն դարձնել հետևյալին՝
- Լուսավորությունը։ Լուսավոր օրվա տևողությունը պետք է առնվազն 8-10 ժամ լինի։ Արևի ուղիղ ճառագայթները այրվածքներ են առաջացնում թուրինջենու տերևների վրա:
- Օդի ջերմությունը։ Օդի ջերմաստիճանը պետք է լինի մինչեւ +27°C: Միջանցիկ քամիները հակացուցված են։ Աշնանը եւ ձմռանը բույսը պետք է պահել զով՝ մինչեւ +4°C ջերմաստիճանի սենյակում, այլապես հաջորդ սեզոնին թուրինջենին չի ծաղկի և պտղաբերի։
- Օդի խոնավությունը պետք է լինի մոտ 60%: Դրան հասնելու համար, շոգ սեզոնին ծառը հաճախակի ցողում են գոլ, հնեցված ջրով, բացի այդ, ամիսը մեկ անգամ, ծածկելով հողակույտը, լողացնում են ցնցուղի տակ։
- Սնուցումը։ Բույսի առաջին գարնանը պետք է խուսափել պարարտանյութ օգտագործելուց, իսկ ամռանը, զգուշորեն օրգանական պարարտանյութով են սնուցում։ Հաջորդ գարնանն ու ամռանը սնուցելու որևէ արգելք չկա։ Լավ կլինի սնուցումներն անել հատուկ ցիտրուսայինների համար նախատեսված պարարտանյութերով։
- Ջրելը։ Հողը պետք է միշտ խոնավ լինի, բայց ջրախեղդ անել էլ պետք չէ: Շոգ օրերին հնարավոր է ամեն օր ջրելու անհրաժեշտություն առաջանալ, մյուս օրերին՝ ըստ անհրաժեշտության՝ երբ հողի մակերեսը 1-2 սմ խորությամբ չորանա։ Ջրել պետք է անձրևաջրով կամ ծորակի հնեցված ջրով։
Բարդություններ
- Թուրինջենին չի սիրում տեղափոխությններ, որոնցից հետո կարող է թափել տերևները և պտուղները։
- Թուրինջենին, առնվազն մինչև երեք տարեկան դառնալը, ուտելու համար նորմալ պտուղներ չի կարող տալ: Մինչ այդ եթե ծառը պտուղներ ձևավորի, դրանք պետք է հեռացնել՝ որպեսզի դրանց վրա ծառը էներգիա չվատնի։
- Եթե ծառը դադարել է աճել, ուրեմն պարարտանյութը բավարար չէ։
- Երբ տերևները թափվում են, ամենայն հավանականությամբ բույսը չափից շատ են ջրել։
- Երբ տերեւների ծայրերը չորանում են և ոլորվում, պատճառը օդի անբավարար խոնավությունն է:
Թուրինջենուն պետք է զննել վնասատուներ հայտնաբերելու համար: Բույսը կարող է ենթարկվել ցիտրուսային սպիտակաթևիկի (цитрусовая белокрылка), կարմիր ցիտրուսային տիզի (красный цитрусовый клещ) և վահանակիրների (щитовка) հարձակմանը։
Վնասատուների հայտնաբերման դեպքում, դրանց հեռացնում և ոչնչացնում են մեխանիկորեն, իսկ բույսը մշակում են դրա համար նախատեսված տարբեր նյութերով, օրինակ հնդկայասամանի յուղով։
Տես նաև “ԻՆՉՊԵՍ ՍԵՆՅԱԿԱՅԻՆ ԲՈՒՅՍԵՐԸ ՊԱՇՏՊԱՆԵԼ ՎՆԱՍԱՏՈՒՆԵՐԻՑ” հոդվածը։
Մորմը (ռուս.՝ Паслён, լատ.՝ 
Մուրայան (անգլ.՝ Murraya, ռուս.՝ Муррайя, լատ.՝ 