Տրադիսկանցիա

Տրադիսկանցիան կամ Տրադիսկանտիան
(անգլ.՝ Spiderworts, ռուս.՝ Традеска́нция,
լատ.՝ Tradescantia),
պատկանում է կոմելինազգիների (Commelynaceae)
ընտանիքին։

Մշտադալար գետնատարած խոտաբույսերի 75 տեսակների ցեղ է։ Իրենց հայրենիքում՝ Ամերիկայում աճում են ճահճուտներում։ Տրադեսկանցիա է անվանվել ի պատիվ հայտնի բուսաբան Ջոն Տրադեսկանտի։
Տրադեսկանցիայի տեսակների մեծամասնությունը ոչ պահանջկոտ, դեկորատիվ բույսեր են, որոնք աճեցվում են որպես սենյակային բույսեր:

Խնամքը

Լուսավորությունը

Տրադիսկանցիաների համար գերադասելի է պայծառ, ցրված լույսը, բայց կարող են դիմանալ և՛ Արևի ուղիղ ճառագայթներին, և՛ կիսաստվերին: Սենյակի արևելյան և
արևմտյան պատուհանագոգերը լավագույն տեղերն են տրադիսկանտիաների համար, սակայն հյուսիսայիններն ու հարավայիններն էլ հակացուցված չեն: Պարզապես, հարավային պատուհանի դեպքում, ամռանը կարող է բույսը մի փոքր ստվերելու կարիք առաջանալ: Պետք է նաև նկատի ունենալ, որ տրադիսկանտիայի խայտաբղետ տեսակներին պետք է ավելի պայծառ լույսավորություն ապահովել:
Թույլ լույսավորության դեպքում դրանց գույները խամրում են կամ կանաչ են դառնում:

Ամենաստվերադիմացկունը Տրադիսկանցիա սպիտակածաղիկն է:

Օդի ջերմաստիճանը

Տրադիսկանցիայի համար ամռանը օդի ամենից հարմարավետ ջերմությունը +25°С է, իսկ ձմռանը՝ +8․․․+12°С: Սա չի նշանակում, որ բույսը չի դիմանա սենյակային ավելի տաք կամ սառը պայմաններին:

Օդի խոնավությունը

Օդի խոնավության հանդեպ տրադիսկանտիաները հատուկ պահանջներ չունեն:

Ջրելը

Տարվա շոգ եղանակներին տրադիսկանտիաները առատ ոռոգման կարիք ունեն, սակայն պետք է լավ դրենաժ լինի, որպեսզի ջուրը չճահճանա ծաղկամանի մեջ: Բույսերը
ջրում են երբ չորանում է ծաղկամանի հողի վերին շերտը: Ձմռանը ապահովում են հողի չափավոր խոնավություն:
Պետք է հետևել, որպեսզի ծաղկամանի տակդիրում ջուր չկուտակվի: Ջրելուց կես ժամ հետո պետք է դատարկել տակդիր իջած ջուրը:
Ջրում են առնվազն 24 ժամ հնացված, գոլ, փափուկ ջրով:

Տրադիսկանցիաները կարող են դիմանալ երկար չջրելուն, բայց դա թուլացնում է բույսերին:

Պարարտացումը

Լավ աճի և առողջ լինելու համար, գարնանն ու ամռանը տրադիսկանցիաներին առնվազն ամսական 2 անգամ լրացուցիչ սնուցում պետք է տրվի: Խայտաբղետ տեսակները պետք չէ սնուցել օրգանական պարարտանյութերով՝ դա
կարող է տերևների բնական գույների փոփոխություն առաջացնել: Աշնանը և ձմռանը լրացուցիչ սնուցման անհրաժեշտություն չկա:

Հողը

Տրադիսկանցիաները լավ են աճում հետևյալ բաղադրատոմսով պատրաստված հողախառնուրդում.

Լավ դրենաժ ապահովելը շատ կարևոր է:

Տեղափոխումը

Երիտասարդ տրադիսկանցիաները նոր, ավելի ընդարձակ ծաղկամանի մեջ տեղափոխում են տարեկան մեկ անգամ՝ գարնանը, իսկ մեծահասակները 2-3 տարին մեկ՝ համատեղելով թարմացնող էտի հետ:

Բազմացումը

Տրադիսկանցիաները բազմացնում են կտրոններով, թուփը կիսելով, կամ, ավելի հազվադեպ, սերմերով:
Սերմերով բազմացնելու լավագույն ժամանակը գարունն է: Ցանում են տորֆի և ավազի (1:1) խառնուրդի մեջ՝ ապահովելով + 20°С ջերմաստիճան, օդի բարձր խոնավություն և թարմություն: Սերմով աճեցված տրադիսկանտիան ծաղկում է իր աճի 3-րդ տարում:
Կտրոնով տրադեսկանցիաները կարելի է բազմացնել շուրջ տարին: Ճյուղերը բաժանում են 10-15 սմ երկարությամբ
կտրոնների և, 5-10 հատով տնկում են ծաղկամաների մեջ: Օդի 18-20°С աստիճանի դեպքում, կտրոններն արմատակալում են մի քանի օրում: Արմատակալման համար հողախառնուրդը պատրաստում են ավազի, կոմպոստի և փտած գոմաղբի հավասար մասեր խառնելով:
Թուփը կիսելով բազմացումը պետք է անել
գարնանը՝ այն պահին երբ մեկնարկում է աճի շրջանը:

Բարդությունները

Ձգված ճյուղերին քիչ տերևներ լինելը վկայում
է լույսի, ջրի կամ սնունդի անբավարարության մասին: Ընդհանրապես տրադիսկանտիաների համար բնորոշ է տարիքի հետ ճյուղեր մերկացումն ու ծռվելը: Ադպիսի ճյուղերը հեռացնում են կամ էլ ծերացած բույսը փոխարինում են նորով:
Եթե խայտաբղետ տեսակների տերևները դառնում են միագույն, կանաչ, ուրեմն լուսավորության պակաս կա:
Թուլացած ճյուղերի, դեղին, բծավոր տերևների
հայտնվելը վկայում է ջրի պակասի մասին:
Տերևների ծայրերի չորանալը կամ շագանակագույն դառնալը վկայում է օդի խոնավության պակասի մասին: Այդ դեպքում պետք է միջոցներ ձեռնարկել օդի խոնավությունը բարձրացնելու ուղղությամբ, կամ հաճախակի ցողել բույսը ջրով: Պետք է նաև ստուգել՝ վնասված չէ արդյոք բույսը կարմիր,
սարդոստայնային տիզով:

Վնասատուները

Տրադիսկանցիային կարող են վնասել ուտիճները (тля), սպիտակաթևիկները (белокрылкой), տրիպսերով (трипсы), սարդոստայնային տիզերը (паутинный клещ), ալրատիզերը (мучнистый червец):
Սարդոստայնային տիզերը հայտնվում են օդի
անհրաժեշտ խոնավության պակասի հետևանքով: Բույսի
տերևները թոշնում են և թափվում: Ցողունի վրա նկատելի է սարդոստայնը: Բույսը պետք է մշակել օճառաջրով և պարբերաբար ցողել մաքուր, գոլ ջրով:
Վահանակիրները կամ կեղծ վահանակիրները ծծում են բույսի բջջահյութերը, ինչի հետևանքով բույսի տերևները դալկանում ու չորանում, թափվում են: Սկզբում անհրաժեշտ է մեխանիկորեն հեռացնել ու ոչնչացնել վնասատուներին,
հետո մշակել օճառաջրով: Ծանր դեպքերում մշակել ինսեկտիցիդով:

Տրադիսկանցիայի տեսակները

Տրադիսկանցիա գետափնյա

(River spiderwort, Small-leaf spiderwort, Wandering
Jew
, Традесканция приречная или миртолистная, Tradescantia fluminensis or Tradescantia myrtifolia)

Tradescantia fluminensis
Tradescantia fluminensis quicksilver

Կարդալ Տրադիսկանտիա գետափնյայի մասին ==>

Սեթկրեզիա մանուշակագույն

(Purple heart, Сеткрезия пурпурная, Setcreasea
purpurea,
Tradescantia pallida)

Setcreasea purpurea

Կարդալ Սեթկրեզիա մանուշակագույնի մասին ==> 

Տրադիսկանցիա սպիտակածաղիկ

(Традесканция белоцветковая, Tradescantia albiflora)

Tradescantia albiflora
Tradescantia albiflora kunth

 Տրադիսկանցիա Անդերսոնի

(Традесканция Андерсона, Tradescantia andersoniana)

Tradescantia andersoniana

Տրադիսկանցիա Բլոսֆելդի

(Традесканция Блоссфельда, Tradescantia blossfeldiana)

Tradescantia blossfeldiana

Տրադիսկանցիա վիրգինյան

(Традесканция виргинская, Tradescantia virginiana)

Tradescantia virginiana

Տրադիսկանցիա զեբրինա

(Традесканция зебрина, Tradescantia zebrina)

Tradescantia zebrina

Կարդալ Տրադիսկանցիա զեբրինայի մասին ==>

Տրադիսկանցիա մակույկատերև

(Традесканция ладьевидная, Tradescantia navicularis)

Tradescantia navicularis

Տրադիսկանցիա խայտաբղետ

(Традесканция пестрая, Tradescantia multicolor)

Tradescantia multicolor

Տրադիսկանցիա սիլամոնտանա

(Традесканция силламонтана, Tradescantia sillamontana)

Tradescantia sillamontana
Հղումներ

Երիցուկ

Երիցուկը (անգլ.՝ Chamomile, ռուս.՝ Ромашка, լատ.՝ Matricária) բարդածաղկավորների ընտանիքին պատկանող մինչև 30 սմ բարձրության հասնող միամյա խոտաբույս է։

Հղումներ

Շանբերան

Շանբերան կամ առյուծաբերան (անգլ.՝ Dragon flowers կամ Snapdragons, ռուս.՝ Льви́ный зев, Антирри́нум, լատ.՝ Antirrhínum), խլածաղկազգիների ընտանիքի միամյա կամ բազմամյա դեկորատիվ խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 40 տեսակ։ Հայաստանում մշակության մեջ է 1 տեսակ՝ Շանբերան խոշորը (Antirrhínum majus
Շանբերանը սկսում է ծաղկել գարնան վերջին ու շարունակում է մինչև աշնան առաջին ցրտերը:
Շանբերանը բազմամյա բույս է, սակայն հաճախ աճեցվում է որպես միամյա: Ցրտադիմացկուն լինելով այն կարող է ձմեռել խորը էտված և ծածկված վիճակում ու ծաղկել հաջորդ գարնանը:

Բազմացումը

Շանբերանի սերմերը մի քանի տարի պահպանում են իրենց ծլողունակությունը: Ցանել կարելի է և՛ անմիջապես բաց գրունտում, և՛ սածիլավորել: Սերմերը ծլում են 2,5-3 շաբաթ անց:

Հողը

Շանբերանի  աճի համար թեթև և պարատ հողը ամենահարմարավետն է, իսկ հողի լավագույն կազմը՝ հավասար չափերով ավազի, տորֆի և կոմպոստի խարնուրդը: Հողի ամենահարմարավետ թթվայնությունը՝ рН 6-8:
Տնկելը
Շանբերանը կարելի է աճեցնել ինչպես բաց, արևկող տեղում, այնպես էլ կիսաստվերում: Բարձրահասակ տեսակները տնկում են միմյանցից 40-50 սմ հեռավորությամբ, միջնահասկաները՝ 30 սմ, ցածրահասակները՝ 20 սմ, իսկ գաջաջները՝ 15 սմ:
Սածիլը պետք է տնկել լավ խոնավեցված գրունտի մեջ:

Խնամքը

Շանբերանը պահանջկոտ բույս չէ, առանձնահատուկ խնամքի կարիք չունի: Պարբերաբար ջրել, փխրեցնել հողը և մաքրել մոլախոտերից, անհրաժեշտության դեպքում, լրացուցիչ սնուցում տալ՝ ահա ամբողջ խնամքը:
Ջրել անհրաժեշտ է միայն խիստ չոր, անանձրև եղանակին՝ գերադասելի է վաղ առավորտյան: Ջրելու հաջորդ օրը կամ նույն երեկոյան ցանկալի է փխրեցնել հողը և քաղհանել մոլախոտերը:
Բարձրահասակ տեսակները ցանկալի է կապել խշմարի: Թոշնող ծաղիկները պոկում են, որպեսզի բույսը այլևս ուժ չծաղսի դրանց վրա:
Եթե ուզում եք շնաբերանը երկար ծաղկի, թույլ մի տվեք այն սերմնազամբյուղներ ձևավորի: Հենց վերջին ծաղիկները թոշնեն, պետք է ամենաներքևի ծաղիկի տակից կտրել ծաղկաբույլի շյուղը, ինչից հետո նոր ընձյուղներ կառաջանան ու կծաղկեն:
Եթե շնաբերանը աճեցնում եք որպես բազմամյա ծաղիկ, ուշ աշնանը կտրեք դրա բոլոր ճյուղերը, թողնելով հողի մակերեսից 5-8 սմ բարձրության վրա և ծածկեք բույսը փայտի սղոցուքի ու տորֆի խառնուրդով կամ, պարզապես, չոր տերևներով:
Եթե շնաբերանն աճեցնում եք որպես միամյա ծաղիկ, ապա պետք է ժամանակին կտրել ծաղկելն ավարտած ծաղկաբույլերը, որպեսզի սերմեր չառաջանան և ինքնացանում տեղի չունենա:

Երբ և ինչպես հավաքել շանբերանի սերմերը

Շանբերանի սերմերը հավաքում են երդ դրանք դեռ ամբողջովին հասունացած չեն: Հետո դրանք չոր, լավ օդափոխվող տեղում թողնում են հասունանալու համար: Սերմերը հավաքելու համար կտրում են ծաղկաբույլի վերին, դեռ ծաղկող հատվածը իսկ ներքևի մասի վրա թղթե տոպրակ հագցնում, ներքևից տոպրակի բերանը կապում ու ճյուղը կտրում են:
Տոպրակը, շրջված վիճակում կաղում են չոր, լավ օդափոխվող տեղում և սպասում, մինչև սերմնազամբյուղները հասունանալով պահտեն և դուրս թափեն սերմերը:
Հավաքված սերմերն այնուհետև լցնում են ստվարաթղթե կամ թղթե արկղիկների մեջ ու պահում չոր տեղում՝ +3-5 ºC ջերմությամբ միջավայրում:

Հղումներ

Ձիու գոմաղբ

Ձիու թրիքը պարունակում է ազոտ, կալիում,  լուսածին (ֆոսֆոր) և մի շարք այլ օգտակար նյութեր: Այն կիրառելի է բույսերի մեծամասնության սնուցման համար:

Ավելի ստույգ կազմն այսպիսին է՝

  • ջուր – մոտ 70%;
  • օրգանիկա – մոտ 20%;
  • կալիում – 0,2 – 0,8 %;
  • ազոտ – 0,3-0,8%;
  • ֆոսֆոր – 0,3 до 0,7%;
  • կալցիում – մոտ 0, 35%:

Ձիու գոմաղբի կրրառումը՝

  • ապահովում է բույսերը համարյա բոլոր անհրաժեշտ տարրերով;
  • խթանում է հողի միկրոօրգանիզմների կենսագործունեությունը;
  • բարելավում է հողի կառուցվածքը, փխրեցնում է այն;
  • ավելացնում է ածխածին գազի քանակը հողում:

Ձիու գոմաղբը դասակարգում են որպես՝

  • թարմ;
  • մասնակի փտած;
  • լավ փտած;
  • փթիր (վերջնականապես քայքայված):

Ձիու թարմ գոմաղբը խորհուրդ չի տրվում օգտագործել: Ազոտի մեծ քանակությունը կարող է այրել բույսերի արմատները, բացի այդ թարմ գոմաղբում կարող են մեծ քանակությամբ սնկային մանրեներ և գելմինտներ լինել, որոնցով կվարկվի պարտեզը:
Մյուս կողմից, ձիու թարմ գոմաղբը լավ պարարտանյութ է ծաղիկների համար, մասնավորապես, վարդերի: Ծաղիկների սնուցման համար պատրաստվում է ջրային լուծույթ՝ 1 կգ գոմաղբը 10 լիտր ջրում, որով, 24 ժամ պահելուց հետո ու ավելացնելով ևս 10 լիտր ջուր, ջրում են ծաղիկները:

Ձիու թարմ գոմաղբը մարգերի համար բնական ջեռուցիչ է, դրա "այրման" աստիճանը հասնում է + 33°С, ինչը թույլ է տալիս ցուրտ կլիմայում ջերմասեր բույսեր աճեցնել:

Ձիու մասնակի փտած գոմաղբը օգտագործում են կիսաջրիկ վիճակում՝ բանջարաբոստանային մշակաբույսերը և ծաղիկները սնուցելու համար: Այդ գոմաղբը կարելի է նաև խառնել հողի վերին շերտի հետ կամ աշնանը պարզապես լցնել հողի մակերեսին:
Մասնակի փտած գոմաղբով սնուցմանը շատ լավ են “արձագանքում” դդումը, դդմիկը, վարունգը, կաղամբը, սպանախը, նեխուրը:  Հողը պարարտացնելու հաջորդող տարին, նույն տեղում հարմար է աճեցնել կարտոֆիլ, լոլիկ, գազար, ճակնդեղ և այլ պալարային բույսեր:
Մասնակի փտած գոմղբով կարելի է ցանքածածկ անել վարդի թփերի շուրջ:
Ձիու լավ փտած գոմաղբը օգտագործվում է ինչպես բույսերի պարարտացման համար, այնպես էլ սածիլների համար հողախառնուրդ պատրաստելիս: Որպես կանոն, հողախառնուրդում ներառում են 1 մաս ձիու լավ փտած գոմաղբ և 2 մաս ճմահող կամ այգու հող:
Փթիրը վերջնականապես փտած գոմաղբն է: Այդ վիճակում այն ամենաարժեքավոր օրգանական պարարտանյութն է համարվում: Փթիրը կիրառելի է այգու բոլոր բույսերի սնուցման համար:

Ձիու գոմաղբի օգտագործման տարբեր ձևեր կան, այն կիրառելի է թե՛ թարմ վիճակում, թե՛ հնացած ու չորացած:

Ձիու գոմաղբը, ցանկացած փուլում, կարելի է ավելացնել կոմպոստին:

Բույսերի սնուցում թարմ խոտի թուրմով

Բույսերի համար ամենակարևոր սնուցման նյութերից մեկը, մանավանդ աճի սկզբնական փուլում, ազոտն է:  Ազոտ կարելի է ստանալ տարբեր աղբյուրներից, սակայն ամենամատչելին դրանցից կանաչ խոտն է: Խոտի թուրմով բույսերի սնուցումը ամենաէժան, բայց շատ արդյունավետ ձևն է:

Եղինջի թուրմ

Եղինջից պատրաստված թուրմը կիրառելի է համարյա բոլոր մշակաբույսերի համար, այն հարուստ է ազոտով և այլ օգտակար տարրերով: Մանրամասն եղինջի և դրանից պատրաստվող սննդարար թուրմերի մասին կարդացեք այստեղ:

Մոլախոտերի թուրմ

Բույսերի համար սննդարար թուրմ կարելի է պատրաստել համարյա բոլոր մոլախոտերից: Քարխոտը, վայրի մանանեխը, օշինդրը, երիցուկը, երեքնուկը, բոլորի կանաչ զանգվածն էլ կարելի է օգտագործել սննդարար թուրմ պատրաստելու համար: Կարելի է ավելացնել նաև գազոնի հնձած խոտը:
Թուրմ պատրաստելու համար, մոլախոտերի կանաչ զանգվածը կտրատում կամ աղում են և լցնում տակառի կամ այլ հարմար անոթի մեջ՝ մոտավորապես անոթի բարձրության 2/3 չափով: Վրան լցվում է այնքան ջուր, որ ծածկի ողջ կանաչ զանգվածը:
Որպես մերան կարելի է ավելացնել մի քիչ նախկինում պատրաստված թուրմ, կամ պատրաստի կոմպոստ, փտած գոմաղբ, թթվի ջուր:
Ոչ ցուրտ եղանակին, 7-10 օր անց թուրմը եռ գալուց հետո պատրաստ կլինի: Պատրաստ լինելու մասին վկայում է թուրմին բնորոշ սուր հոտը:
Ստացված թուրմը բացում են ջրով՝ 1:10 հարաբերակցությամբ և դրանով ջրում են բույսերը:
Մոլախոտի թուրմով բույսերի սնուցում կարելի է անել ամսական 2-3 անգամ:
Չնայած պատրաստման շատ պարզ եղանակին, մոլախոտերի թուրմը շատ լավ պարարտացնում է հողը, իսկ առաջացած թափոնը՝ նեխած խոտի մնացուկները նույնպես կարելի է օգտագործել՝ որպես պարարտանյութ խառնելով հողի վերին շերտի հետ կամ որպես ցանքածածկ:

Կարելի է օգտակար տարրերով էլ ավելի հարուստ թուրմ ստանալ, եթե լուծույթին ավելացնել թթխմոր (10 լ լուծույթին 0,25-0,5 կգ թթխմոր): Թթխմորը եռման պրոցեսը արագացնելուց բացի կհարստացնի թուրմը հետևյալ տարրերով՝
  1. Ամոնյակի սուլֆատ;
  2. Կարբամիդ;
  3. Դիամոնիումֆոսֆատ;
  4. Կալիում;
  5. Մագնիում;
  6. Ծծումբ;
  7. Կավիճ;
  8. Սոդա;
  9. Բոր;
  10. Կալցիում: