Սուսամբար (անգլ․՝ Marjoram, ռուս․՝ Майоран, լատ․՝ Origanum majorana), հայտնի նաև որպես Մայորան, բազմամյա, բուրավետ խոտաբույս է, որը պատկանում է Խուլեղուկազգիների ընտանիքին։
Հայաստանում այն աճեում է ինչպես անտառային գոտիներում, այնպես էլ տնային պարտեզներում։
Բուսաբանական նկարագրություն
Տեսակներ
- Քաղցր Սուսամբար (Origanum majorana) – ամենատարածված տեսակ;
- Ագրասուսամբար (Origanum vulgare) – վայրի տեսակ;
- Սիրիական Սուսամբար (Origanum syriacum) – ավելի կծու համով տեսակ։
Արտաքին տեսք
- Բարձրություն: 30-60 սմ;
- Տերևներ: Մանր, ձվաձև, մոխրականաչավուն;
- Ծաղիկներ: Մանր, սպիտակ կամ վարդագույն, հուրանանման ծաղկաբույլեր;
- Արմատային համակարգ: Մազարմատային, մակերեսային։
Աճեցում Հայաստանի պայմաններում
Կլիմայական պահանջներ
Սուսամբարը իդեալական է Հայաստանի բնակլիմայական պայմանների համար.
- Ջերմաստիճան: +15°C-ից +25°C;
- Լուսավորություն: Արևոտ կամ կիսաստվերային տեղանք;
- Հող: Բերրի, լավ ջրաթափանց, չեզոք pH։
Բազմացման եղանակներ
Սերմով
Ցանելու ժամկետը՝ Մարտ-Ապրիլ
Խորություն՝ 0.5-1 սմ
Հեռավորություն՝ 20-25 սմ
Ծլում՝ 10-14 օր հետո
Թփի բաժանումով
- Ժամանակ՝ Գարուն կամ աշուն
- Մեթոդ՝ Բաժանել 2-3 մասի
- Արմատավորում՝ 7-10 օրում
Կտրոններով
- Ժամանակ՝ Մայիս-Հունիս
- Երկարություն՝ 10-15 սմ
- Արմատակալում՝ 2-3 շաբաթ
Խնամքը
Ջրելը
- Ամառ՝ Շաբաթը 2-3 անգամ
- Գարուն-Աշուն՝ Շաբաթը 1-2 անգամ
- Ձմեռ՝ Ջրել հազվադեպ
Պարարտացում
Գարուն՝ Ազոտային պարարտանյութեր
Ծաղկելուց առաջ՝ Ֆոսֆոր-Կալիում
Աշուն՝ Կոմպոստ կամ հումուս
Էտ և ձևավորում
- Առաջին էտ՝ Ծաղկելուց առաջ
- Երկրորդ էտ՝ Օգոստտոս-Սեպտեմբեր
- Ձմեռային էտ՝ Հոկտեմբեր-Նոյեմբեր
Բերքահավաք և պահպանում
Բերքահավաքի ժամկետներ
- Թարմ օգտագործման համար՝ Ամբողջ աճման սեզոն
- Չորացման համար՝ Ծաղկման սկզբում
- Սերմերի համար՝ Հասունացման պահին
Չորացման Եղանակներ
- Բնական չորացում՝ ստվերում, լավ օդափոխվող տեղ
- Չորացման սարք՝ +35°C-ից ոչ բարձր ջերմաստիճան
- Միկրոալիքային չորացում՝ կարճ ժամանակում
Պահպանման ժամկետներ
- Չորացված՝ ապակյա տարաներում, 1 տարի
- Սառեցված՝ պոլիէթիլենային տոպրակներում, 6 ամիս
- Ձեթում՝ ձիթապտղի յուղում, 3 ամիս
Օգտակար հատկություններ
Բուժական նշանակություն
- 🌿 Մարսողություն՝ Բարելավում է ախորժակը
- 🌿 Նյարդային համակարգ՝ Հանգստացնող ազդեցություն
- 🌿 Շնչառական օրգաններ՝ Մեղմացնում է հազը
- 🌿 Հակաբորբոքային՝ Նվազեցնում է բորբոքումները
- 🌿 Հակամանրէային՝ Պայքարում է վարակների դեմ
Սննդային արժեք (100 գրամ չորացված)
- Կալորիականություն՝ 271 կկալ
- Սպիտակուցներ՝ 12.7 գ
- Ճարպեր՝ 7 գ
- Ածխաջրեր՝ 60.6 գ
- Մանրաթելեր՝ 40.3 գ
Պայքար հիվանդությունների և վնասատուների դեմ
Հիմնական վնասատուներ
- Խլածաղիկ՝ Բույսի հյութը ծծող
- Սարդոստայնային տիզ՝ Տերևների վնասում
- Սնկային հիվանդություններ՝ Ցողացող ցող
Կանխարգելում և Բուժում
- Կանխարգելում՝ Կանոնավոր օդափոխություն
- Բնական մեթոդներ՝ Դաղձի թուրմ
- Քիմիական միջոցներ՝ Կենսաբանական պրեպարատներ
Սենյակային պայմաններում աճեցնելը
Սուսամբարը (Origanum majorana) միջերկրածովյան բույս է և շատ հարմար է սենյակային պայմաններում աճեցնելու համար։ Ահա, թե ինչպես կարող եք աճեցնել և խնամել այն տանը:
Մայորանի աճեցումը սենյակային պայմաններում
1. Ընտրեք ճիշտ տարան և հողախառնուրդը
- Ծաղկաման (տարա). Ընտրեք մոտ 20 սմ տրամագծով (կամ ավելի մեծ՝ մի քանի բույսի համար) և դրենաժի անցքեր ունեցող տարա։ Մայորանը չի սիրում ջրակալում։
- Հող. Օգտագործեք թեթև, լավ ջրահեռացվող հողային խառնուրդ, որը հատուկ է սենյակային բույսերի կամ անգամ կակտուսների համար։ Կարող եք ավելացնել պեռլիտ (perlite) կամ խոշոր ավազ՝ ջրահեռացումը բարելավելու համար։
2. Ցանելը/Տնկելը
- Սերմերը ցանեք հողի մակերևույթին, թույլ տվեք մնան չծածկված կամ ծածկեք շատ բարակ հողի շերտով (մոտ 6 մմ)։ Պահպանեք խոնավություն և տաքություն (18-21°C): Ծիլերը սովորաբար դուրս են գալիս 1-2 շաբաթվա ընթացքում։
- Եթե գնում եք պատրաստի սածիլներ, տեղափոխեք դրանք ավելի մեծ տարայի մեջ՝ համոզվելով, որ արմատները չեք վնասում։
Մայորանի խնամքը
1. Լույս
Մայորանը միջերկրածովյան բույս է և պահանջում է շատ լույս։
- Տեղադրեք ծաղկամանը ամենաարևոտ պատուհանագոգին (ցանկալի է հարավային կողմի)։
- Անհրաժեշտ է օրական առնվազն 6-8 ժամ ուղիղ արևի լույս։
- Ձմռանը, եթե լույսը քիչ է, կարող եք օգտագործել լրացուցիչ ֆիտոլամպ (LED լույսեր)՝ օրական 14-16 ժամով։
2. Ջրելը
- Թույլ տվեք, որ հողի վերին շերտը չորանա նախքան կրկին ջրելը։
- Մայորանը դիմացկուն է երաշտին, բայց տանը պետք է կանոնավոր ջրում, սակայն պետք է խուսափել գերջրումից, քանի որ դա կարող է հանգեցնել արմատների փտման։
- Ջրելուց հետո մաքրեք տարայի տակդիրի մեջ կուտակված ավելորդ ջուրը։
3. Ջերմաստիճան և խոնավություն
Սուսամբարը շատ զգայուն է ցրտի նկատմամբ: Ձմռանը սենյակային պայմաններում այն նվազագույնը կդիմանա 10∘C ջերմաստիճանին, սակայն ցանկալի է պահել ավելի տաք պայմաններում՝ 15∘C և բարձր։
Միջերկրածովյան այս բույսը չի սիրում սառը հոսանքները և ցածր ջերմաստիճանը։
- Օպտիմալ ջերմաստիճանը մայորանի ակտիվ աճի համար մոտ 18−21∘C է։
- 10∘C-ից ցածր ջերմաստիճանները կարող են դանդաղեցնել աճը, վնասել բույսը և երկարատև ցրտահարության դեպքում (նույնիսկ առանց բացասական ջերմաստիճանի) կարող են հանգեցնել նրա մահվանը, հատկապես, եթե հողը խոնավ է։
Ձմռանը ավելի լավ է ծաղկամանը դնել տան ամենաջերմ և արևոտ հատվածում՝ խուսափելով պատուհանի ցուրտ ապակուն անմիջականորեն հպվելուց։
- Խոնավությունը. Մայորանը նախընտրում է ցածր խոնավություն, ինչը տան պայմաններում սովորաբար խնդիր չէ։ Լավ օդափոխությունը կարևոր է։
4. Պարարտացում
- Սենյակային պայմաններում մայորանին շատ պարարտանյութ պետք չէ։
- Կարող եք ամիսը մեկ անգամ կամ երկու անգամ (գարնանը և ամռանը) կիրառել հեղուկ, հավասարակշռված պարարտանյութի կես չափաբաժինը։
5. Կտրում (Մշակում)
- Կանոնավոր կտրումը կարևոր է, քանի որ այն խթանում է թփի աճը և թույլ չի տալիս բույսին չափից շատ փայտանալ։
- Հավաքեք երիտասարդ տերևների ճյուղերը՝ կտրելով ցողունի վերին մասերը։
- Ծաղկելուց առաջ կտրելը պահպանում է տերևների լավագույն համը։
Հավաքում և Օգտագործում
- Կարող եք հավաքել մայորանի տերևները, երբ բույսը հասնի մոտ 15 սմ բարձրության։
- Հավաքեք երիտասարդ ցողունները և տերևները՝ կտրելով դրանք առավոտյան, երբ դրանք լի են եթերայուղերով։
- Մի՛ կտրեք բույսի ավելի քան մեկ երրորդը մեկ անգամից։ Սա կխթանի նոր աճը։
- Մայորանը լավագույնս օգտագործվում է թարմ վիճակում, բայց կարող եք նաև չորացնել կամ սառեցնել։
Հետևելով այս հրահանգներին, դուք կունենաք թարմ, բուրավետ մայորան ամբողջ տարին: Հարցեր ունե՞ք խնամքի որևէ կետի վերաբերյալ:
Խոհարարական կիրառում
Ավանդական հայկական ուտեստներ
- Խաշլամա՝ Համ տալու համար
- Տոլմա՝ Համեմունքների խառնուրդում
- Բանջարեղենով ճաշեր՝ Բուրավետության համի համար
Ժամանակակից Ռեցեպտներ
Սուսամբարով հավի ճաշ
Բաղադրիչներ:
- 1 կգ հավի միս
- 2 ճ.գ. թարմ սուսամբար
- 4 պճեղ սխտոր
- 1 լոլիկ
- Աղ, պղպեղ ըստ ճաշակի
Խոհարարություն:
1. Հավը տապակել ոսկեգույն դարձնելով
2. Ավելացնել բանջարեղեն և համեմունքներ
3. Եփել 30 րոպե ցածր կրակի վրա
Սուսամբարի յուղ
Բաղադրիչներ: - 1 բաժակ ձիթապտղի յուղ - ½ բաժակ թարմ սուսամբար - 1 ճ.գ. չորացված սուսամբար Կառավարում: 1. Բույսերը մանր կտրատել 2. Լցնել յուղի մեջ 3. Պահել մութ տեղում 2 շաբաթ
Խորհուրդներ լուսանկարների համար ձեր կայքում:
- Սուսամբարի աճեցման փուլեր
- Չորացման գործընթաց
- Խոհարարական կիրառման օրինակներ
- Բուժական թուրմերի պատրաստում
- Վնասատուների և հիվանդությունների նշաններ