Դանդուռը (անգլ․՝ Common purslane, Duckweed, Little hogweed, ռուս.՝ Портулак, լատ. Portuláca), միամյա խոտաբույս է, դեղաբույս է, պատկանում է դանդուռազգիների ընտանիքին։
10—30 սմ բարձրությամբ բույսն ունի առանցքային արմատ՝ մազարմատների խիտ ցանցով պատված։ Արմատը կարմրավուն է։ Սերմերը սև են, մանր և փայլուն։
Դանդուռի ցողունները մերկ են, մսալի, հիմքից ճյուղավոր։ Տերևները հերթադիր են, երկարավուն, բութ, հիմքում նեղացած, մսալի։ Ծաղիկները տերևանոթներում աճում են փնջերով։ Բաժակի մասերը մսալի են, բութ ողնուցով։ Պսակաթերթերը վառ գույների են, կլորավուն, մոտավորապես 10 մմ երկարությամբ։
Դանդուռ բանջարանոցային (Լատ. Portulaca oleracea)
Միամյա, ցածրահասակ (մոտ 30 սմ) ուտելի բույս է՝ խիստ ճյուղավորված ցողունով: Ոչ մեծ խմբերով աճող ծաղիկները բաց դեղնավուն են՝ 7-8 մմ տրամագծով:
Ծաղկում է մայիսի վերջից մինչև օգոստոսի վերջը: Հարմար է օգտագործել այգում՝ ալպյան բլուրի հարավային լանջը ձևավորելիս, ինչպես նաև այգու արահետների սալիկների արանքներում:
Դանդուռ խոշորածաղիկ (Portulaca grandiflora), դանդուռազգիների ընտանիքին պատկանող բազմամյա խոտաբույս է՝ տարածված Հարավային Ամերիկայում։ Հայաստանի պայմաններում օգտագործվում է որպես միամյա ծաղկաբույս, քանի որ ձմռանը բաց գրունտի պայմաններում ցրտահարվում է։
Ցողունը մսալի է, սողացող, մոտ 15 սմ երկարությամբ՝ մանր, հյութալի տերևներով։ Ծաղիկները լիաթերթիկ են, կիսալիաթերթիկ, սպիտակ, դեղին, վարդագույն, կարմիր և այլ գույների։ Բացվում է միայն արևոտ եղանակների դեպքում։ Ծաղկում է հունիսի կեսերից ընդհուպ մինչև սառնամանիքները։ Երաշտադիմացկուն է, ջերմասեր և լուսասեր։ Լավ աճելու և առատ ծաղկելու համար պահամջում է թեթև ավազակավային սննդանյութերով հարուստ ստրուկտուրային հողեր։ Հումուսով հարուստ ծանր հողերում վատ է ծաղկում։
Սերմերը ցանում են մարտին՝ արկղերում։ Վերատնկում են նույնպես արկղերում, որոնք անմիջապես տեղափոխում են ջերմոց։ Սածիլները այգի են տեղափոխում հունիսի սկզբին և տնկում բույսը բույսից 20-30 սմ հեռավորության վրա։ Մեկ գրամ սերմից ստացվում է 4000 բույս։
Լայնորեն օգտագործվում է պարտերային տիպի ձևավորումներում, գորգային ծաղկաթմբերում, ծաղկամարգերում, միքսբորդերների առաջին պլանում։
Portulaca Grandiflora HookPortucala grandiflora is native to Brazil, Uruguay and Argentina (South to Chubut), sparingly escaped from cultivation and naturalized in the United States, Europe, and elsewhere in frost-free climates. Altitude range: 0-2000 metres above sea level. Habitat and ecology: Sandy soils. Portulaca grandiflora is naturalized in gardens and often becomes a weed around houses and has escaped to roadsides and waste places.
Portulaca Villosa Cham Հավայան կղզիների հազվագյուտ էնդեմիկ տեսակ է: Բարձրության սահմանն է՝ ծովի մակարդակից մինչև 500 մետր: Հանդիպում է չոր, ժայռոտ, կավե, լավայի կամ կորալե րիֆային վայրերում: Սա Շատ խոցելի տեսակ է, հավանական է, որ մոտ ապագայում վերանա:
Հալվեն (Անմահաթուփ, Ալոե, ռուս․՝ Алоэ, լատ.՝ Aloe), թաղաղուազգիների ընտանիքի բազմամյա խոտաբույսերի, թփերի, հազվադեպ՝ ծառերի ու լիանների ցեղ։ Ընդգրկում է մոտ 500 տեսասկ։
Հալվե վերա
Հալվե վերան բնական պայմաններում աճում է չոր կլիմայում: Որպես կանոն կազմում է մինչև 50 սմ երկարության տերևների վարդականման խիտ խումբ: Տերևներն ունեն հարթ մակերես և սղոցանման եզրեր: Ծաղկելիս բույսը դուրս է նետում 60-90 սմ երկարությամբ շյուղեր՝ դեղինից մինչև կարմիր գույների երանգներով:
Հալվե կարճատերև (անգլ․՝ Short-leaved aloe, ռուս․՝ Алоэ коротколистное, լատ․՝ Aloe brevifolia)։ Կոմպակտ, կապտականաչ, մշտադալար հյութեղ տերևներով, բազմամյա բույս է, որի հայրենիքը Հարավային Աֆրիկան է: Վտանգված է իր բնական միջավայրում, բայց լայն տարածում ունի աշխարհում՝ որպես գեղեցիկ, սենյակային բույս:
Հալվե էրինացեա
Հալվե էրինացեա, Алоэ эринацея, Aloe Erinaceae:Դանդաղ աճող, միայն 10 տարեկանում ծաղկող, շատ փշոտ բույս է։
Հալվե հավորթիոիդես
Հալվե հավորթիադես, Алоэ хавортиоидес, Aloe Haworthioides։ Ամենափոքրիկ հալվեներից է, տերևները խիտ պատված են փոփուկ ելուստներով։ Հեշությամբ ու լավ ծաղկում է։
Հալվե յուկունդա
Հալվե յուկունդա, Aloe Jukunda։ Կոշտ, փայլուն տերևներ ունի։ Դանդաղաճ է և միայն մեծ տարիքում է սկսում կողային “ձագուկներ” տալ։
Հալվե խայտաբղետ
Հալվե խայտաբղետ, (Алоэ пестрое, Aloe Variegata)։ Պայծառ, զոլավոր տերևներ ունի։ Ծաղկում է գարնան սկզբին։ Պտուղները սերմերով լի, խոշոր տուփեր են։
Մաղադանոսը (անգլ․՝ Parsley, ռուս․՝ Петрушка, լատ.՝ Petroselínum) կարոս, ազատքեղ, նեխուրազգիների (հովանոցավորներ) ընտանիքի միամյա կամ երկամյա բուրավետ խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 3 տեսակ մշակության մեջ 1 տեսակ՝ մաղադանոս մշակովի (Petroselínum sativum)։
Ունի 3 տարատեսակ՝
արմատապտղային
հարթ տերևային,
գանգրավոր տերևայն:
Մաղադանոսի տերևները հարուստ են C, PP և B խմբի վիտամիններով, A և K պրովիտամիններով, պարունակում են կալիում: Մաղադանոսը ոչ միայն համ է տալիս ճաշերին, այլև հարստացնում է կենսաբանորեն ակտիվ նյութերով:
Նկարագիր
Մաղադանոսը ոչ պահանջկոտ, ցրտադիմացկուն, երկամյա բույս է: Առաջին տարում կազմում է հոտավետ տերևների փունջ, իսկ եթե թողնվում է հողում, ապա երկրորդ տարում ծաղկում է և տալիս է մանր սերմեր:
Արմատապտղային տեսակները ձևավորում են կոնաձև կամ իլիկաձև, դեղնասպիտակ արմատապտուղներ: Այդ տեսակի կանաչ զանգվածը չեն կտրում, որպեսզի բույսը ուժ ունենա լավ չափսերի արմատապտուղ ձևավորել:
Հարթ և գանգրավոր տերևային մաղադանոսի տերևները այնքան գեղեցիկ են, որ հաճախ դրանք տնկվում են կոմպոզիցիաներում:
Ագրոտեխնիկա
Մաղադանոսը պահանջկոտ չէ հողի նկատմամբ, սակայն բերրի, փխրուն հողում, լավ լուսավորված տեղում առանձնապես լավ բերք է ապահովում:
Ինչպես ցանել և աճեցնել
Որպես նախորդող բույսեր մաղադանոսի համար լավն են դդմիկը, վարունգը, կարտոֆիլը և կաղամբը: Պետք չէ աճեցնել մաղադանոսը գազարից, նեխուրից, համեմից, չամանից հետո, սակայն զուգահեռաբար թվարկածների հետ լավ կաճի:
Ընդհանրապես մաղադանոսը լավ է աճում ամսական բողկի, պղպեղի, սիսեռի, լոլիկի և վարունգի հետ խառը տնկարկներում: Այն տեղում ուր աճել է մաղադանոսը, նորից մաղադանոս կարելի է ցանել միայն 4 տարի անց:
Մաղադանոս տնկելու տեղը նախապատրաստում են աշնանը՝ պարարտացնելով հողը կոմպոստով:
Մաղադանոսի սերմերը ցանում են անմիջապես բաց գրունտի մեջ: Ցանելուց առաջ սերմերը առնվազն 30 րոպե թրջում են և հետո չաորացնում մինչև սորունության վերականգնումը: Մարգում 1-1,5 սմ խորությամբ ակոսներ են բացվում, որոնք խոնավացվում են, ինչից հետո ցանում են սերմերը և ծածկում հողով: Հողն այնուհետեվ հարթեցնում են և թեթև տոփանում:
Որպես կանոն, 15-20 օրից սերմերը ծլում են: Ծլելն արագացնելու համար մարգը կարելի է ծածկել ցելոֆանե թաղանթով: Ծիլերը հայտնվելուն պես թաղանթը պետք է հեռացնել, որպեսզի ծիլերի լուսավորվածությունը առավելագույն լինի: Ծիլերը կարող են դիմանալ մինչև 9 աստիճան ցրտին:
Մաղադանոսի տերևային տեսակները կարելի է լրացուցիչ ցանել մինչև աշուն: Իսկ խոր աշնանը մաղադանոսի սերմերը ցանում են առանց թրջելու 1 սմ խորությամբ ակոսներում և մարգը ցանկածածկում են փտած գոմաղբով կամ տորֆով:
Սնուցում
Տերևային մաղադանոսը 1-2 անգամ սեզոնի ընթացքում սնուցում են ազոտ պարունակող օրգանական պարարտանյութով: Արմատապտղային մաղադանոսը սնուցում են վեգետացիոն շրջանի սկզբում և մեկ անգամ էլ օգոստոսին:
Բերքը հավաքելը
Տերևային մաղադանոսի տերևները պոկում և օգտագործում են ողջ վեգետացիոն շրջանում, իսկ արմատապտուղները հավաքում են խոր աշնանը՝ մինչև կայուն ցրտերը:
Պահպանումը
Արմատապտղային մաղադանոսը պահում են սառնարանում կամ նկուղում, ինչպես գազարը: բույսերի մի մասը կարելի է թողնել այգում՝ գարնանը վաղահաս տերևներ ունենալու համար: Մաղադանոսը շատ լավ դիմանում ձմռանը և կարող է վնասվել միայն երբ ձյուածածկ չկա և շատ ցուրտ է:
Կիրառումը բուսաբուժությունում
Անհիշելի ժամանակներից մաղադանոսը կիրառվել է բուսաբուժությունում որպես ուժ վերականգնող, վերքեր ապաքինող և լնդերը ամրացնող միջոց:
Մաղադանոսը կարգավորում է նյութափոխանակությունը օրգանիզմում, խթանում է աղիների գործունեությունը և մարսողական ֆերմենտների արտադրությունը: Ուստի մաղադանոսը լայնորեն կիրառվում է մարսողական հիվանդությունները բուժելիս և ախորժակը վերականգնելու համար:
Մաղադանոսը կիրառվում է նաև որպես միզամուղ միջոց:
Մաղադանոսի թուրմն օգտագործվում է պեպենները հեռացնելու համար, ինչպես նաև սալջարդերը և միջատների կծած տեղերը բուժելու համար:
Հղիության շրջանում խորհուրդ չի տրվում մաղադանոս ուտել: Նաև պետք է իմանալ, որ մաղադանոսի հյութը երիկամների վրա գրգռիչ ազդեցություն ունի:
Մաղադանոսի աճեցնելը սենյակային պայմաններում
Մաղադանոսը կարելի է աճեցնել տանը՝ լուսամուտի գոգին և ըմբոշխնել կանաչ վիտամինները ամբողջ տարին:
Դրա համար կարելի է աշնանը այգուց մի քանի բույս փորել-հանել, բերել տուն ու տնկել ծաղկաթաղարի մեջ: Սենյակային պայմաններում մաղադանոսը շատ լավ աճում է 15-20 սմ խորությամբ, պարարտ հողում, եթե բավարար լուսավորություն կա և պարբերաբար ջրվում է: Տնկելուց 5-6 շաբաթ անց մաղադանոսը կձևավորի հոտավետ տերևների փառթամ փունջ:
Կարելի է նաև ցանել մաղադանոսը: Գերադասելի են գանգրավոր տերևայն տեսակները, քանի որ դրանք արագ են աճում և փառթամ տերևներ ունեն: Սերմերը ցանելուց առաջ պետք է թրջել, իսկ ծաղկաթաղարը տեղադրել լավ լուսավորված տեղում: Ծիլերը հայտնվելուց հետո, անհրաժեշտության դեպքում պետք է նոսրացում կատարել և շարունակել աճեցնել մինչև լիարժեք տերևների գոյանալը:
Ռեհան աճեցնելը տանը և բակում. Ռեհանի տեսակները. Ռեհանի արագ բազմացումը տնկաշիվերով:
Ռեհանը օգտակար բույս է և անփոխարինելի համեմունք: Առանձնապես համով է ռեհանը լոլիկի հետ: Ռեհանը հարուստ է եթերային յուղերով և С, В1, В2, РР վիտամիններով: Ռեհանն օգտագործվում է նաև որպես տնական խոտային կոսմետիկայի բաղադրիչ: Լավ պայմաններում ռեհանն աճում է և՛ բաց երկնքի տակ, և՛ ջերմոցներում, և՛ պատշգամբի թաղարներում և, նույնիսկ տանը՝ լուսամուտի գոգին:
Ռեհան (անգլ.՝ Basil, ռուս.՝ Базилик, լատ.՝ Ocimum), այլ անուններն են՝ շահասպրամ, արքայիկ, ասպրամ, պատրուճ: Հայրենիքը Հնդկաստանն է, լայնորեն օգտագործվում է հնդկական և թամիլական բժշկության մեջ: Հայաստանի բոլոր մարզերում տարածված է ռեհան մշակովին (Ocimum basilicum): Միամյա է։ Ջերմասեր է, լավ է աճում հումուսով հարուստ, թեթև կավավազային հողերում։ Ծաղկում է հունիսից մինչև հոկտեմբեր:
Օգտագործվում է թարմ վիճակում որպես կանաչի ու բազմազան կերակուրների մեջ, թարմ և չորացրած, որպես համեմունք։ Բժշկության մեջ ռեհանն օգտագործվում է ստամոքսի ցավերը բուժելու, կոկորդը լվանալու և վերքերը բուժելու համար։ Այն նպաստում է կերակուրների լավ մարսմանը։
Սուրբ Ռեհանը 0,5-1,5 մ բարձրությամբ արևադարձային թուփ է: Տերևներն ունենում են 2-4 սմ երկարություն: Մանր, գեղեցիկ ու բուրումնավետ ծաղիկները կազմում են ծաղկաբույլեր: Սուրբ Ռեհանը հինդուիստական կրոնական խորհրդանիշերից է:
Բուրավետ ռեհան (Ocimum basilcum)
Ռեհան Բուրավետը, կամ Ռեհան Կամֆարայինը ամենատարածված տեսակն է, որն աճեցվում է ողջ աշխարհում: Այս տեսակի թփերը հասնում են մինչև 50 սմ բարձրության և ունեն բավականին տտիպ, մեխակի համը հիշեցնող համ:
Բուրավետ ռեհանի լավագույն տեսակներն են.
Ռեհան Կախարդական Միքայել (Basil Magical Michael) — շատ լավ թփակալում է:
Ռեհան Մամոնտ (Basil Mammoth) — ունի խոշոր տերևներ և բավականին սուր համ:
Դարչնային, կամ Մեքսիկական ռեհանը ունի մանուշակագույն ծաղիկներ, թուփը հասնում է մինչև 50 սմ բարձրության, իսկ տերևներն համն ունի դարչնային երանգ:
Մանուշակագույն ռեհան
Հայաստանում ամենատարածված տեսակը մանուշակագույն ռեհանն է: Ցողունը քառանիստ է, ճյուղավորվող, գագաթնային մասը՝ թավոտ, բարձրությունը՝ 20–80 սմ: Տերևները ձվաձև են, ատամնաեզր: Ծաղիկները կեղծ տերևանութներում են, սպիտակ, վարդագույն կամ մանուշակագույն: Պտուղը միասերմ, չոր ընկուզիկանման է: Մանուշակագույն ռեհանի տարածված տեսակներ են՝ Osmin Purple, Red Rubin, Purpurascens և Purple Ruffles:
Կիտրոնային ռեհանն ունի ուժեղ լիմոնի հոտ և համ: Այս տեսակը գոյացնում է մեծ ծավալի տերևային զանգված՝ մինչև 250 գրամ մեկ թփից: Կիտրոնային ռեհանը հաճախ է օգտագործվում ձկնային ուտեստներում: Հայտնի են Կիտրոնային ռեհանի Mrs. Burns, Lesbos տեսակները:
Ռեհան թաիլանդական կամ անիսոնային
Ռեհանի աճեցման առանձնահատկությունները
Շրջակա միջավայրի պայմանները
Ռեհանը շատ ջերմասեր է և չի հանդուրժում նույնիսկ փոքր սառնամանիքները (0°C և ցածր), այն շատ վատ է աճում ցածր դրական ջերմաստիճաններում: Սերմերը արագ ծլում են միայն բարձր ջերմաստիճանում: Օդի +25…+35 °Cջերմության դեպքում ծիլերը հայտնվում են 4–7 օրվա ընթացքում, +20…+22 °C–ի դեպքում` 9–11 օրում։ +10°C-ից ցածր ջերմաստիճանի դեպքում սերմերը սկսում են փտել և գրեթե չեն ծլում: Ռեհանի սածիլները լավ են աճում մինչև 10 սմ խորության վրա հողի +18…+20°C ջերմության դեպքում։ Ռեհանի աճի և զարգացման համար օպտիմալ ջերմաստիճանը +25°C է։
Ռեհանը պահանջում է մշտապես չափավոր խոնավ հող, խոնավության պակասը բացասաբար է անդրադառնում բույսերի վեգետատիվ զանգվածի վրա։ Հողում խոնավությունը պահպանելու և մոլախոտերին ճնշելու համար, խորհուրդ է տրվում ցանքածածկ անել ռեհանի շուրջը։
Ռեհան լավ է աճում արևկող, լավ լուսավորված վայրերում: Կիսաստվերում նվազում է կանաչ զանգվածի բերքատվությունը, ինչպես նաև եթերայուղի քանակն ու որակը։
Ռեհանը պահանջում է լավ դրենաժով, բերրի հող՝ օրգանական նյութերի բարձր պարունակությամբ: Այն կարող է աճել 4,3-8,2 pH-ով հողերում, սակայն ռեհանի համար pH 6,4-ը օպտիմալ է։ Եթե հողում բավարար քանակությամբ սննդանյութեր չկան, հիմնական պարարտանյութին ավելացվում է 135–135–135 կգ/հա N–P2O5–K2O։
Ռեհանի համար լավագույն նախորդներն են վարունգը, կարտոֆիլը, լոբազգիները։ Շատ լավ տարբերակ է սպիտակ մանանեխ + գարնանային գարին որպես ծածկույթ, որն օգնում է հողը մաքրել մոլախոտերից և ռեհանի կանաչի մեջ մակրոէլեմենտներ (ազոտ, ֆոսֆոր, կալիում, մագնեզիում, կալցիում) կուտակել։
Հիվանդությունների ուժեղ զարգացման վտանգի պատճառով, խորհուրդ չի տրվում ռեհան աճեցնել առանց ցանքաշրջանառության, ինչպես նաև Lamiaceae ընտանիքի մշակաբույսերից հետո (անանուխ, եղեսպակ, կիտրոնի բալասան, սուսամբար և այլն)։
Ռեհանի բազմացումը սերմով և տնկաշիվերով
Մեծամասամբ ռեհանը բազմացնում են պարզապես սերմերը ցանելով: Ընդորում, կարելի է ցանել անմիջապես բաց երկնքի տակ, կամ սկզբում սածիլներ աճեցնել ջերմոցում կամ տանը:
Ցանելուց առաջ խորհուրդ է տրվում սերմերը 1-2 օր պահել խոնավ կտավի կամ ջրի մեջ:
Սերմերը ծլում են 5-7 օրում: Ծիլերը լավ լուսավորության կարիք ունեն՝ օրական առնվազն 16 ժամվա ընթացքում: 5 սմ բարձրության հասած սածիլները կարելի է տեղափոխել իրենց մշտական տեղը: 4-6 տերևներ գոյանալուց հետո կարելի է կտրել բույսի ծայրը, որպեսզի կողային շիվեր աճեն և թփակալում լինի:
Ռեհանի աճող թփից կամ, նույնիսկ խանութից գնված թարմ ռեհանից կարելի է հեշտությամբ ստանալ նոր տնկաշիվեր: Պետք է պարզապես գագաթից կամ մեջտեղից կտրված շյուղը դնել ջրի մեջ: 5-7 օրից շյուղերը կսկսեն արմատակալել, իսկ 2 շաբաթից պատրաստի սածիլները կարելի կլինի տնկել մշտական տեղում:
Խնամքը
Ռեհանի աճեցման գլխավոր պայմաններն են՝ պարբերաբար ջրարփիացվող փխրուն, ջրանցիկ հողը, արևկող տեղը, տաք եղանակը: Ռեհանը շատ լավ աճում է նաև ծաղկաթաղարի մեջ, սակայն թաղարի մեջ աճեցվող բույսերը լրացուցիչ սնուցման կարիք ունեն: Ռեհանի համար խորհուրդ է տրվում սնուցում անել ազոտով հարուստ օրգանական պարարտանյութերով: Ձմռանը ռեհանով ծաղկաթաղարը պետք է տեղափոխել տաք տեղ՝ թեկուզ խոհանոցի լուսամուտի գոգը: Եվ ընդհանրապես, սենյակում, լավ լուսավորության առկայությամբ ռեհան կարելի է աճեցնել շուրջ տարին: Լավագույն ջերմաստիճանը ռեհանի աճեցման համար +25⁰ է:
Այգում աճեցնելիս, նկատի ունեցեք, որ ռեհանի համը հաճելի է նաև վնասատուներին: Բույսը պետք է պաշտպանել խխունջներից ու մաղասէակներից:
Ռեհանի համար լավ “հարևան” են լոլիկը, պղպեղը, ծնեբեկը, հազարը, կաղամբը:
Ինչպես հավաքել ռեհանը
Լրացուցիչ բերքից չզրկվելու համար ճիշտ կլինի ոչ թե արմատներով հանել ռեհանը հողից, այլ կտրել վերևի մասից՝ բույսի վրա թողնելով առնվազն 4 տերևներ: Եթե սերմ կամ ծաղիկներ ստանալու անհրաժեշտություն չկա, գոյանալուն պես պետք է կտրել նաև սերմակոկոնները:
Ռեհանի ծլեցված սերմեր և միկրոկանաչի աճեցնելը
Ուտելու համար ռեհանի սերմեր ծլեցնելը
Սերմերը լավ լվանում են և 2-3 օր թրջում են՝ փոխելով ջուրը յուրաքանչյուր 12 ժամը մեկ (կամ ավելի հաճախ)։
Ինչպես ռեհանի միկրոկանաչի աճեցնել
Թրջելը: Ոչ, անհրաժեշտություն չկա։
Ողողել/քամել: Պարտադիր չէ, ցողելը լավագույն ձևն է խոնավությունն ապահովելու համար:
Ծլելու ժամկետը։ 2-3 օր։
Պատրաստ լինելը։ Մոտ 15 օրից:
Ավելի մանրամասն աճեցման մասին
Քայլ 1․Նախապատրաստում
Լավ կլինի ստուգված մատակարարից որակյալ սերմեր ձեռք բերել: Աճեցնելու համար անհրաժեշտ է սաղր աման (օրինակ 25սմ x50սմ չափի մատուցարան), որի վրա պետք է լցնել 2-2,5 սմ բարձրությամբ ստերիլ հող կամ այլ, օրինակ կոկոսի մանրաթելի, սուբստրատ։
Քայլ 2․ Ցանելը
Հողը կամ սուբստրատը լավ խոնավացնում են և ռեհանի սերմերը խիտ ու հավասարաչափ ցանում են ողջ մակերեսին։ Սերմերը խոնավությունը պետք է կլանեն սուբստրատից, այնպես որ շատ կարևոր է այն մշտապես խոնավ պահել։ Ցանքը ծածկելու կարիք չկա։
Քայլ 3․ Խնամքը
Ցանելուց 2-3 օր անց սերմերը կսկսեն ծլել։ Ցանքը պետք է տեղադրել լուսավոր վայրում և պարբերաբար ցողել։
Քայլ 4․ Բերքահավաք
Մոտ 15 օրից ռեհանի ծիլերը հասնում են 5-8 սմ բարձրության և պատրաստ են բերքահավաքին։
Ռեհանի միկրոկանաչու օգտակարությունը
Ռեհանի միկրոկանաչին լի է օգտակար տարրերով, այն պարունակում է պրոտեին, E, A, K, B6 և C վիտամիններ, ինչպես նաև կրածին, երկաթ, ցինկ, մագնեզիում, պղինձ, ֆոսֆոր և կալիում։
Բացի այդ ռեհանի միկրոկանաչին ունի՝
Հակաբորբոքայի և հակաբակտերիալ հատկություն։
Կրածինի շնորհիվ ատամներն ու ոսկորները ամրացնելու հատկություն։
Հորմոնալ կարգավորման հատկություն։
Արյան արտադրության խթանման և մակարդելիության կարգավորման հատկություն։
Դափնին (անգլ․՝ Bay tree, Bay laurel, Sweet bay, ռուս․՝ Лавр, լատ․՝ Laurus nobilis) երկիր մոլորակի հնագույն բույսերից մեկն է, մշտադալար ծառ է կամ թուփ։
Հայրենիքը հավանաբար Փոքր Ասիան է, բնության մեջ հանդիպում է նաև Միջերկրական ծովի արևադարձային ափամերձ գոտիներում։ Մշակվում է Ղրիմում և Այսրկովկասում։ Հնագույն ժամանակներից համարվել է փառքի և հաղթանակի խորհրդանիշ։ Դափնու ճյուղերից պատրաստված պսակներով պարգևատրում են հաղթանակած մարզիկներին. Արվեստի և գիտության ասպարեզում աչքի ընկած մարդկանց շնորհում են «Լաուրեատի»=դափնեկրի կոչում, օրինակ` Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր։ Տերևաթաղանթը կաշվեպատ է, կոթունը` կարճ։ Բաց կանաչավուն մանր ծաղիկների փնջիկներն աճում են տերևածոցերում։ Պտուղը մուգ կապույտ կորիզապտուղ է։ Բուժիչ նպատակներով մթերում են երկամյա տերևները, ճիշտ չորացրած հումքն ունի բաց կանաչ գույն։ Տերևը պարունակում է եթերային յուղ, դաբաղային և դառը նյութեր, խեժ, օրգանական թթուներ, տանին, կատեխին, ֆլավոններ, անտոցիաններ։ Տերևից և պտղից ստացված պատրաստուկներն ունեն ախտահանող, գույները հեռացնող, շաքարի բաղադրությունն իջեցնող, ցավազրկող, քրտնարտադրությունը խթանող, ցավազրկող, հանգստացնող հատկություն։ Եթերային յուղն ունի հակաբակտերիալ, հակավարակային և հակասնկային հատկություններ։ Հնուց հայտնի է եղել հայ բուժարարներին, Ա. Ամասիացին գրել է. «Կասլայը (դափնի) օժտված է տարրալուծվող հատկությամբ, օգնում է նյարդերի հիվանդությունների, անդամալուծության, դեմքի ծռվածության, ճաղատության դեպքում, նպաստում է մազերի աճին։ Օգտակար է շնչահեղձության ժամանակ, տարրալուծում է քարերը և բուժում է միզապարկի բոլոր հիվանդությունները, բացում է լյարդի և փայծաղի խցանումները։ Օգնում է ջրգողության դեպքում, սպանում է փորի ճիճուներին, դաշտան է առաջացնում, ներծծում է ուռուցքները։ Լավ հակաթույն է։ Օգնում է նստանյարդի հիվանդությունների, ոսկրացավի դեպքում։ Դափնու ծառի բնափայտից եթե մի փոքր կտոր կապեն նորածնի օրորոցին, նա հանգիստ կքնի։ Դափնու տերևների ու քացախի եփուկի ջուրը եթե պահեն բերանում, ատամի ցավը կկտրվի»։
Զգուշացում։ Դափնու պատրաստուկներն ունեն կապող հատկություն, փորկապությունից խուսափելու համար բուժման ընթացքում հարստացրեք ձեր սննդակարգը թաղանթանյութ պարունակող բանջարեղեններով` դդում, սև սալոր, գազար, բազուկ և այլն։
Դափնու տերևի պատրաստուկները խստորեն հակացուցված են լեղապարկի, ենթաստամոքսային գեղձի, ստամոքսի և 12-մատնյա աղիի խոցային, լեղաքարային հիվանդությունների սրացման շրջանում։ Խստորեն պահպանեք դեղատոմսերում նշված և օգտագործման չափաքանակները։ Այլ կերպ կարող եք վնաս պատճառել աղեստամոքսային համակարգին և միզուղիներին։ Ռևմատիզմ. Մանրացրած դափնու տերևներով լցրեք ապակե տարայի կեսը, ավելացրեք տաքացրած բուսայուղ, 10 օր թրմեք տաք տեղում, քամեք։ Յուղամզվածքով մերսեք հիվանդ հոդերը։ Մեջքի ցավ. Թարմ 10-12 միջին դափնետերևներին ավելացրեք 300 մլ եռջուր, եփեք 30 րոպե (փակ վիճակում)։ Խմեք 100 մլ` նախաճաշից առաջ։ Շարունակեք հինգ օր, ընդմիջեք 10 օր։ Վնասվածք, կոտրվածք. Մանրացրած դափնետերևը, 100 գրամ հումքը 10-12 օր թրմեք 500 մլ օղու մեջ, մութ տեղում։ Քամեք։ Օգտագործեք շփումների համար։
Ոգեթուրմի ջրային լուծույթով (1։20) կատարեք ողողումներ ստոմատիտի դեպքում։
Օստեոխոնդրոզ. Մանրացրեք և խառնեք դափնու 20 հատ, հապալասի (Vaccinium) 1 ճ/գ տերևները, 2 ճ/գ մեղրախոտ(stevia)։ Հումքը 4 ժամ թրմեք 500 մլ ջրում` ջերմապահում, քամեք։ Խմեք 2-ական ճ/գ, օրը 3-4 անգամ, ուտելուց 20 րոպե առաջ։ Շարունակեք 14 օր, ընդմիջեք 10 օր։ Արթրիտ. Դափնու մանրացրած 5 տերևներին ավելացրեք 300 մլ եռջուր, 5 րոպե եփեք, 4-5 ժամ թրմեք ջերմապահում։ Քամեք, փոքր չափաբաժիններով խմեք օրվա ընթացքում։ Շարունակեք 3 օր, ընդմիջեք 10 օր և կրկնեք։ Բուժման ընթացքում պահպանեք համապատասխան սննդակարգ։ Քրոնիկ խոլեցիստիտ, լեղաքարային հիվանդություն. 10 չոր դափնետերևն աղացեք սրճաղացով, ավելացրեք 200 մլ տաքացրած բուսայուղ, 5 րոպե եփեք թույլ կրակի վրա (ջրային բաղնիք)։ Մեկ շաբաթ թրմեք մութ, տաք տեղում։ Խմեք տասական կաթիլ, օրը 3 անգամ, ուտելուց 20 րոպե առաջ, միաժամանակ խմեք որևիցե լեղամուղ թուրմ։ Միջոցն օգտագործեք հիվանդ հոդերի մերսման համար։ Անգինա. Մանրացրեք 5 դափնետերև, լցրեք 500 մլ եռջրի մեջ, 3 րոպե եփեք, 1 ժամ թրմեք, քամեք, կատարեք ողողումներ։ Ականջի բորբոքում. 2 ճ/գ մանրացրած դափնետերևը 2 ժամ թրմեք տաք տեղում, 200 մլ եռջրի մջ։ Ականջից արտադրության դեպքում մաքրեք անցուղիները և կաթեցրեք 2-3 կաթիլ թուրմ, որից հետո ծածկեք բամբակե խծուծով։ Կատարեք քնելուց առաջ։ Այրոցք. Խառնեք հավասար քանակությամբ մանրացրած դափնետերև (ծաղկման շրջանում հավաքած) և խնկածաղկի խոտը։ Հումքի 1 թ/գ-ն 20-30 րոպե թրմեք 200 մլ եռջրի մեջ, քամեք։ Խմեք 100-ական մլ` օրը 1-2 անգամ։ Քրտնարտադրություն. 20-30 հատ դափնետերևը 30 րոպե թրմեք 500 մլ եռջրում, քամեք։ Կատարեք ոտքերի լոգանք (քսեք թևատակերին)։ Չխմեք։
Թուրմով ցայեք մազերը մազաթափության և թեփոտման դեպքում։
Պտղատու ծառերը ոռոգում են հետևյալ կերպ.
3-6 տարեկան ծառերը՝ 50-80 լ;
7-10 տարեկան ծառերը՝ 90-150 լ;
որքան մեծ է ծառի տարիքը, այնքան շատ ջուր է պահանջվում լիարժեք ոռոգման համար:
Ոռոգման որակը և պարբերականությունը որոշվում է հողի վիճակից ելնելով: Խնձորենին կամ տանձենին ջրելիս, դրանց տակի հողը առնվազն 80 սմ խորությամբ պետք է ներծծվի ջրով: Իսկ սալորենու, բալենու դեպքում՝ մինչև 50 սմ, թփերի համար՝ մինչև 40 սմ խորությամբ:
Опытные дачники говорят, что поливать надо не чаще, а с пользой! Например, плодовым деревьям за лето требуется всего лишь четыре – но серьезных! – полива. Если плодов немного, достаточно и двух поливов.
Особенно важен правильный полив для молодых деревьев. Молодые плодовые деревья в год посадки и в последующий год особенно нуждаются в воде. Поливать молодые деревья в первый год после посадки следует 4-5 раз за сезон из расчета 2-3 ведра под каждое дерево яблони и груши и 1-2 ведра под каждое дерево вишни и сливы при каждом поливе. В последующие годы молодые деревья поливают реже, но количество воды на каждый полив увеличивают в 1,5-2 раза.
Для первого раза уловите момент, когда начинается рост завязи, а остальные поливы произведите в конце лета, чтобы во время налива плодов побеги не слабели.
Поливать нужно равномерно всю пpиствольную часть почвы, но не лить воду на корневую шейку. Полезно лить воду в кольцевые канавки вокруг деревьев. Обнажение корней в результате полива не допускается. Если все-таки корни кое-где обнажились, то их нужно сразу засыпать влажной почвой.
Вообще, лучше поливать реже, но обильнее. При этом очень важно увлажнить почву на глубину размещения активных корней. У семечковых культур это примерно 60-70 сантиметров, у косточковых и ягодных кустарников – несколько меньше.
Сколько же требуется воды каждому дереву? Что имеется в виду под серьезным поливом? Сад, облагороженный дерном, потребует воды больше.
Прикиньте квадратные метры приствольного круга дерева и умножьте это число на 3. Столько ведер воды и нужно вылить под него.
И еще стоит учитывать характер почвы. Песчаные, сквозь которые вода льется, как сквозь решето, поливаем чаще. Поэтому на легких песчаных почвах требуются частые поливы с небольшой нормой расхода воды, а на тяжелых глинистых, наоборот, поливы должны быть редкими, но обильными.
В какое время поливать ваш сад, зависит от погоды, иссушения почвы и потребности самих растений. Понятно, что недостаток воды может болезненно сказаться на ваших плодовых деревьях, но избыток еще более вреден, так как в переувлажненной почве уменьшается газообмен, снижается температура в корнеобитаемом слое, что приводит к отмиранию активной части корней. Полезные советы:
– За 15-20 дней до сбора плодов, но только не в период их созревания, полейте сад третий раз.
– Полив непосредственно перед уборкой урожая приводит к опадению и растрескиванию плодов.
– Заключительный полив обычно делают поздней осенью в период листопада. Такой полив еще называют влагозарядковым.
– Ранние сорта яблони и груши требуют меньше поливов, чем поздние.
– Грушевые деревья сильно страдают от лишней воды.
– Косточковые породы (абрикос, вишня, слива) поливайте нужно реже, чем семечковые (яблоня и груша).
– Если вы ожидаете обильный урожай, то влаги деревьям нужно больше, чем деревьям с меньшим урожаем или без него.
Подробнее:http://www.wild-mistress.ru/wm/wm.nsf/publicall/2010-07-07-312575.html
Ջրի կենսական նշանակությունը բույսերի համար հայտնի է: Բույսերը 80 և ավելի տոկոսով կազմված են ջրից: Ջրի միջոցով են սնուցող նյութերը շրջանառվում բույսի մեջ, ինչը թույլ է տալիս աճել ու բերք տալ: Հաշվել են, որ 1 կգ կանաչ զանգված գոյացնելու համար բույսերին անհրաժեշտ է 20-40 լ ջուր:
Նկատած կլինեք, որ բնության մեջ բույսերի համար ո՛չ ոռոգման, ո՛չ պարարտացման և, ընդհանրապես, արտաքին միջամտության կարիք չկա: Բույսերը հարմարված են բնակլիմայական պայմաններին, աճում են կլանելով անհրաժեշտ նյութեր հողից և մթնոլորտից, հետո մահանում են ու իրենց մնացորդներով վերադարձնում են հողին բերրիությունը: Մտեք անտառ և տեսեք, թե բույսերի մնացորդների ինչ հաստ ու պարարտ շերտով է պաշտպանված հողը, ոնց է խոնավ ու տաք պայմաններում եռում այնտեղ կենդանական աշխարհի կյանքը: Ամեն ինչ ներդաշնակ է, փոխկապակցված ու նպատակաուղղված վերարտադրությանը: Հողը երբեք չի աղքատանում, միշտ առողջ է ու նյութերով բալանսավորված: Օրգանական հողագործությունն էլ խնդիր է դնում առավելագույնս մոտեցնել այգու միջավայրը բնականին:
Եթե հաջողվում է գոնե մասամբ ներդնել բնական էկոհամակարգը այգիներում, ապա ոռոգման համար օգտագործվող ջրի ծախսը էապես կրճատվում է:
Խնդիրը պարզ է՝ ստեղծել պայմաններ հողում ջրի կուտակման ու պահպանման համար:
Ինչպես կուտակել ջուրը
Բնականաբար խոսքը բույսերի համար ամենաօգտակար՝ անձրևի և ձյան տեսքով տեղացող ջրի մասին է: Ձյունը: Ի տարբերություն “մերկ” հողի, սիդերատներով ցանված, բույսերի ու կենդանական այլ մնացորդներով ծածկված հողը ավելի լավ է պահպանում ձնածածկույթը: Առաջին ձյունն էլ անմիջապես չի հալչում դիպչելով դեռ տաք հողին: Քամիներն էլ չեն կարող հեշտությամբ քշել ձյունը: Մի խոսքով, ցանքածածկված հողը նպաստում է ձյան կուտակմանը այգում: Անձրևի ջուրը կուտակելու համար սովորաբար այգիներում տեղադրվում են մեծ տարողություններ կամ կառուցվում են արհեստական լճակներ և այնտեղ են ուղղում տարբեր շինությունների կտուրներից ջրհորդաններով իջնող անձրևաջուրը:
Որքան մեծ խորությամբ հողը խոնավանա, այնքան երկար չի չորանա: Իսկ դրա համար անհրաժեշտ է, որ հողը ծակոտկեն կառուցվածք ունենա: Հողի ծակոտկենությունը կարող են ապահովել որդերը, եթե ապրելու ու բազմանալու համար բավարար օրգանական սնունդ գտնեն այդ նույն հողում: Սիդերատների աճեցումը նույնպես նպաստում է դրան, որովհետև հնձելուց հետո սիդերատների արմատները մնալով հողում փտում են և ծակոտկեն դարձնում հողը: Բացի այդ ցանքածածկումը թույլ չի տալիս արևի ճառագայթներին չորացնել հողը: Միևնույն ժամանակ ցանքածածկված, ծակոտկեն հողը թափանցելի է թե՛ ջրի, թե՛ գոլորշու համար, ինչը նույնիսկ շոգ օրերին թույլ է տալիս ջերմաստիճանների տարբերության հաշվին կոնդենսատ կուտակել հողում:
Եվս մեկ խորհուրդ: Հողը չորացնող քամիներից պաշպանելու համար ծառերից և թփերից բնական պատնեշներ ստեղծեք:
Խմելու ջրով ջրելը
Բնակչության մատակարարվող ջուրը ընթարկվում է մաքրման և քլորով մանրեազերծման: Քլորացված ջուրով բույսերը ջրելը վնասակար է, կարող է այրել բույսերի արմատները: Ջուրը քլորից գոնե մասամբ ազատելու համար հարկավոր է այն թողել բաց վճակում առնվազն 24 ժամ: Ավելի արդյունավետ մաքրման միջոց է ֆիլտրացումը: Ֆիլտրացումը թույլ է տալիս ամբողջապես ազատել ջուրը քլորից, սակայն ծախսատար միջոց է:
Բույսերի համար վնասակար է նաև ջրի կոշտությունը՝ կրածինով ու մագնիումով գերհագեցածությունը: Այս դեպքում արդեն ֆիլտրացումը միակ փափկացնելու միջոցն է:
Որ ժամերին ջրել
Շոգ եղանակին լավագույն ջրելու ժամանակը ուշ երեկոն է, երբ շոգը կոտրվել է և առջևում համեմատաբար զով գիշերն է ու գոլորշիացումը մեծ չէ:
Ջրել կարելի է նաև վաղ առավոտյան՝ մինչև շոգն ընկնելը:
Չի կարելի ջրել ցերեկվա կիզիչ շոգին, այլապես կարող եք պարզապես խաշել բույսերի արմատները, քանի որ թաց հողի ջերմակլանողունակությաունը կտրուկ մեծանում է:
Ինչպես ջրել
Ամենաարդյունավետ և խնայողական ոռոգման ձևը կաթիլային ոռոգումն է: Ջուրը վերգետնյա կամ անդրգետնյա խողովակներով հասցվում է անմիջապես բույսի արմատների մոտ, իսկ կաթիլ առ կաթիլ, դանդաղ ոռոգումը ապահովում է հողի համաչափ ու խորը խոնավացում:
Ավանդական եղանակներով՝ ռետինե խողովակով, դույլով կամ ցնցուղով ջրելիս հաշվի առեք, որ բույսերի մեծամասնությունը չի սիրում երբ ջուրն ընկնում է տերևներին: Բացի այդ, արևի ճառագայթների ներքո տերևի վրա հայտնված ջրի կաթիլը դառնում է խոշորացույցի ոսպնյակ և կարող է այրվածքներ պատճառել:
Ինչ պարբերականությամբ ջրել
Որևէ պարբերականություն ընտրելն անիմաստ է, քանի որ եղանակից կախված հողը կարող է ուշ կամ շուտ չորանալ: Ի դեպ հողի վերին, 2-3 սմ շերտի չորանալը դեռ չի վկայում, որ ջրելու ժամանակն է, պետք է ստուգել ավելի խորը շերտերի խոնավության աստիճանը:
Գոյություն ունեն հողի խոնավությունը չափող բավականին էժան սարքեր:
Կարելի է նաև փորել հողը և բռի մեջ սեղմելով ու տրորելով եզրակացության հանգել:
Ինչ ջերմություն պետք է ունենա ջրելու ջուրը
Հողի ջերմությունից էապես սառը ջրով ջրելը կարող է ստրեսի մեջ գցել բույսերին, իսկ որոշ բույսերի արմատների համար մպարզապես մահացու լինել:
Կանաչեղենը, արմատապտուղները, կաղամբը, կարտոֆիլը չեն վախենում սառը ջրից:
+17 – +18 աստիճանից ցածր չպետք է լինի լոլիկի, պղպեղի, բադրիջանի, ինչպես նաև ճակնդեղի ծիլերի ջրելու ջուրը:
Առանձնապես զգայուն են ջրի ջերմաստիճանի նկատմամբ վարունգը, դդումը, դդմիկը, սեխը: +20 աստիճանից ցածր ջերմություն ունեցող ջրով դրանց ջրելը դանդաղեցնում է այդ բույսերի արմատների ձևավորումը:
Լույսը բույսերի աճի երեք գործընթացների կարևոր և անփոխարինելի մասնակից է:
Դրանք են՝
ֆոտոսինթեզը;
ֆոտոմորֆոգենեզը;
ֆոտոպարբերականությունը:
Ֆոտոսինթեզը բույսում ընթացող քիմիական րեակցիաներում լույսի էներգիայի օգտագործումն է, որի արդյունքում մթնոլորտի ածխածին գազից օրգանական նյութեր են գոյանում:
Ֆոտոմորֆոգենեզը բույսերի զարգացման վրա լույսի սպեկտորի ազդեցությունն է: Օրինակ, երբ բույսը լուսավորվում է միայն կարմիր լույսով, ապա ձևավորվում են մանր տերևներ ու բարակ ճյուղեր, իսկ այդ թերությններն ուղղվում են երբ ավելացվում է կապույտ լույս: Ֆոտոպարբերականությունը բույսի արձագանքն է լուսային օրվա տևողությանը, իսկ որոշ դեպքերում նաև լույսի ալիքի երկարությանը: Ֆոտոպարբերականությունից կախում ունեն նաև սերմերը: Որոշ բույսերի սերմեր լավ են ծլում մթության մեջ, մյուսներին ծլելու համար անհրաժեշտ է երկար լուսային օր:
Բույսերի լուսավորությունը կարող է լինել բնական (արևի լույսով), արհեստական (էլեկտրական լամպերով, լուսային դիոդներով), կամ կոմբինացված՝ բնականի ու արհեստականի համատեղմամբ:
Բնականոն զարգացման համար, տարբեր բույսեր տարբեր լուսավորության կարիք ունեն: Լուսավորվածության չափման միավորը լյուքսն է՝ 1մ² մակերեսով մակերևույթի լուսավորվածությունը նրա վրա ընկնող 1 լյումեն լուսային հոսքի պայմաններում: Նշանակումը՝ լք կամ lx:
Ամառային ամպամած օրը լուսավորությունը հասնում է մինչև 50000 լք, իսկ երբ երկինքը բաց է, մինչև 120000 լք:
Սենյակային պայմաններում բույսերի լուսավորվածությունը էականորեն ցածր է՝ 10000 լք սահմաններում է:
Ջրի կենսական նշանակությունը բույսերի համար հայտնի է: Բույսերը 80 և ավելի տոկոսով կազմված են ջրից: Ջրի միջոցով են սնուցող նյութերը շրջանառվում բույսի մեջ, ինչը թույլ է տալիս աճել ու բերք տալ: Հաշվել են, որ 1 կգ կանաչ զանգված գոյացնելու համար բույսերին անհրաժեշտ է 20-40 լ ջուր: