Զանտոքսիլումը (անգլ․՝ Zanthoxylum, ռուս․՝ Зантоксилум, Жёлтодревесник, լատ․՝ Zanthoxylum) Rutaceae ընտանիքի մոտ 250 տեսակի տերևաթափ և մշտադալար ծառերի, թփերի և մագլցող լիանաների ցեղ է։
Զանտոքսիլումները բնիկ են ողջ երկրագնդի տաք, բարեխառն և մերձարևադարձային գոտիներում:
Հանրահայտ չինական Սիչուանի պղպեղ համեմունքը և դրա ճապոնական, կորեյական, հնդկական և այլ երկրների տարատեսակները պատրաստում են զանտոքսիլումի հետևյալ տեսակների պտուղների կեղևից՝
Չինական պղպեղ (անգլ․՝ Red Sichuan peppercorns, չին․՝ Honghuajiao 红花椒, լատ․՝ Zanthoxylum bungeanum)
Ճապոնական պղպեղ (անգլ․՝ Japanese pepper, Japanese prickly-ash, Korean pepper, լատ․՝ Zanthoxylumpiperitum) օգտագործում են Ճապոնիայում և Կորեյայում՝ որպես նմանատիպ համեմունք։
Մազտաքատերև փշոտ հացենի (անգլ․՝ Mastic-leaf prickly ash, լատ․՝Zanthoxylumschinifolium օգտագործում են Կորեյայում՝ որպես քիչ ավելի նվազ դառնություն ունեցող համեմունք։
Հնդկական փշոտ հացենի (անգլ․՝ Indian prickly ash, լատ․՝ Zanthoxylumrhetsa օգտագործում են Հնդկաստանի արևմուտքում՝ որպես նմանատիպ համեմունք
Զանտոքսիլումի տարբեր տեսակներ հաջողությամբ աճեցվում են սենյակային պայմաններում՝ թե՛ որպես գեղեցիկ դեկորատիվ սաղարթով բույս, թե՛ որպես բոնսայ։
Խնամքը սենյակային պայմաններում
Օդի ջերմաստիճանը։ Զանտոքսիլումը ջերմասեր է, ձմռանը սենյակի հարմարավետ ջերմաստիճանը պետք է +16…+18°C տիրույթում լինի, նվազագույնը՝ +10°C։ Շատ վատ է տանում ցրտահարությունն ու միջանցիկ քամիները:
Լուսավորությունը։ Ամռանը զանտոքսիլումը դնում են դրսում՝ բաց երկնքի տակ՝ մի փոքր ստվերում։ Սիրում է պայծառ ցրված լույսը նաև որոշ չափով արևի ուղիղ ճառագայթներ, բայց ոչ կեսօրի կիզիչ արևը:
Հողախառնուրդը։ 2 մաս ճմահող, 1 մաս տերևային բուսահող, 1 մաս կենսահումուս, 1 մաս ավազ կամ վերմիկուլիտ: Կարելի է ցիտրուսայինների համար պատրաստի հողախառնուրդ գնել և ավելացնել խոշոր ավազ, կեռամզիտ կամ վերմիկուլիտ։
Ջրելը։ Վեգետացիոն շրջանում առատ են ջրում, ձմռանը շատ ավելի քիչ, բայց ծաղկամանի հողը չպիտի ամբողջովին չորանա: Չափից շատ ջրելու հետևանքով բույսի արմատները կարող են փտել, իսկ անբավարար ջրելուց տերևները թափվել։ Հողի լրիվ չորանալը կկործանի բույսը։ Անցանկալի է կոշտ ջրով ջրելը:
Օդի խոնավությունը։ Զանտոքսիլումը խոնավասեր է, ուստի սաղարթը պարբերաբար գոլ, հնեցված ջրով ցողելը պարտադիր է: Բույսը լավ կարձագանքի նաև ամենշաբաթյա տաք ցնցուղին։
Սնուցումը։ Վեգետացիոն շրջանում, 2 շաբաթը մեկ սնուցում են սենյակային բույսերի համար նախատեսված համալիր պարարտանյութով։
Բազմացումը։ Զանտոքսիլումը կարող է բազմացվել սերմերով, կտրոններով և անդալիսի միջոցով։
Նախքան ցանելը, սերմերը մինչև 90 օր ստրատիֆիկացնում են կամ ենթարկում սկարիֆիկացիայի։ Այնուհետև 24 ժամ թրջում են։ Ցանում են փխրուն սուբստրատի մակերեսին և ծածկում հողի բարակ շերտով: Ցանքը խոնավացնում են, ծածկում են ապակիյով կամ պլաստիկ թաղանթով և դնում լուսավոր տեղում՝ օդի +20…+24°C ջերմաստիճանի պայմաններում: Ցանքը պարբերաբար օդափոխում են: Սերմերը ծլում են 6-12 ամսում:
Նագեյան (անգլ․՝ Nageia, ռուս․՝ Нагейя, լատ․՝ Nageia) Պոդոկարպ (Podocarpaceae) ընտանիքին պատկանող փշատերեւների ցեղ է, որն ընդգրկում է 1-54 մ բարձրությամբ մշտադալար թփեր և ծառեր:
The Plant List բույսերի տվյալների շտեմարանի տվյալներով (2021թ․ մայիսի դրությամբ) նշված է նագեյայի 6 տեսակ՝
Nageiafleuryi (Hickel) de Laub. Մինչեւ 30 մետր բարձրությամբ, բրգանման սաղարթով ծառ է։ Աճում է Կամբոջայում, Չինաստանում, Թայվանում, Լաոսում և Վիետնամում: Փայտը շատ արժեքավոր է, օգտագործվում է երաժշտական գործիքների, ուտելու փայտիկներ, ամանեղեն պատրաստելու համար:
Նագեյա Նագի (Asian bayberry, Nagi, Broadleaf Podocarpus)Nageianagi (Thunb.) Kuntze Աճում է Չինաստանում, Թայվանում, Ճապոնիայում, լեռնալանջերին՝ 200-1200 մ բարձրության վրա։ Ցրտադիմացկունությամբ համապատասխանում է 9-11-րդ գոտիներին։ Նախկինում կոչվում էր Podocarpus nagi։
Nageiawallichiana (C.Presl) Kuntze It is a tree 10–54 մ բարձրությամբ ծառ է։ Աճում է Բրունեյում, Կամբոջայում, Չինաստանում, Հնդկաստանում, Ինդոնեզիայում, Լաոսում, Մալայզիայում, Մյանմայում, Թաիլանդում և Վիետնամում։
Նագեյա Նագիի սերմերը
Կարող է աճել և՛ թեթև (ավազոտ), միջին (կավային) և ծանր (կավե) հողերում: Նախընտրում է խոնավ հողը: Հողի թթվայնությունը pH ՝ թթու, չեզոք և հիմնական (ալկալային) հողեր: Կարող է աճել կիսաստվերում (բաց անտառ) կամ արևի տակ:
Նագեյա Նագին Չինաստանումմ և Ճապոնիայում տնկում են պարտեզներում, զբոսայգիներում, արգելավայրերում և նույնիսկ որպես փողոցային ծառեր։ Այն նաև տարածված է որպես բոնսայի ծառ: Փայտն օգտագործվում է տներ և կամուրջներ կառուցելու, կահույք, սպասք և այլ իրեր պատրաստելու համար: Սերմերից ստացվում է ուտելի յուղ, որն օգտագործվում է նաև արդյունաբերության մեջ:
Նագեյա Նագիի խնամքը սենյակային պայմաններում
Նագեյան սենյակում առողջարար ազդեցություն ունի։ Այն ոչ միայն մեղմ բուրմունք ունի, այլև ֆիտոնիցիդներ է արտադրում, որոնք ճնշում են օդի միջի պաթոգեն միկրոֆլորային։
Նագեյան նաև բոնսայի համար ամենաշատ օգտագործվող փշատերևներից է։
Լույսը։ Նագեյան լուսասեր է, անհրաժեշտ է ապահովել պայծառ լուսավորություն, երկար լուսային օր, որից մի քանի ժամը արևի ուղիղ ճառագայթների ներքո։
Օդի ջերմաստիճանը։ Ձմռանը պետք է պահել զով միջավայրում՝ +10․․․+12°С ջերմաստիճանում։ Օդի ջերմաստիճանը +6С° չպիտի նվազի։
Օդի խոնավությունը։ Խոնավասեր է։ Անհրաժեշտ է հնեցված, սենյակային ջերմաստիճանի ջրով պարբերաբար ցողել բույսը։
Ջրելը։ Ամռանը առատ, ցուրտ ամիսներին՝ չափավոր, այնպես որ ծաղկամանի հողը ամբողջովին չչորանա։
Սնուցումը։ Վեգետացիոն շրջանում բույսը պետք է ամիսը մեկ անգամ սնուցել համալիր պարարտանյութով։
Տեղափոխելը։ Այլ, քիչ ավելի մեծ ծաղկաման տեղափոխում են տարին մեկ անգամ, գարնանը։ Մեծահասակ բույսերը տեղափոխում են ըստ անհրաժեշտության՝ 2-3 տարին մեկ։
Հողախառնուրդը։ Հարմար է փշատերի համար նախատեսվախ պատրաստի հողախառնուրդը։ Ինքնուրույն պատրաստելու համար միմյանց են խառնում՝
Հիվանդություններ և վնասատուներ։ Նագեյան շատ հազվադեպ է հիվանդանում կամ ենթարկվում վնասատուների հարձակմանը։
Սերմերով բազմացումը
Նագեյայի սերմերը ցանելուց առաջ պետք է ստրատիֆիկացվեն։ Սերմերը փաթաթում են տորֆամամուռով (սֆագնում մամուռով), դնում են օդափոխման անցքերով պոլիէթիլենային տոպրակի մեջ ու պահում են սառնարանի ներքին, ամենատաք մասում (t=+2…+4ºС): 60 օր անց սերմերը հանում են, զգուշորեն առանձնացնում են մամուռից և ցանում են տորֆից, գետի ավազից և վերմիկուլիտից կազմված հողախարնուրդի մեջ՝ միմյանցից 5 սմ հեռու և 1 սմ խորությամբ։
Հնարավոր է, որ որոշ սերմեր ծլած լինեն ստրատիֆիկացման ընթացքում։ Այդ դեպքում, չվնասելու համար, դրանք ցանում են առանց մամուռից առանձնացնելու։
Ցանքը լավ խոնավացնում են, ծածկում են թափանցիկ թաղանթով կամ ապակով և դնում են տաք, լավ լուսավորված տեղում, հետագայում պարբերաբար օդափոխում ու խոնավացնում են։ Ծիլերը հայտնվում են 2-8 շաբաթ անց։
Զմրուխտե ծառը (անգլ․՝ China doll, Emerald tree, Serpent tree, ռուս․՝ Радермахера, լատ․՝ Radermacherasinica) բիգնոնիազգիների ընտանիքին պատկանող, մշտադալար ծառ է, որն աճում է Հարավային Չինաստանի եւ Թայվանի մերձարեւադարձային լեռնային շրջաններում:
Բնական պայմաններում այն կարող է հասնել մինչև 30 մ բարձրության, իսկ բնի տրամագիծը 1 մետրի։ Շատ բուրավետ, սպիտակ, շեփորաձև ծաղիկները բացվում են ընդամենը մեկ գիշերով և թոշնում են հաջորդ օրվա արևի տակ։
Սենյակային պայմաններում 1-1.5 մետրից չի բարձրանում և չի ծաղկում։
Խնամքը սենյակային պայմաններում
Լուսավորությունը
Զմրուխտե ծառին պայծառ, ցրված լույս է պետք: Լավ է աճում նաև մասնակի ստվերում, կարճ ժամանակով կարող է դիմակայել արևի ուժեղ ճառագայթներին։ Արևելքին կամ արևմուտքին նայող պատուհանի գոգը լավագույնս համապատասխանում է բույսի պահանջին։ Դեպի հարավ նայող պատուհանի գոգին դնելու դեպքում, լավ կլինի բույսը պաշտպանել կեսօրի արևից: Բույսի ճյուղերի չծռվելու և համաչափ աճ ապահովելու համար, անհրաժեշտ է պարբերաբար պտտել ծաղկամանը:
Օդի ջերմաստիճանը
Զմրուխտե ծառը բավականին ջերմասեր է, բայց խիստ շոգին դժվար է դիմանում։ Օդի սենյակային ջերմաստիճանը (+22․․․+25ºС) ամենահարմարն է։ Ձմռանը, բույսին հանգստի ժամանակ ապահովելու համար, ջերմաստիճանը կարելի է իջեցնել մինչև +16ºС։ +11 ºС -ից ցածր ջերմաստիճանը կարող է կործանարար լինել։
Օդի խոնավությունը
Զմրուխտե ծառը խոնավասեր է։ Անհրաժեշտ է հնեցված, սենյակային ջերմաստիճանի ջրով հաճախակի ցողել բույսը: Ամռանը, ժամանակ առ ժամանակ, կարելի է գոլ ջրով ցնցուղի տակ լողացնել։
Ջրելը
Վեգետացիոն շրջանում առատ ջրելու կարիք ունի, բայց պետք է թույլ չտալ ջրի լճացում ու գերխոնավություն։ Չի կարելի նաև թույլ տալ, որ ծաղկամանի հողը ամբողջությամբ չորանա: Ջրում են հենց որ ծաղկամանի հողի վերին շերտը չորանա։
Աշնանը և ձմռանը ջրելու քանակը և ծավալը նվազեցնում են: Այդ ժամանակահատվածում ջրում են հողի վերին շերտի չորանալուց 2 օր անց։
Սնուցելը
Գարնանն ու ամռանը սնուցում են դեկորատիվ-սաղարթավոր բույսերի համար նախատեսված պարարտանյութերով։ Սեզոնի սկզբին բույսը սաղարթ աճեցնելու համար ազոտի գերակշռմամբ պարարտացման կարիք ունի, իսկ աշնանը պետք է կիրառել ֆոսֆոր-կալիումային պարարտանյութեր:
Պարարտանյութը պետք է տալ փաթեթի վրայի հրահանգին համապատասխան չափաբաժնով: Փորձառու այգեգործները խորհուրդ են տալիս նախքան սնոււցում տալը ջրել բույսը և մեկ-երկու ժամ հետո նոր պարարտացնել այն։
Զմրուխտե ծառը լավ է արձագանքում նաև սաղարթային սնուցմանը: Տերևները կարելի է ցողել պարարտանյութի կես չափաբաժնի լուծույթով: Այդպես սննդարար նյութերը շատ ավելի արագ են ներծծվում, իսկ սաղարթը ձեռք է բերում փայլուն զմրուխտի երանգ:
Էտը և սաղարթի ձևավորումը
Զմրուխտե ծառը կարելի է կամ որպես ծառ աճեցնել, կամ փարթամ թուփի տեսքով: Առաջին դեպքում, աճի սեզոնի ողջ ընթացքում բնի ստորին մասից հեռացնում են բոլոր կողային ճյուղերը: Իսկ որպեսզի փարթամ թփի ձև ստանա, քշտում են բոլոր ճյուղերի վերին բողբոջները՝ խթանելով դրանց ճյուղավորումը:
Տեղափոխելը
Այլ, քիչ ավելի մեծ ծաղկաման տեղափոխելու համար լավագույն ժամանակը գարնան սկիզբն է: Այդ ժամանակ է ծառը ձմեռային «հանգստից» հետո սկսում ակտիվորեն աճել: 5 տարեկանից երիտասարդ բույսերը տեղափոխելու կարիք է առաջանում համարյա ամեն տարի։ Մեծահասակ բույսերի ծաղկամանը փոխում են մոտ երեք տարին մեկ՝ եթե ծաղկամանում արդեն նեղվածք է և արմատները դուրս են եկել դրենաժային անցքերից։ Եթե ոչ, ապա կարելի է բավարարվել հողի վերին շերտը (4-5 սմ) փոխելով:
Զմրուխտե ծառի արմատները բավականին հզոր են, ուստի ծաղկամանը պետք է լինի լայն և խոր, բայց ոչ շատ մեծ։ Ծաղկամանի ծավալը պետք է մոտավորապես հավասար լինի արմատային համակարգի ծավալին, որպեսզի ծառի արագ աճը որոշ չափով զսպվի։
Ծաղկամանում լավ դրենաժ ապահովելը շատ կարևոր է։
Հողախառնուրդը
Հարմար է արմավենիների և/կամ ցիտրուսայինների համար նախատեսված պատրաստի հողախառնուրդը։ Ինքնուրույն պատրաստելու համար իրար են խառնում՝
Զմրուխտե ծառը բազմացնում են կտրոններով կամ անդալիսի միջոցով:
Կտրոնները արմատակալման դնելու լավագույն ժամանակը մայիսն է կամ հունիսի սկիզբը: Կտրոն ստանալու համար կտրում են ցողունի մի մասը՝ տերևով ու տերևային հանգույցով: Կտրած տեղը մշակում են ակտիվացված ածխի փոշիյով կամ արմատավորում խթանող դեղամիջոցով։ Այնուհետև կտրոնը 2-3 սմ խորությամբ խրում են տորֆի և ավազի խառնուրդ հանդիսացող սուբստրատի մեջ, լավ ջրում են ու ծածկում թափանցիկ թաղանթով։ Ցանքը դնում են տաք և լուսավոր տեղում, պարբերաբար օդափոխում են և խոնավացնում: Կտրոնները բավականին արագ են արմատավորվում: Արդեն 1,5–2 ամիս անց երիտասարդ բույսերը կարելի է լինում տեղափոխել առանձին ծաղկամանի մեջ։
Անդալիսի միջոցով բազմացնելու համար, մայր բույսի երկար ճյուղերից մեկը մոտեցնում են հողին, հողին դիպչող հատվածը ազատում են տերևներից, այդ տեղում մի փոքր վնասում են կեղևը և թաղում հողի մեջ։ Գագաթը պետք է դրսում մնա։ Մեկ այլ տարբերակով, նույնն անում են օդի մեջ՝ տերևներից ազատված հատվածը պարուրում են հողով կամ մամուռով ու փաթաթում են ցելոֆանով։ Երկու դեպքում էլ այդ հատվածները մշտապես խոնավ պետք է պահվեն։ Արմատների առաջանալուց հետո, այդ հատվածը առանձնացնում են մայր բույսից և տնկում են նոր ծաղկամանում։
Հնարավոր բարդություններ
Ճյուղերը անբնական ձգվում են։ Սովորաբար դա տեղի է ունենում ձմռանը, երբ լույսի պակաս կա: Բույսը պետք է պահել զով տեղում և պայծառ լույսի ներքո: Կարելի է ցերեկային լույսով լրացնել լուսավորության ժամերը։
Տերևների ծայրերը չորանում են, տերևները կորցնում են իրենց ամրությունը և չորանում են։ Սենյակի օդը շատ չոր է կամ բույսը անբավարար է ջրարբիացվում: Նույնը կարող է տեղի ունենալ երբ լուսավորությունը չափազանց ուժեղ է: Այս դեպքում բույսը պետք է տեղափոխել մասնակի ստվերված վայր:
Նոր տերևները մանրանում են ու խամրած են։ Լույսի և/կամ սնունդի պակասից է: Անհրաժեշտ է ապահովել պայծառ, ցրված լույսով և/կամ սաղարթային պարարտացում անել։
Տերևները դեղնում են ու թափվում։ Լուսավորության պակասից է։
Հիվանդություններ և վնասատուներ
Զմրուխտե ծառը կայուն է հիվանդությունների և վնասատուների նկատմամբ: Միայն վատ խնամքի դեպքում բույսը կարող է տառապել ֆուզարիոզից (արմատային փտախտ), ենթարկվել կարմիր սարդոստայնային տիզերի, ուտիճների և ալրատիզերի հարձակմանը։
Ֆիտոնիան (անգլ․՝ Nerve plant, Fittonia, ռուս․՝ Фиттония, լատ․՝ Fittonia) ականթավորների ընտանիքի, հարվամերիկյան (Պերու) ծաղկող բույսերի ցեղ է, որն ընդգրկում է 4 տեսակ՝ մի տեսակը ուղղահայց աճող է, մյուս
երեք տեսակները փռվում են գետնին և տարածվում են սողացող ընձյուղներով։
Հայաստանի կլիմայում ֆիտոնիան աճեցվում է որպես սենյակային բույս, իսկ ամենատարածված տեսակն է Ֆիտոնիա սպիտականոթը (Fittonia albivenis)։ Դրա սորտերից են՝
Ֆիտոնիա արծաթափայլը (Silver Nerve Plant, Фиттония серебристая): Մանր տերևները պատված են մոխրագույսն ցանցով;
Ֆիտոնիա կարմիրը (фиттония красная): Տերևների վրայի ցանցը կարմիր, վարդագույն կամ մանուշակագույն է։
Ֆիտոնիա Ջոսան (Fittonia Josan, Фиттония джосан): Տերևները ալիքավոր եզրերով են և պատված են վարդագույն ցանցով և պարուրված են մուգ կանաչ շերտով։ Տերևների կենտրոնն ավելի բաց գույն ունի։
Ֆիտոնիա “Սպիտակ Աննա” (Fittonia “White Anne”, фиттония Уайт Анна)։ Մուգ կանաչ տերեւները, որոնց կենտրոնն ավելի բաց գույնի է, ծածկված են արծաթափայլ շատ բարակ ցանցով։
Խնամքը
Ֆիտոնիաները տարբեր գույնի, շատ գեղեցիկ տերևներ են ունենում, բայց բոլորի խնամքը նույնն է։
Նախ պետք է իմանալ, որ Ֆիտոնիան օրական գոնե մի քանի րոպե ուշադրություն պահանջող բույս է։ Թողնել ծաղիկն առանց հսկողության ու ճամփորդել չի հաջողվի։
Լուսավորությունը։ Ֆիտոնիան դնում են վառ, ցրված լուսավորությամբ տեղում։ Դա կարող է լինել արևելյան կամ արևմտյան պատուհանագոգը։ Հարավային պատուհանի գոգին, ամռան կեսօրին, տերեւները պետք է ստվերել, որպեսզի այրվածքներ չստանան: Ձմռանը կամ հյուսիսային պատուհանագոգին աճեցնելիս հավելյալ արհեստական լուսավորություն են ապահովում։
Օդի ջերմաստիճանը։ Ֆիտոնիան ջերմասեր է: Ջերմաստիճանային լավագույն տիրույթը + 22…+ 25°C է: Ձմռանը օդի ջերմաստիճանը կարող է իջնել մինչեւ +18°C: Եթե ամռանը շատ շոգ է, անհրաժեշտ է ավելի հաճախ օդափոխել սենյակը: Ծաղիկը փողոցում դնել խորհուրդ չի տրվում։ Հայաստանի կլիմայում օդի ջերմաստիճանի գիշերային անկումը շատ ցավոտ կլինի բույսի համար։ Միջանցիկ քամիները նույնպես կարող են մահացու լինել։
Օդի խոնավությունը։ Ֆիտոնիային անհրաժեշտ է օդի բարձր խոնավություն։ Անհրաժեշտ է ամեն օր ցողել բույսի տերևները հնեցված, սենյակային ջերմաստիճանի ջրով կամ ծաղկամանը տեղադրել սաղր, լայն, խճաքարով ու ջրով լի տակդիրի վրա՝ այնպես, որ տակդիրի ջուրը չհասնի ծաղկամանին։
Ջրելը։ Ամռանը ֆիտոնիան հաճախ եւ առատորեն են ջրում: Միայն հողի մակերեսը պետք է հասցնի չորանալ։ Սակայն ջրի լճացում էլ թույլ տալ չի կարելի։ Օդի ջերմաստիճանի անկմանը զուգահեռ կրճատում են նաև ջրելու հաճախականությունը։
Սնուցումը։ Վեգետացիոն շրջաննում, ամիսը երկու անգամ ֆիտոնիային սնուցում են համալիր պարարտանյութով: Ընդորում կիրառում են պարարտանյությ փաթեթի վրա նշված չափաբաժնի կեսի չափով։
Էտելը։ Ժամանակի ընթացքում ֆիտոնիայի ճյուղերը կարող են շատ երկարել և մերկանալ ներքեւի մասում։ Բույսի լավ տեսքը պահպանելու համար, պարբերաբար քշտում են ճյուղերի գագաթները։ Գարնանը ավելի խոր էտ կարելի է անել, սակայն պետք է հաշվի առնել, որ բույսի ծավալի չափազանց կրճատումը կարող է դանդաղեցնել աճը։
Տեղափոխումը։ Բույսը տեղափոխելու համար ընտրում են քիչ ավելի մեծ, հաստ դրենաժային շերտով, սաղր ծաղկաման։ Հողախառնուրդը կազմում են հավասար մասերով խառնելով ավազ, ճմահող կամ այգու հող, տերևային բուսահող և տորֆ։ Կարելի է գնել պատրաստի ունիվերսալ հողախառնուրդ։
Ֆիտոնիան արագ է աճում և կարող է ամեն տարի տեղափոխման անհրաժեշտություն առաջանալ։ Հաճախ, 2-3 տարի անց բույսն ամբողջովին երիտասարդացնում են:
Բազմացումը։ Ֆիտոնիան լավ և հեշտ է բազմանում վեգետատիվ եղանակով։ Բազմացնելու լավագույն ժամանակը գարունն ու ամառն են՝ երբ լուսային օրվա տևողությունը մեծ է։
Նոր բույս ստանալու համար հարկավոր է 8 սմ երկարությամբ կտրոն կտրել ճյուղի գագաթից։ Կտրոնի վրա պետք է լինի/մնա 3-5 առողջ տերեւ: Կտրոնի արմատակալումը կատարվում է խոնավ ավազի կամ ջրի մեջ՝ օդի +26…+28°C ջերմաստիճանում: Արմատակալման դրված կտրոնը անհրաժեշտ է ծածկել ապակիյով կամ պլաստիկ շշով/թաղանթով։ Շաբաթը մի քանի անգամ ծածկը բացում են և հեռացնում կոնդենսատը։ Գործընթացը տեւում է 1,5-2 ամիս:
Քանի որ ֆիտոնիայի ճյուղերը հողի վրա գտնվելով կարող են ինքնուրույն արմատավորվել, անդալիսի միջոցով բազմացումն ավելի հեշտ է։ Պարզապես պետք է նույն կամ մեկ այլ ծաղկամանի հողին ամրացնել երկարած ճյուղի մեջտեղի մասը՝ գագաթը թողնելով դրսում։
Ծաղկամանը փոխելիս, խիտ աճած թուփը կարելի է բաժանել մի քանի մասերի: Բույսը հանում են ծաղկամանից և արմատները զգուշությամբ ազատում են հողից։ Նվազագույն վնաս հասցնելով, սուր դանակով թուփը բաժանում են մասերի եւ անմիջապես տնկում տարբեր ծաղկամաններում։
Ծագող դժվարությունները
Առավել հաճախ ֆիտոնիան սնկային հիվանդություններով է վարակվում՝ արմատի փտաղտ, փոշոտ շաղ, տերեւների մոզաիկա։ Դրանք առաջանում են հողի անորակ սուբստրատի, այլ վարակված բույսերի հետ շփման, ինչպես նաեւ սխալ ջրելու եւ սենյակում օդի ցածր ջերմաստիճանի դեպքում:
Վնասատուներն են վահանակիրները, սրդոստայնային տիզը, ալրատիզը։ Այդ մակաբույծներին հավաքում և հեռացնում են ձեռքով կամ բույսը մշակում են ինսեկտիցիդներով («Актара», «Актеллик»):
Սխալ խնամքի արդյունքում ֆիտոնիայի արտաքին տեսքը զգալիորեն վատանում է, բայց իրավիճակը կարելի է շտկել, եթե շտկվի ագրոտեխնիկան: Ահա հիմնական խնդիրները՝
Տերևները չորանում են և ոլորվում եզրից։ Օդի ցածր խոնավություն։
Գաճաճ ֆիկուսը (անգլ․՝ Creeping fig կամ Climbing fig, ռուս․՝ Фикус карликовый, լատ․՝ Ficus pumila) թթազգիների ընտանիքի ֆիկուս ցեղի մշտադալար, մագլցող, ծաղկող բույսերի տեսակ է, որն աճում է Արեւելյան Ասիայում (Չինաստան, Ճապոնիա, Վիետնամ)։
Բույսն ունի բարակ, սողացող ցողուններ, որոնք շատ արագ են աճում և սողում գետնով կամ մագլցում ծառերի վրա։ Գաճաճ ֆիկուսը իր օդային արմատների օգնությամբ կառչում է ծառերի բներից եւ կարճ ժամանակում պարուրում է ողջ ծառը։ Սակայն, դեկորատիվ սորտերը այդքան չեն մեծանում:
Գաճաճ ֆիկուսը երկու տարբեր տեսակի տերևներ է ձևավորում՝ երիտասարդ և հասուն։ Երիտասարդ տերևները սրտի են նման՝ կլորին մոտ լինելուց մինչև երկարավուն, 2,5-4 սմ երկարությամբ եւ 2 սմ լայնությամբ։ Կարող են հարթ լինել, կամ կնճռոտ։
Հասուն տերեւներն առաջանում են հասունացած գաճաճ ֆիկուսի վրա, դրանք զգալիորեն ավելի մեծ են՝ հասնում են 10 սմ երկարության, ունեն կոշտ հյուսվածք և ստորին կողմում ունեն արտահայտված երակացանց։ Բնության մեջ, նման տերեւներով ճյուղերի վրա են հայտնվում գաճաճ ֆիկուսի պտուղները՝ սիկոնիաները։ Սիկոնիաները կլոր են կամ տանձանման, բաց կանաչ գույնի, իսկ երբ հասունանում են՝ նարնջագույն են: Դրանք ուտելի չեն, բայց օգտագործվում են ժողովրդական բժշկության մեջ։
Տան պայմաններում աճեցվող, դեկորատիվ գաճաճ ֆիկուսները միայն երիտասարդ տերևներ են ունենում։
Ոչ բնական միջավայրում աճող գաճաճ ֆիկուսները թույլ արմատային համակարգով, նուրբ եւ լավ խնամքի կարիք ունեցող բույսեր են: Անհրաժեշտ խնամք ապահովելու համար պետք է ուշադրություն դարձնել մի քանի գործոնների վրա․
հողախառնուրդը;
լուսավորությունը;
օդի ջերմաստիճանն ու խոնավությունը;
ջրելը։
Կարելի է գնել բույսերի համար նախատեսված ունիվերսալ հողախառնուրդ կամ պատրաստել ինքնուրույն՝ հավասար չափերով խառնելով ճմահող, տերևային բուսահող, տորֆ, խոշոր ավազ և մի քիչ փայտի մոխիր ավելացնելով։
Ինչպես ցանկացած բույս, գաճաճ ֆիկուսն էլ սնուցման կարիք ունի։ Կիրառելի են դեկորատիվ-սաղարթավոր բույսերի համար նախատեսված պարարտանյութերը։ Սնուցումն արվում է ողջ վեգետացիոն շրջանում՝ երկու շաբաթը մեկ անգամ: Աշնան սկզբին սնուցումը դադարեցվում է:
Գաճաճ ֆիկուսը լավ է իրեն զգում ինչպես արեւի լույսի տակ, այնպես էլ կիսաստվերում: Լուսավորությունն ավելի հարմար է լինի պայծառ ու ցրված, պետք է խուսափել ամռան արևի ուղիղ ճառագայթներից։ Անբավարար լույսի դեպքում, երկգույն տերեւներ ունեցող ֆիկուսները կորցնում են իրենց դեկորատիվ տեսքը եւ դառնում են միատարր կանաչ:
Սենյակում գաճաճ ֆիկուսի համար լավագույն տեղերը արեւելյան կամ արեւմտյան պատուհանագոգերն են։ Հարավային պատուհանագոգին տեղադրելիս, բույսին պետք կլինի մի փոքր ստվերել կամ տեղադրել պատուհանից որոշակի հեռավորության վրա:
Լուսավորության պակասը կարելի է փոխհատուցել ցերեկային լամպերի օգնությամբ:
Տաք սեզոնին օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանը +20․․․+25°C է, իսկ ձմռանը՝ +10․․․+14°C։ Ամռանը, բույսը կարելի է հանել պատշգամբ կամ այգի, բայց ոչ կիզիչ արևի տակ։
Սենյակի չոր օդը կարող է գաճաճ ֆիկուսի հիվանդանալու պատճառ դառնալ, ուստի բույսը պետք է հաճախակի ցողել հնեցված, սենյակային ջերմաստիճանի ջրով։ Դա պետք է արվի ոչ միայն շոգին, այլև ձմռանը, մանավանդ երբ միացված են ջեռուցման սարքերը։ Շաբաթը մեկ անգամ գոլ ջրով ցնցուղն էլ միայն օգուտ կտա։
Լինելով խոնավասեր բույս գաճաճ ֆիկուսը շատ վատ է տանում երաշտը: Թույլ արմատային համակարգը միայն հողի մակերեսային շարտից կարող է ջուր ստանալ, այնպես որ, ծաղկամանի հողը պետք է միշտ չափավոր խոնավ լինի։
Բույսը պետք է ջրել հնեցված ջրով։ Ջրի լճացումից խուսափելու համար, ծաղկամանի հատակին պետք է դրենաժային լավ շերտ լինի։
Ջրելու հաճախականությունը կախված է տարվա եղանակից: Աամռանը՝ երեք օրը մեկ, աշնանը եւ ձմռանը ‘ շաբաթական 1-2 անգամ։ Գարնանը, աճի բուռն շրջանում, ջրելուն զուգընթաց նաև սնուցում կարելի է տալ:
Փարթամ սաղարթ ձեւավորելու համար, գարնանն անհրաժեշտ է մասնակի էտել բույսը, ինչպես նաեւ հեռացնել չոր ճյուղերն ու տերեւները:
Բազմացումը
Գաճաճ ֆիկուսը բազմացնում են կտրոններով, որոնք խոնավ հողի կամ ջրի մեջ շատ արագ արմատակալում են: Երբ արմատները հայտնվում են, բույսերը տեղափոխում են ծաղկամանի մեջ, բայց ոչ ավելի, քան վեց բույս մեկ ծաղկամանում: Հետագա խնամքը նույնն է, ինչ հասուն Ֆիկուսներինը։
Ծաղկամանը փոխելը
Երիտասարդ բույսերը այլ՝ քիչ ավելի մեծ ծաղկաման են տեղափոխում տարին մեկ անգամ, իսկ չորս տարեկանից մեծ բույսերը՝ ըստ արմատների աճից առաջացող պահանջի:
Ծաղկամանը պետք է լինի լայն ու ոչ շատ խոր։ Տեղափոխելիս պետք է հիշել որ գաճաճ ֆիկուսի արմատները շատ նուրբ են և հեշտությամբ պոկվում են, այնպես որ շատ զգույշ է պետք գործել։ Տեղափոխման լավագույն ժամանակը գարունն է։
Ծագող բարդությունները
Բույսի վիճակը կախված է պայմաններից, որոնցում այն գտնվում է եւ խնամքի որակից: Սխալ ջրելը, օդի խոնավության կամ լուսավորության պակասը էականորեն վնասում են բույսին։
Առավել հաճախ հանդիպող խնդիրներն են՝
Տերևները ոլորվում են, չորանում են։ – օդի չորություն;
Տերևները դեղնում են եւ թափվում։ – շատ կամ քիչ ջրելու հետևանք;
Նոր գոյացող տերեւներն ավելի փոքր են։ – տեղափոխել նոր, քիչ ավելի մեծ ծաղկաման;
Տերևաթափ։ – բույսը միջանցիկ քամու տակ է, ջերմաստիճանի կտրուկ անկում է եղել, ցածր լուսավորություն կամ ավելորդ խոնավություն;
Գույների խամրում կամ կորուստ – լույսի պակաս է կամ սթրես (նման տերեւները պետք է անմիջապես հեռացվեն, որպեսզի ամբողջ բույսը չփոխի գույնը):
Վատ օդփոխվող, չոր օդով սենյակներում գաճաճ ֆիկուսը կարող է ենթարկվել սարդոստայնային տիզի հարձակմանը։ Այլ վտանգավոր վնասատուներ են վահանակիրները, թրիփսերը եւ ուտիճները։
Ալոկազիան (անգլ․՝ Alocasia, ռուս․՝ Алоказия, լատ․՝ Alocasia) նվիկազգիների ընտանիքի բազմամյա, մշտադալար, արևադարձային բույսերի ցեղ է։ Հայտնի է ալոկազիայի 79 տեսակ։
Համառոտ տեղեկանք ալոկազիա աճեցնելու վերաբերյալ
Ծաղկելը․ սենյակային պայմաններում շատ հազվադեպ է ծաղկում, աճեցվում է որպես դեկորատիվ տերևներ ունեցող բույս;
Լուսավորությունը․ խայտաբղետ տեսակներին անհրաժեշտ է պայծառ, ցրված լույս, իսկ կանաչ տերևներ ունեցողներին՝ կիսաստվեր։ Արևի ուղիղ ճառագայթները վնասակար են բոլոր տեսակների համար;
Օդի ջերմաստիճանը․ գարնանն ու ամռանը՝ +23…+25 ºC, ձմռանը՝ մոտ +20 ºC, բայց ոչ ցածր +18 ºC-ից;
Օդի խոնավությունը․ անհրաժեշտ է բարձր խոնավություն։ Պետք է կանոնավոր ցողել բույսը և շոգին այն տեղադրել թաց խճով լի, լայն տակդիրի վրա;
Ջրելը։ Աճի շրջանում՝ առատ, երբ չորանա հողի վերին շերտը։ Ձմռանը՝ հողի վերին շերտի չորանալուց 1-2 օր հետո;
Սնուցումը։ Վեգետացիոն շրջանում ամսական երկու անգամ՝ փոխնեփոխ օրգանական և համալիր պարարտանյութերով;
Հանգստի շրջան։ Աշնան կեսից մինչև գարնան սկիզբը;
Տեղափոխումը։ Այլ ծաղկաման տեղափոխում են գարնանը։ Երիտասարդ բույսերը՝ ամեն տարի, մեծահասակները՝ 2-3 տարին մեկ;
Հողախառնուրդը։ Տերևային հումուս՝ 2 մաս, փշատերևի հումուս՝ 2 մաս, տորֆ՝ 2 մաս, ավազ՝ 1 մաս և մի բուռ փայտի մոխիր;
Ֆիկուս միկրոկարպան (անգլ․՝ Chinese banyan, Malayan banyan, Indian laurel, ռուս․՝ Фикус микрокарпа, Фикус генсенг, լատ․՝ Ficus microcarpa) տնային պայմաններում աճեցվող թթազգիներից ամենաինքնատիպն է։
Ժամանակին Եվրոպա է ներմուծվել Ֆիլիպինների, Մալայզիայի, Հարավային Չինաստանի և Հյուսիսային Ավստրալիայի մերձարևադարձային անտառներից։ Իր բնական միջավայրում այս մշտադալար, մինչև 30 մետր բարձրության հասնող ծառը խիստ նվաճողական պահվածք ունի։ Այն, բաց թողնելով բազմաթիվ օդային արմատներ տարածվում է իր շուրջ՝ փաթաթվելով ու խեղդամահ անելով շրջակա այլ տեսակի ծառերը։ Հակառակ դրան, տնային պայմաններում ֆիկուս միկրոկարպան 40-100 սմ հասակով, խաղաղ ու գեղեցիկ զարդաբույս է, որին հաճախ աճեցնում են որպես բոնսայ։
Խնամքը
Ֆիկուս միկրոկարպան հեշտ խնամվող բույս է, սիրում է պայծառ, ցրված լուսավորություն, վատ չի տանում նաև կիսաստվերը և արհեստական լուսավորությունը։ Արևի ուղիղ ճառագայթները, սակայն, կարող են այրվածքներ առաջացնել տերևների վրա։
+ 18 °С – +25 °С-ը օդի ամենահարմարավետ ջերմային ռեժիմն է, իսկ ձմռանը օդի ջերմաստիճանը պետք է չնվազի +15 °С-ից։
Վեգետացիոն շրջանում ջրում են առատ, սենյակային ջերմաստիճանի, հնեցված ջրով՝ երբ ծաղկամանի հողի մակերեսը չորանա մոտ 3սմ խորությամբ։ Ծաղկամանի տակդիրի մեջ լցված ջուրը մի թողեք մնա։ Օդի բարձր խոնավություն սիրող այս բույսին անհրաժեշտ է ամեն օր ցողել ջրով։ Շոգ օրերին նույնիսկ մեկից ավել անգամ։
Ծաղկամանի հողախառնուրդը պետք է ունենա рН 5,5 – 7,5 թթվայնություն։ Այդպիսի հողախառնուրդ ստանում են հավասար մասերով խառնելով իրար տերևային բուսահող, տորֆ, ճմահող, խոշոր ավազ և մի քիչ մանր փայտածուխ։
Երիտասարդ բույսերը անհրաժեշտ է նոր, քիչ ավելի մեծ ծաղկաման տեղափոխել տարին մեկ անգամ՝ փոխելով հողախառնուրդն ամբողջությամբ։ Այլ ծաղկաման տեղափոխելիս կտրել-հեռացնելով բույսի արմատափնջի 1/3-ը, կարելի է ավելի կոմպակտ բույս աճեցնել։
Ֆիկուս միկրոկարպան չի սիրում հաճախակի տեղափոխություններ, ցանկալի է այն աճցնել նույն տեղում և նույն դիրքով։
Գարնան սկզբից մինչև խոր աշուն ֆիկուս միկրոկարպային շաբաթը մեկ պետք է լրացուցիչ սնուցում տալ՝ կոմպլեքս, կամ բոնսայի համար նախատեսված հատուկ պարարտանյութերով։ Ձմռանը սնուցումը կրճատում են մինչև ամիսը մեկ անգամ՝ ջրելուն զուգահեռ։
Բազմացումը
Ֆիկուս միկրոկարպան բազմացվում է երեք եղանակով՝
Կտրոններով։ Վաղ գարնանը, կիսափայտացած ճյուղերից պատրաստում են մոտ 15 սմ երկարությամբ կտրոններ, որոնք պահում են ջրի մեջ այնքան, մինչև դուրս գա դրանց մեջի կաթնահեղուկը։ Այնուհետև դնում են արմատակալման՝ տորֆից, ավազից և վերմիկուլիտից կազմված խառնուրդի մեջ;
Արմատի կտրոններով։ Հասուն բույսի արմատից կտրում են մի կտոր և տնկում այնպես, որ 2,5 սմ բարձրությամբ գլխիկը մնա դրսում։ Ապակով, ցելոֆանով կամ պլաստիկ բաժակով ծածկում են կտրոնը՝ ստեղծելով միկրոջերմոցային պայմաններ։ Շաբաթը մեկ հողն ու կտրոնները խոնավացնում են ու օդափոխում։
Ճյուղի վրա տնկի ստանալով։ Բույսի ճյուղերից մեկի վրա, ողջ պարագծով, 2-3 սմ լայնությամբ հանելով կեղևը ակոս է արվում։ Այդ տեղը փաթաթվում է խոնավ Սֆագնում մամուռի հաստ շերտով ու, վրայից, ցելոֆանով։ Մամուռը պետք է միշտ խոնավ պահել։ Այդ տեղում արմատներ առաջանալուն պես, ճյուղի այդ հատվածը կտրում և տնկում են նոր տեղում։
Սերմով։ Սերմով բազմացման եղանակը տնային պայմաններում շատ հազվադեպ է կիրառվում։
Հիվանդություններ
Ֆիկուս միկրոկարպան կարող է հիվանդանալ վատ խնամքի հետևանքով։
Տերևները կարող են զանգվածաբար թափվել միջանցկահովերի, օդի ջերմության կտրուկ փոփոխության, վատ լուսավորության կամ չափից շատ ջրելու հետևանքով։
Ոչ բավարար լուսավորությունը, վատ ջրելը, չոր օդը կարող են հանգեցնել տերևների դեղնելուն ու թափվելուն։
Սնուցման անբավարարության մասին կարող է վկայել բույսի ներքևի տերևների դեղնելը։
Չափից շատ ջրելն ու հողախառնուրդի ճահճացումը հանգեցնում է արմատները նեխելուն և տերևների սևանալուն։
Տղտորիկը կամ Աբուտիլոնը (անգլ.՝ Indian mallow, ռուս.՝ Канатник, լատ.՝ Abutilon) մշտադալար թուփ է կամ փոքր ծառ, որը հայտնի է իր նուրբ, զանգակաձև ծաղիկներով: Բույսը կոչվում է նաև «սենյակային թխկի», քանի որ նրա տերևները հիշեցնում են թխկիների տերևները:
Զարմանալի գեղեցիկ բույս՝ հեշտ խնամքով
Մշակման պայմաններ
Լուսավորություն: Սիրում է պայծառ, բայց անուղղակի լույս:
Ջերմաստիճան: Նախընտրում է +18°C-ից +25°C:
Ջրում: Պետք է ջրել կանոնավոր, բայց խուսափել ավելորդ խոնավությունից:
Հող: Հարմար է թեթև և պտղաբեր հողը:
Տղտորիկը (Աբուտիլոն) կարող է նորմալ աճել նվազագույն +10°C ջերմաստիճանում: Սակայն ավելի ցածր ջերմաստիճաններում բույսը կարող է դադարեցնել աճը և տուժել։ Ձմռանը խորհուրդ է տրվում պահել այն +12°C-ից +15°C միջակայքում, որպեսզի խուսափեք տերևների թափվելուց կամ վնասվելուց:
Ծաղկման առանձնահատկություններ
Տղտորիկը ծաղկում է ամբողջ տարվա ընթացքում՝ արտադրելով վառ նարնջագույն, դեղին կամ կարմիր զանգակաձև ծաղիկներ: Բույսի խնամքը հեշտ է, և այն կարող է աճել ինչպես տան ներսում, այնպես էլ պարտեզում:
Խորհուրդներ խնամքի համար
Ամռանը ապահովեք լավ օդափոխություն, իսկ ձմռանը պահեք սառը, բայց ոչ ցրտահար պայմաններում: Պարբերաբար կտրեք բույսը՝ խիտ տեսք ապահովելու համար:
Պեպերոմիան (անգլ.՝ Peperomia, ռուս.՝ Пеперомиа, լատ.՝ Peperomia) մշտադալար պղպեղազգի խոտաբույսերի ցեղ է: Հայրենիքը Ազիայի և Ամերիկայի արևադարձային գոտիներն են:
Պեպերոմիան (անգլ.՝ Peperomia, ռուս.՝ Пеперомиа, լատ.՝ Peperomia) մշտադալար պղպեղազգի խոտաբույսերի ցեղ է: Հայրենիքը Ազիայի և Ամերիկայի արևադարձային գոտիներն են: