Բանջարեղենի արտադրության շղթայում կարևորվում է հատկապես սածիլի աճեցման օղակը: Աճեցված սածիլի որակը կանխորոշում է բերքի և´ քանակը, և´որակը: Ստացված ընդհանուր բերքի շուրջ 50-60%-ը կազմակերպվում է հատկապես այն ցողունների վրա, որոնց բողբոջների առաջացումը տեղի է ունենում սածիլային հասակում: Բանջարեղենի մշակությունը սածիլային եղանակով երկարացնում է բույսերի վեգետացիայի շրջանը, որը նպաստում է բերքի ավելի վաղ ստացմանը: Բացի այդ, սածիլների աճեցումը ջերմոցներում հնարավորություն է տալիս զարգացման վաղ շրջանում պաշտպանել երիտասարդ բույսերն արտաքին անբարենպաստ պայմաններից, հիվանդություններից և վնասատուներից:
Բանջարային մշակաբույսերի բաց գրունտի ցանքերը վաղ սածիլներով ապահովելու համար օգտագործվում են ջերմոցներ և ջեռուցվող գրունտ, որոնք անհրաժեշտ է կենտրոնացնել այնպիսի հողամասում, որը բաց լինի արևելքից, արևմուտքից և հարավից (որպեսզի լիարժեք լուսավորվի), իսկ հյուսիսից` պաշտպանված լինի քամիներից:
Սածիլների մշակությունը սկսվում է ջերմոցների նախապատրաստումից: Ջերմոցները մաքրվում են աղբից, բուսական մնացորդներից: Ջերմոցների հողը պարբերաբար անհրաժեշտ է փոխել կամ ախտահանել: Ջերմոցների հողի ախտահանման աշխատանքները բարդ են և անհատ ֆերմերին տնտեսությունների ներկա պայմաններում` ֆինանսական և տեխնիկական միջոցների բացակայության պատճառով դժվար կիրառելի: Ուստի նպատակահարմար է ջերմոցների հողը ամեն տարի փոխել, այդ իսկ պատճառով հանվում է 10-15սմ հողաշերտը և այն փոխարինվում նոր պատրաստված հողախառնուրդով (այս աշխատանքները կատարվում են բանվորական ուժի օգնությամբ, օգտագործվում են հասարակ գյուղատնտեսական գործիքներ` բահ, թի, խարակ, ձեռնասայլակ, փոցխ):
Սածիլների աճեցման համար հողախառնուրդը պետք է օժտված լինի բարձր կլանողականությամբ, օդաթափանցությամբ և պարունակի բույսերին անհրաժեշտ սննդանյութեր: Այդպիսի հատկություններով օժտված հողախառնուրդ ունենալու համար հիմնականում այն պատրաստվում է`
—ճմահողից (չլինելու դեպքում այն կարող է փոխարինվել սովորական դաշտային հողով),
—բուսահողից (բուսահողի փոխարեն կարող է օգտագործվել կենսահումուս),
—տորֆից (ի հաշիվ տորֆի քանակության, հողախառնուրդին կարելի է ավելացնել հրաբխային խարամ, պերլիտ կամ ցեոլիտ):
Յուրաքանչյուրի քանակական հարաբերությունը պայմանական է և կարող է փոխարինվել` կախված տեղի պայմաններից և տնտեսության հնարավորություններից:
Հողախառնուրդի կազմը
Ճմահող (կամ դաշտային հող) 30-50%, բուսահող (կամ կենսահումուս) 20-30%, տորֆ (հրաբխային խարամ, պերլիտ, ցեոլիտ) 40-80%:
Մինչև հողախառնուրդի պատրաստելը, ճմահողը, բուսահողը և տորֆը առանձին-առանձին մաղվում են, հեռացվում են կոշտուկները: Եթե հողախառնուրդի կազմում բուսահողի քանակությունը 20%-ից ցածր է կամ ընդհանրապես բացակայում է, ապա հողախառնուրդին ավելացվում է 0.5-1.0կգ ամոնիակային սելիտրա, 1.0-1.5կգ կալիումական աղ, 2.0-3.0կգ սուպերֆոսֆատ, 0.3կգ ծծմբաթթվային մագնեզիում:Հողախառնուրդը պատրաստելիս շերտ-շերտ լցնում են ճմահող, բուսահող, տորֆ և հանքային պարարտանյութեր: Բահի օգնությամբ խառնվում են այնքան ժամանակ, մինչև ստացվի համասեռ զանգված, որը լցվում է ջերմոցները և հարթեցվում, հողաշերտի հաստությունը պետք է լինի 15-18սմ:
Սերմերի նախացանքային մշակումը
Սածիլների որակի բարձրացման գործում ոչ պակաս կարևոր նշանակություն ունի սերմերի նախացանքային մշակումը: Գոյություն ունեն սերմերի նախացանքային մշակման մի շարք միջոցառումներ, որոնց կիրառությունը բարձրացնում է սերմերի ծլունակությունը, ծլման էներգիան, կանխում` սերմնանյութի միջոցով հիվանդությունների և հարուցիչների տարածումը, ինչը և նպաստում է սածիլների որակական ցուցանիշների բարձրացմանը:
Սերմերը կարելի է ախտահանել քիմիական և թերմիկ եղանակներով: Քիմիական եղանակով սերմերը պետք է ախտահանել երկհերթ` սկզբում հակավիրուսային պրեպարատներով, իսկ լվանալուց հետո այնպիսի պրեպարատներով, որոնք կիրառվում են սնկային և բակտերիալ հիվանդությունների դեմ:
Ախտահանում հակավիրուսային պրեպարատներով
• 1% կալիում պերմանգանատի լուծույթի մեջ սերմերը պահել 15-20 րոպե տևողությամբ, որից հետո անմիջապես լվանալ հոսող ջրում (15 րոպե) և չորացնել,
• 20% աղաթթվի լուծույթի մեջ սերմերը պահել 30 րոպե տևողությամբ, որից հետո (30 րոպե) լվանալ հոսող ջրում և չորացնել
Բույսերը սնկային և բակտերիալ հիվանդություններից զերծ պահելու համար սերմերը կարելի է ախտահանել ՏՄՏԴ կամ կուպրոզան պրեպարատով` 1կգ սերմին ծախսելով 4-5գր ախտահանիչ: Սերմերը և ախտահանիչ նյութը լցվում են փակվող ապակե տարայի մեջ և խառնվում: Այս ախտահանումը անհրաժեշտ է կատարել ցանքից անմիջապես առաջ կամ 2-3 շաբաթ առաջ:
Աղբյուրը` «Վայոց Ձորի գյուղատնտեսության աջակցության մարզային կենտրոն» ՓԲԸ
Category Archives: Բույսեր
ԲԱՆՋԱՐԱՅԻՆ ՄՇԱԿԱԲՈՒՅՍԵՐԻ ՍԱԾԻԼՆԵՐԻ ԱՃԵՑՈՒՄ
Ուշադրություն: Հոդվածում օրգանական հողագործությանը հակասող խորհուրդներ կան:
Բաց գրունտի համար
Սերմերի նախապատրաստում ցանքին
Ցանքից առաջ անհրաժեշտ է սերմերը մաքրել, տեսակավորել և ախտահանել: Ցանքից առաջ, ծլման ընթացքն արագացնելու և համերաշխ ծլունակություն ապահովելու համար խորհուրդ է տրվում սերմերը 12 ժամ տևողությամբ թրջել միկրոտարրերի լուծույթում` բորաթթու-0.02, ծծմբաթթվային մանգան-0.05, ծծմբաթթվային ցինկ-0.05, մոլիբդենաթթվային ամոնիում-0.01, ծծմբաթթվային պղինձ-0.05, ծծմբաթթվային երկաթ- 0.05, կալիումի յոդատ 0.025%: Լուծույթի ջերմաստիճանը պահպանել 22-24 0C: Սերմերի չոր զանգվածի և լուծույթի հարաբերությունը` 1:3-4: Թրջելուց հետո սերմերը չորացնել, նոր միայն ցանել: Նույն բաղադրությամբ լուծույթն առաջարկվում է կիրառել նաև բույսերի արտաարմատային սնուցման համար` 2-3 տերև հասակում: Սերմերի նախացանքային մշակման համար կարելի կիրառել նաև կենսապատրաստուկներ, մասնավորապես ՝ հիդրոգումատ, նագրո և այլն:
Ցանքի և տնկման ժամկետները
Բանջարային մշակաբույսերի ցանքերն անհրաժեշտ է կատարել Արարատյան հարթավայրի պայմաններում` արևային ջերմոցներում` մարտի 10-15-ը, իսկ սածիլումը՝ ապրիլի 25-ից մինչև մայիսի 10-ը: Նախալեռնային շրջաններում ցանքը կատարել արևային ջերմոցներում` ապրիլի առաջին տասնօրյակում, իսկ սածիլումը՝ հունիսի 1-ից մինչև 15-ը:
Սածիլների աճեցման եղանակները
Բույսերը կարելի է աճեցնել բնացան և սածիլային եղանակներով: Սածիլային եղանակը երկարացնում է բույսերի վեգետացիայի շրջանը, նպաստում բերքի ավելի վաղ ստացմանը: Սածիլի որակը էականորեն ազդում է բերքի կազմակերպման ժամկետների, բերքատվության և բերքի որակի վրա, քանի որ սածիլային շրջանում են ձևավորվում այն ցողունները, որոնց բողբոջներն իրենց վրա կրելու են բերքի հիմնական մասը (50-60%):
Ջերմոցներում սածիլների աճեցման եղանակները
Սածիլների մշակությունն ավանդական եղանակով
Սերմերի ցանքը ջերմոցներում կատարվում է բնային կամ գծային եղանակով: Այդ նպատակով օգտագործում են համապատասխան մարգոցներ: Սերմերը ցանել մարգոցներից առաջացած բների մեջ կամ գծերի երկարությամբ, վրայից ծածկել մաղած տորֆի կամ հողախարնուրդի 2 սմ բարակ շերտով և ջրել շատ մանր անցքեր ունեցող ցնցուղով: Մեկ քառակուսի մետրի վրա ցանվում է 8-10 գ սերմ: Բնային ցանքի դեպքում կարելի է ստանալ 450-650, իսկ գծայինի դեպքում` 650-850 հատ սածիլ: Ցանքից հետո ջերմոցները ծածկել ապակե շրջանակներով, վրայից փակել պոլիէթիլենային թաղանթով և հնարավորության դեպքում նաև բամբակե գործվածքով: Մինչև ծլելը՝ ցանքից 5-6 օր հետո ջրել (ծլաջուր տալ): Ջերմոցները չբացել մինչև ծլելը, որից հետո հեռացնել բամբակե ծածկը և օդափոխել ամեն օր: Առաջին իսկական տերևների առաջանալուց հետո, անհրաժեշտության դեպքում, կատարել նոսրացում, հանված բույսերը կարելի է վերատնկել (պիկիրովկա) մեկ այլ ջերմոցում:
Սածիլների մշակություն տորֆաբուսահողային թաղարներում
Առավել վաղ ու բարձր բերք ապահովելու համար բարձրորակ սածիլներ կարելի է աճեցնել տորֆաբուսահողային թաղարներում` օգտագործելով պոլիէթիլենային խոռոչիկներ: Ցանքը կատարել 5x5x5 սմ սնման մակերես ունեցող խոռոչիկների մեջ: Որպես հողախառնուրդ կարելի է օգտագործել` 3 մաս տորֆ, 1 մաս կենսահումուս, կամ 4 մաս տորֆ, 4 մաս ճմահող, 2 մաս կենսահումուս: Սածիլների աճեցման ժամանակ անհրաժեշտ է տալ 2-3 սնուցում (համակցված պարարտանյութերով՝ NPK /13:40:13; NPK /20:20:20): Մինչև սածիլների դաշտ տեղափոխելը, անհրաժեշտ է աստիճանաբար վարժեցնել (կոփել) դրսի պայմաններին` 7-10 օր ջերմոցները բաց պահելով: Նախքան ցանքը խոռոչիկները լավ ջրվում են սննդարար լուծույթով, յուրաքանչյուր խոռոչիկում դրվում է 1 հատ սերմ: Ցանքից հետո սերմերը ծածկվում են տորֆի կամ հողախառնուրդի բարակ շերտով և պոլիէթիլենային թաղանթով՝ հավասարաչափ ծլելու համար: Խոռոչիկները տեղադրվում են հողի վրա. այն պետք է լինի հնարավորին չափ հարթ և ծածկված սպիտակ պոլիէթիլենային թաղանթով, որպեսզի արմատները զերծ մնան հողի մեջ թափանցելուց և հողի հիվանդություններից: Ծլման շրջանում պահպանել խոնավությունը: Սերմերը ծլելուց (ծկտելուց) անմիջապես հետո հեռացնել պոլիէթիլենային թաղանթը, որպեսզի չայրվեն ծիլերը և ջրել սննդարար լուծույթով: Սննդարար լուծույթը պատրաստել` 10լ ջրին ավելացնելով 15-20 գ համակցված պարարտանյութեր` Կրիստալոն կամ Մասթեր (NPK/13:40:13; NPK/20:20:20): Խոնավության և լավագույն ջերմաստիճանի (24-26 0C) պայմաններում լոլիկի սերմերը սովորաμար ծլում են 4-5, իսկ տաքդեղինը և սմբուկը` 6-8 օրում: Շաքիլատերևների բացվելուց հետո ջերմաստիճանն իջեցվում է ցերեկը մինչև 18-20 0C, իսկ գիշերը` 15-16 0C, որպեսզի սածիլները չձգվեն: Մի շաբաթ հետո ջերմաստճանը բարձրացվում է` ցերեկը արևային եղանակին` 20-22 0C, ամպամած օրերին` մինչև 18-19 0C, գիշերը` 17-18 0C: Սածիլները ջրել չափավոր` ըստ պահանջի:
Ծածկած գրունտի համար
Ջերմատանը սածիլներն աճեցվում են միայն թաղարային եղանակով: Բոլոր մշակաբույսերի ցանքն անհրաժեշտ է կատարել սորտային լավորակ զտված, ստուգված և ախտահանված սերմերով: Ախտահանված սերմերը կարելի է և նպատակահարմար է ցանել տորֆով կամ հողախառնուրդով (7 մաս տորֆ, 2 մաս բուսահող, 1 մաս ճմահող) լցված պոլիէթիլենային խոռոչիկներում: Նախքան ցանքը, խոռոչիկները լավ ջրվում են սննդարար լուծույթով, յուրաքանչյուր խոռոչիկում դրվում է 1 հատ սերմ: Ցանքից հետո սերմերը ծածկվում են տորֆի կամ հողախարնուրդի բարակ շերտով և պոլիէթիլենային թաղանթով՝ հավասարաչափ ծլելու համար: Խոռոչիկները տեղադրվում են հողի վրա, որը պետք է լինի հնարավորին չափ հարթ և ծածկված սպիտակ պոլիէթիլենային թաղանթով, որպեսզի արմատները զերծ մնան հողի մեջ թափանցելուց և հողի հիվանդություններից: Ծլման շրջանում պահպանել խոնավությունը: Սածիլների աճեցման սկզբնական շրջանում ջերմաստիճանը պետք է պահպանել 24- 25 0C սահմաններում, որպեսզի շատ չձգվեն: Սածիլների մշակության ընթացքում ջրումները կատարվում են սննդարար լուծույթով, որը 1լ ջրում պարունակում է` N-200, P-80, K-160, Ca-280, Mg-50 մգ, ինչպես նաև միկրոտարրերով` Fe-4, B-0,5, Mn-0,5, Zn-0,05, Cu-0,05 մգ/լ: Երբ սածիլները հասնում են 7-10 սմ բարձրության, դրանք պետք է վերատնկել տորֆով կամ հողախառնուրդով լցված պլաստիկ բաժակների մեջ:
Գ. Սարգսյան,
գյուղատնեսական գիտությունների դոկտոր, Բանջարաբոստանային և տեխնիկական մշակաբույսերի գիտական կենտրոն
Վաղենակը որպես սիդերատ
Վաղենակ, (նարգիզ) (անգլ.՝ Marigold, ռուս.՝ Календула, լատ.՝ Calendula), աստղածաղկազգիներ (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա և բազմամյա խոտաբույսերի կամ կիսաթփերի ցեղ։ Հայտնի է մոտ 30 տեսակ։
Հայաստանում էնդեմիկ է 1 տեսակ՝ պարսկական (լատ.՝ calendula persica)։ Վաղենակ դեղայինը (լատ.՝ Calendula officinalis) և՛ դեղաբույս է, և՛ շատ տարածված, 20-75 սմ բարձրությամբ դեկորատիվ ծաղիկ է, որը կարելի է օգտագործել նաև որպես սիդերատ:
Հայտնի է, որ վաղենակը վանում է թիթեռներին ու տիզերին, իսկ թրաշուշանների հետ աճողը կարող է փրկել վերջիններիս բշտիկոտներ կոչվող վնասատուներից:
Վաղենակի դեղայինի կազմում կան եթերային յուղեր, ֆիտոնիցիդներ, դաբաղող նյութեր ու մեծ քանակությամբ միկրո և մակրոէլեմենտներ: Այդ օգտակար տարրերով հագեցած, երիտասարդ, կանաչ ծիլերը՝ հնձվելուց ու հողին խառնվելուց հետո, հողում մնացած արմատներով հանդերձ, քայքայվելով, լավ սննդարար միջավայր են ստեղծում:
Որպես ցանքածածկ օգտագործելու դեպքում էլ, վաղենակի հողի հետ շփվող մասերը աստիճանաբար քայքայվում են կամ ուտվում են որդերի ու միկրոօրգանիզմների կողմից, ինչից հետո վերածվում են ազոտով, լուսածինով, կալիումով և այլ օգտակար տարրերով հարուստ հումուսի:
Վաղենակի սերմերը ցանում են 2-3 սմ խորությամբ:
Հղումներ
Հնդկոտեմ
Հնդկոտեմ, (անգլ.՝ Nasturtium, ռուս.՝ Настурция, Капуцин, լատ.՝ Tropaeoium) պատկանում է հնդկոտեմների ընտանիքին։ Հայրենիքը Հարավային և
Կենտրոնական Ամերիկաներն են։ Ընտանիքում կան Հնդկոտեմի մոտ 50 միամյա և բազմամյա տեսակներ: Հայաստանի կլիմայական պայմաններում աճեցվում են որպես միամյա բույսեր:
Բազմացումը՝ սերմերով: Հնդկոտեմի սերմերը պահպանում են ծլողունակությունը մինչև 4 տարի: Բաց գրունտում սերմերը ցանում են ապրիլ-մայիսին՝ նախապես մեկ օր թրջելով: Կարելի և ավելի վաղ ժամկետներում սածիլավորել: Ամեն փոսիկի մեջ ցանում են 3-4 սերմ: Բույսերի միջև անհրաժեշտ հեռավորությունը կախված է տեսակից: Թփաձև տեսակների միջև թողնում են 20-30 սմ, իսկ սփռվողների միջև՝ առնվազն 40 սմ: Հնդկոտեմը սկսում է ծաղկել ցանելու օրվանից 40-60 օր անց:
Հնդկոտեմը առողջացնում է սնկային հիվանդություններով վնասված հողը, իսկ ճյուղերն ու տերևները հարուստ են ասկորբինաթթվով:
Գերմանական աղբյուրները նշում են, որ Հնդկոտեմը լավ կանաչ պարարտանյութ է՝ մրգատու ծառերի բների շուրջ և պտղատու թփերի շարքերի արանքում աճեցնելու համար (1-2 հատ 1 ք.մ. վրա): Ի տարբերություն այլ սիդերատների, Հնդկոտեմը կարելի է աճեցնել մինչև լրիվ հասունանալը և հաջորդ տարվա համար սերմեր հավաքել: Ձմռանը Հնդկոտեմը մահանում է, իսկ արմատները հրապուրում են Անձրևորդերին, որոնց համար Հնդկոտեմի արմատների մնացորդները պարզապես դելիկատես են:
Տեղը
Գերադասում է արևկող, քամուց պաշտպանված տեղեր: Կիսաստվերում ավելի շատ տերևներ է ձևավորում և ավելի քիչ ծաղիկներ:
Հողը կարող է լինել կավահող կամ ավազակավային, ոչ շատ պարարտ, բայց փխրուն, խոնավ ու չճահճացող:
Խնամքը
Ջրում են ոչ հաճախ, բայց առատ: Պարբերաբար փխրեցնում են հողն ու մոլախոտերի քաղհան անում: Ամռանը Հնդկոտեմին սնուցում են ծաղկելուց առաջ:
Դեկորատիվ նպատակով Հնդկոտեմն օգտագործում են ուղղահայաց և հորիզոնական կանաչապատման համար:
Հնդկոտեմի միկրոկանաչի աճեցնելը
Հնդկոտեմի ծաղիկը շքեղ է, բայց նրա միկրոկանաչու համը կարող է զարմացնել՝ սուր համ ունի, ինչպես մանանեխը կամ ճապոնական վասաբին։ Բացի այդ, հնդկոտեմի բոլոր մասերը ուտելի են։ Ծլողունակությունը բարձրացնելու համար կարելի է սկզբում, 1-2 ժամ տաք ջրի մեջ թրջել սերմերը։ Հընդկոտեմը նախընտրում է խոնավ միջավայր, իսկ դա կարող է նպաստել բորբոսնելուն։ Եթե հողի վրա բորբոս հայտնվի, պետք է ջրով բացված ջրածնի պերօքսիդ ցողել մակերեսին։
| Մինչև ցանելը թրջելը | Այո, 4-8 ժամ |
| Համը | Կծու, մանանեխի կամ վասաբիի համին նման |
| Գույնը | Թավ դեղին/կանաչ տերևներ, կանաչ/վարդագույն ցողուններ |
| Օգտակար նյութերը | Տերևներն ու սերմերը մեծ քանակությամբ օգտակար նյութեր են պարունակվում, այդ թվում ՝ եթերային յուղեր եւ բուսական հակաբիոտիկներ, ասկորբինաթթու, սելեն, երկաթ եւ յոդ, կարոտին, կալիում, ֆոսֆոր եւ ծծումբ, A, B1 եւ B2 վիտամիններ ․․․ |
| Հատկությունը | Ամրացնում է իմունային համակարգը: Ունի հակաբիոտիկ եւ հակամանրէային հատկություններ: Կիրառելի է միզուղիների վարակներ եւ շնչառական հիվանդություններ բուժելու համար։ |
| Սերմի ծախսը (25×50 սմ տարայի համար) | 56-57 գրամ |
| Մթության մեջ պահելը | 2-3 օր |
| Ծլելը | 4-7 օրում |
| Լույսը | Պայծառ, ցրված արևի լույս կամ արհեստական՝ 16 ժամ միացած, 8 ժամ անջատած։ |
| Բերքահավաքը | 14-16 օրից |
| Օգտագործելը | Դնում են պանիրների, բանջարեղենային աղցանների եւ ձվով ուտեստների մեջ: Օգտագործում են ուտեստները ձևավորելու համար։ |
Միկրոկանաչի կարելի է աճեցնել ինչպես դրա համար նախատեսված հատուկ կոնտեյներներում, այնպես էլ ցանկացած հարմարեցված սաղր ամանում։
Աճեցնելը՝ քայլ առ քայլ
- Ընտրել/ձեռք բերել միկրոկանաչի աճեցնելու համար հարմար աման։ Դա կարող է լինել միկրոկանաչի աճեցնելու համար նախատեսված հատուկ կոնտեյներ, կամ հարմարեցված, ցանկացած մակերեսով, սաղր, դրենաժային ծակերով, պլաստիկ աման։
- Ըստ ամանի մակերեսի առանձնացված սերմերի խմբաքանակը լավ լվանալ հոսող ջրի տակ, նկատված օտար տարրերն ու վնասված հատիկները հեռացնել։
- Լցնել որևէ խոր ամանի մեջ, վրան լցնել սերմերի ծավալից առնվազն 3-4 անգամ ավել ջուր և թողնել 4-8 ժամ։ (Նախապես թրջելը էապես արագացնում է սերմերի ծլելը։ Ավելի երկար թրջել չի կարելի՝ կարող է ֆերմենտացիա սկսվել և սերմերը կկորցնեն ծլողունակությունը։)
- Պատրաստել հողախառնուրդ։ Կարելի է ձեռք բերել պատրաստի հողախառնուրդ ու մի քիչ պերլիտ ավելացնել՝ փխրունությունը մեծացնելու համար։ Իսկ ինքնուրույն պատրաստելիս միմյանց խառնել 3 մաս կոկոսի սուբստրատ կամ տորֆամամուռ + 1 մաս պերլիտ + 0.5-1 մաս կոմպոստ + 1 մաս ավազ (պարտադիր չէ)։ Լավ կլինի թթվայնությունը լինի Ph 6,1-7,8 միջակայքում։
- Պատրաստի հողախառնուրդը լցնել աճեցման ամանի մեջ, հարթեցնել, բայց շատ չսեղմել։ Հեղուկացիրով ծաղել հողը ջրածնի պերօքսիդի լուծույթով, այնուհետև ջրով՝ այնպես, որ հողը չափավոր խոնավ լինի, ցեխ չդառնա։
- Թրջելն ավարտելուց հետո, սերմերը քամել և հավասարաչափ բաշխել հողի մակերեսին եւ վրան լցնել նույն հողախառնուրդի բարակ շերտ՝ այնքան, որ սերմերը հազիվ ծածկվեն։ Ի դեպ, քամված ջուրը ճիշտ կլինի չթափել, այլ օգտագործել սենյակային բույսերը ջրելու համար՝ այնտեղ տարալուծված օգտակար նյութեր կան։
- Ցանքը ծածկել կափարիչով կամ պլաստիկ թաղանթով եւ ամանը դնել զով (18-22°C), մութ տեղում:
- Հետագա 2-3 օրվա ընթացքում պարբերաբար բացել ցանքը և, անհրաժեշտության դեպքում ցողելով ջրել և դնել նույն տեղում:
- Երբ սկսեն երևալ առաջին ծիլերը, բացել ամանի կափարիչը և ցանքը տեղադրել պայծառ, ցրված լույսի ներքո։
- Հետագա 1-3 օրում սերմերը շարունակում են ծլել։ Պետք է շարունակել ցողելով ջրել ցանքը։ Հողը չպետք է չափազանց խոնավ լինի, հակառակ դեպքում բույսերը կարող են նեխել կամ բորբոս կառաջանա: Եթե դա տեղի ունենա, խուճապի մատնվել պետք չէ՝ պետք է ցողել ջրածնի պերօքսիդով։
- Պետք է շարունակել 16-ժամյա լույսի եւ 8-ժամյա մթության ռեժիմը դեռեւս 7-9 օրվա ընթացքում: Ընթացքում կարելի է համտեսել որոշ տերեւներ, որպեսզի ցանկալի համի վրա կանքգ առնել։ Ամեն դեպքում, միկրոկանաչին ուտելու համար պատրաստ է երբ ունի 2-4 տերև։
Հղումներ
ԱՐԵՎԱԾԱՂԻԿԸ ՈՐՊԵՍ ՍԻԴԵՐԱՏ
Արևածաղիկը (անգլ.՝ Sunflower, ռուս.՝ Подсолнечник, լատ.՝ Helianthus), աստղածաղկազգիների (բարդածաղկավորներ) ընտանիքի միամյա խոտաբույս է։ Եվրոպացիներն առաջին անգամ այդ բույսը տեսան մեքսիկական պրերիաներում, երբ հայտնագործեցին Ամերիկան։ 400 տարի առաջ նրանք այն բերեցին Եվրոպա և անվանեցին «արևի ծաղիկ»։
Արևածաղիկը ոչ պահանջկոտ, միամյա բույս է: Ունի խորը (մինչև 2 մ) արմատներ:
Ձևավորում է մեծ կանաչ զանգված, բայց, որպես սիդերատ աճեցնելիս, հնձում են մինչև ծաղկելը:
Արևածաղիկը լավ է աճում հողի բոլոր տիպերի վրա, բայց գերադասում է թեթև և բերրի հողերը:
Արև և ջերմություն սիրող բույս է և չի դիմանում ցրտահարությանը: Միայն ծիլերն են, որ կարող են դիմանալ մինչև -5 ցրտին:
Սերմերը ցանում են 2-5 սմ խորությամբ: Մոտ 2 ամիս անց, երբ բույսն ունի մոտ 0,5 մ բարձրություն ու դեռ չի ծաղկել, հնձում են և խառնում հողի հետ:
Հղումներ
ՖԱՑԵԼԻԱՆ ՈՐՊԵՍ ՍԻԴԵՐԱՏ
Ֆացելիան (անգլ․՝ Phacelia, ռուս․՝ Фацелия, լատ.՝ Phacelia) արագ աճող, միամյա բույս է: Հնձել կարելի է ցանելուց 1,5 ամիս հետո, ինչը թույլ է տալիս սեզոնի ընթացքում մինչև 4 անգամ ցանել ու բերք ստանալ:
Ֆացելիան կարելի է օգտագործել որպես հողի բուսածածկ ու տնկել մեջը բոստանային մշակաբույսերի սածիլները, կամ ցանել ֆացելիան կարտոֆիլի շարքերի արանքներում: Ֆացելիան փառթամ, հեշտ յուրացվող սննդարար տարրերով և ազոտով հարուստ կանաչ զանգված է ձևավորում, իսկ արմատները փխրեցնում են նույնիսկ ծանր, կավային հողերը: Հողի հետ խառնած ու հողով ծածկված ֆացելիայի կանաչ զանգվածը, քայքայվելով, օրգանական սնունդով և հանքային միկրոտարրերով հարստացնում է այն:
Ֆեցալիան հանգիստ աճում է հողի բոլոր տեսակների վրա՝ ներառյալ ավազուտներն ու քարքարուները: Կարող է աճել կիսաստոերում, երաշտադիմացկուն է և ցրտադիմացկուն՝ կարող է դիմանալ մինչև 9 աստիճան ցրտին:
Այս սիդերատը նաև ուժեղ ֆիտոսանիտարական ազդեցություն ունի՝ թույլ չի տալիս սնկային և վիրուսային հիվանդություններին զարգանալ, վանում է վնասատու միջատներին (մորեխ, проволочники, կլոր որդեր), իջեցնում է հողի թթվայնությունը: Իսկ ծաղկող ֆացելիան գրավիչ է օգտակար՝ վնասատուներին վերացնող միջատների համար:
Լավ արդյունք է տալիս երբ ֆեցալիան ցանում են ոչ թե որպես մոնոկուլտուրա, այլ լոբազգի սիդերատների հետ խառնված: Ցանել կարելի է սկսած վաղ գարնանից մինչև ուշ աշուն՝ թողնելով աճածը ձյան տակ:
Խորհուրդ է տրվում ցանել շարքերով, 2 սմ խորությամբ, կամ ավելի խոր թեթև գրունտերի դեպքում: Հունձն ու հողին խառնելը անում են մինչև ծաղկելը, երբ կա օգտակար նյութերով առավել մեծ հագեցվածություն:
Հղումներ
ՀՆԴԿԱՑՈՐԵՆԸ ՈՐՊԵՍ ՍԻԴԵՐԱՏ
Հնդկացորենը (լատ.՝ Fagopyrum) հնդկացորենազգիների ընտանիքին պատկանող բույսերի ցեղ է։ Հհնդկացորեն մշակովին (Fagopyrum esculentum) լայնորեն տարածված, ուտելի տեսակն է: Ունի աճի բարձր արագություն,
ստեղծում է մեծ կանաչ զանգված, հասնում է մինչև 50 սմ բարձրության, իսկ արմատը խորանում է մինչև 150 սմ:
Հնդկացորենը հողից շատ լավ կորզում է ֆոսֆատային տարրերը, իսկ կանաչ զանգվածի քայքայվելուց հետո, հարստացնում է հողը օրգանական ու հանքային տարրերով (կալիում, լուսածին):
Հնդկացորենը բարելավում է հեղի կառուցվածքը, ջուրն ու սնունդը կորզում է խորքից՝ ենթահողից: Այդ պատճառով է, որ հնդկացորենը ցանում են աղքատ, հյուծված, ծանր ու թթվային հողերը վերականգնելու համար:
Հնդկացորենը երաշտադիմացկուն է, չի չորացնում հողը, ուստի լայնորեն օգտագործվում է նաև այգիներում ծառերի ու թփերի արմատամերձ հողերի, մինչև 1,5 մ խորությամբ գազա և ջրափոխանակումը բարելավելու համար:
Հնդկացորենը ջերմասեր բույս է, ուստի ցանում են երբ եղանակը կայուն տաք է:
Որպես սիդերատ աճեցվող հնդկացորենը հնձում են մինչև ծաղկելը և խառնում, ծածկում են հողով: Անմիջապես դրանից հետո կարելի է հնդկացորենի նոր ցանք անել: Եթե եղանակային պայմանները բարենպաստ լինեն, ապա կարելի է երրորդ ցանքն էլ անել և թողնել զանգվածը ձյան տակ:
Հղումներ
ՎԱՐՍԱԿԸ ՈՐՊԵՍ ՍԻԴԵՐԱՏ
Վարսակը (անգլ.՝ Oat, ռուս.՝ Овёс, լատ.՝ Avena), հացազգիների ընտանիքի խոտաբույս է։ Վարսակը, ինչպես և Աշորան, արագ կանաչ զանգված է ձևավորում, ուստի այն կարելի է աճեցնել ազատ տարածքում՝ գարնանից աշուն, կամ հիմնական մշակաբույսերից առաջ և հետո:
Վարսակը դիմանում է ցրտին, բայց կտրուկ ցրտահարումները մահաբեր են նրա համար:
Վարսակն իրեն լավ է զգում, բացի աղուտներից ու ավազուտներից, բոլոր տիպի հողերում: Բարելավում է թթվային ու տորֆային հողերը:
Վարսակի արմատները շատ լավ փխրեցնում են հողը և բարելավում կառուցվածքը, ինչպես նաև վերացնում են արմատի փտախտ (корневая гниль) հիվանդությունը:
Համեմատած այլ սիդերատների հետ, վարսակը առանձնապես չի պարարտացնում հողը, այնպես որ, այն, որպես կանոն, ցանում են Ոլոռի կամ Վիկի հետ խառնած:
Ցանում են գարնանից մինչև աշուն՝ այն հաշվարկով, որ մինչև ցրտերը հասցնեն հնձել և խառնել հողի հետ:
Ծանր, կավային հեղերում ցանում են 3 սմ խորությամբ, իսկ թեթև հողերում՝ 6 սմ:
Ծլելու շրջանում պահանջկոտ է խոնավության հանդեպ:
Հնձում են մինչև հասկերի առաջանալը: Քայքայվելիս Վարսակը թեթև յուրացվելի կալիում է փոխանցում, ինչպես նաև օրգանական նյութեր:
Հղումներ
ԱՇՈՐԱՆ ՈՐՊԵՍ ՍԻԴԵՐԱՏ
Աշորան (անգլ.՝ Rye, ռուս.՝ Рожь, լատ.՝ Secále cereále) Որպես ամենացրտադիմացկուն սիդերատ ցանում են աշնանացան Աշորան: Նաև հարմար է խոպան հողերի համար: Զարգացած արմատային համակարգը լավ փխրեցնում է հողը և յուրացնում այնտեղից այլ բույսերին ոչ մատչելի նյութեր՝ փոխակերպելով, ի վերջո, հեշտ յուրացվելի ձևի:
Աշնանացան Աշորան շատ լավ պաշտպանում է հողը քամու և ջրի էրոզիայից, իսկ ձմռանը նպաստում է ձյան կուտակմանը:
Աշորան լավ է աճում համարյա բոլոր տիպի հողերում, բացառությամբ չափից ավելի խոնավ և ծանր հողերի: Ունի հողը ցամաքեցնելու հատկություն, այնպես որ ցանում են բավարար տեղումներ ունեցող վայրերում:
Աշնանացան Աշորան ցանում են աշնանը, իսկ հնձում և խառնում են հողի վերին շերտի հետ գարնանը՝ հիմնական մշակաբույսերը տնկելուց/ցանելուց 2-3 շաբաթ առաջ:
Աշորան լավ է աճում աշնանացան Վիկի և Կանճրակի հետ խառը ցանքերում:
Ցանում են 3-5 սմ խորությամբ, թեթև հողերում ավելի խորը:
Քայքայվելով Աշորայի կանաչ զանգվածը հարստացնում է հողը կալիումով և օրգանական մնացուկներով:
Հղումներ
ԲԱՐԲԱՐՈՒԿԸ ՈՐՊԵՍ ՍԻԴԵՐԱՏ
Բարբարուկը (լատ.՝ Barbaréa) խաչա-ծաղկավորների ընտանիքի խոտաբույս է: Այն օրգանական տարրերով շատ լավ հարստացնում է հողը: 100 ք.մ. վրա կարող է գոյացնել մինչձ 200 կգ կանաչ զանգված:
Բարբարուկը խստապահանջ չէ հողի տիպերի նկատմամբ և իրեն լավ է զգում նույնիսկ ծանր կավային հողերում: Բացառություն է, թերևս, հումուսով աղքատ ավազահողերի պարագան:
Բարբարուկը սիրում է լավ ոռոգում, խոնավության պակասը բացասաբար է ազդում բույսի աճի վրա:
Ցանում են 2-3 սմ խորությամբ, գարնանը՝ հողը տաքանալուց հետո, իսկ աշնանացան սորտերը աշնան սկզբում:
Հնձում են մինչև զանգվածային ծաղկումը՝ ցանելուց մոտավորապես 1-1,5 հետո: