Գանգրակաղամբը պարունակում է մեծ քանակությամբ մսամթերքին համարժեք սպիտակուցներ (4,3 %), փոխարինելի և անփոխարինելի ամինաթթուներ: Գանգրակաղամբի թարմ տերևներում գերակշռող ամինաթթուներն են՝ գլուտամինաթթուն (ընդհանուր ամինաթթուների պարունակության 12 %), պրոլինը (12 %) և ասպարագինաթթուն (10 %): Լեյցինի, լիզինի, վալինի, արգինինի և ալանինի բաժնեմասը 6-8%-ի սահմաններում են, իսկ թիրոզինի, ֆենիլալանինի, տրեոնինի, հիստիդինի, սերինի և գլիցինի բաժնեմասը տատանվում է 3-5% սահմաններում: Ամենափոքր բաժինը կազմում են ծծումբ պարունակող ամինաթթուներ ցիստինը (1.6%) և մեթիոնինը (2 %) [16]:
Գանգրակաղամբը հարուստ է նաև օմեգա-3 ճարպաթթվով, վիտամիններով (A, C, K, PP, B և այլն), հեշտ յուրացվող Ca-ով (120-150 մգ), Mg-ով (34-47 մգ) և այլ հանքային տարրերով (K, P, Na, Fe, Zn, Se, Mn, Cu և այլն): Բույսում առկա լյուտեինի շնորհիվ, մարդու աչքը պաշտպանվում է արևի ուլտրամանուշակագույն ճառագայթներից:
Գանգրակաղամբի հաճախակի օգտագործումը սննդակարգում պաշտպանում է մարդու օրգանիզմը մի շարք հիվանդություններից, մասնավորապես՝ շաքարախտից, սրտանոթային, աղեստամոքսային համակարգերի, աչքի (գլաուկոմա) հիվանդություններից, չարորակ ուռուցքներից և այն:
Գանգրակաղամբը պարունակում է 45 տարբեր տեսակի ֆլավոնոիդներ (սուլֆորաֆան, ինդոլ-3-կարբինոլ և այլն), որոնք ևս ապահովում են այդ մշակաբույսի հակաօքսիդանտային և հակաբորբոքային հատկությունները, բարձրացնում է օրգանիզմի դիմադրողականությունը, իջեցնում է արյան մեջ խոլեստերինի մակարդակը: Կարգավորելով գլյուկոզի մակարդակը, նպաստում է քաշի իջեցմանը: Բույսում պարունակվող մեծ քանակությամբ կալցիումը (2 անգամ ավելի շատ է, քան կաթում) ազդում է ոսկրային բջիջների առաջացման ու թարմացման վրա՝ դրանով իսկ կանխարգելով ռախիտը, օստեոպորոզը, ատամների փխրունությունը:
Այժմ գանգրակաղամբը լայն տարածում ունի ԱՄՆ-ում, Արևմտյան Եվրոպայում, Ճապոնիայում և մի շարք այլ երկրներում։
Սեզատերևը կամ Սոխ կտրողը (անգլ․՝ Chives, ռուս․՝ Шнитт-лук, Лук скорода, լատ․՝ Allium schoenoprasum) բազմամյա խոտաբույս է, սակայն կարող է մշակվել որպես միամյա կամ երկամյա բույս։
Զարգացման երկրորդ տարում հայտնվում են սերմնացողուններ, որոնք, բազմամյա մշակման դեպքում, ծաղկում են ամեն տարի։
Սեզատերևը որպես կերակուր
Սեզատերևի փոքրիկ սոխուկները սովորական գլուխ սոխի համ ունեն, բայց համարյա երբեք չեն օգտագործվում։ Սեզատերևն աճեցնում են իր բուրավետ, նուրբ տերևների համար։ Դրանք դնում են ապուրների, աղցանների, կարկանդակների մեջ։ Ոչ միայն համեղ, նաև շատ օգտակար է սեզատերևը, այն պարունակում է բազմաթիվ միկրոտարրեր՝
սելեն;
ցինկ;
մարգանեց;
ֆիտոնցիդներ, ամինաթթուներ (արգինին, հիստիդին, Մեթիոնին և այլ)։
Սեզատերևը՝
Լավացնում է ախորժակը;
Կարգավորում է աղեստամոքսային համակարգի գործունեությունը;
Դրական է ազդում երիկամների, լյարդի, սիրտ-անոթային համակարգի վրա;
Մրսածության և տարատեսակ ինֆեկցիոն հիվանդությունների դեմ պրոֆիլակտիկ լավ միջոց է։
Սեզատերևը դրական ազդեցություն ունի նաև այգում,մեղրատու է, վանում է գազարի ճանճ կոչվող վնասատուին, մի շարք բույսերի օգնում է խուսափել սնկային հիվանդություններից։
Բաց գրունտում աճեցնելը
Սեզատերևը կարող է աճեցվել ինչպես անմիջապես մարգի մեջ ցանելով, այնպես էլ սածիլներ տնկելով։ Սածիլներ ստանալու համար, սերմերը ցանում են ձմռան վերջում կամ վաղ գարնանը; Գարնանը, երբ սածիլները հասնում են 10 սմ բարձրության և եղանակային պայմանները բարենպաստ են, դրանք տեղափոխում են բաց գրունտ։
Աճեցնելու տեղը և հողը նախապատրաստելը
Գործնականում սեզատերև կարելի է աճեցնել ցանկացած մշակաբույսից հետո, իսկ շատ հարմարավետ այն իրեն զգում է գազարի կողքին։
Սեզատերևի վաղ բերք կարելի է ստանալ միայն լավ լուսավորված, արևկող մարգերից, բայց, պետք է նկատի ունենալ, որ արևկող վայրում սեզատերևի տերևները շուտ են դախանում։ Ուստի կիսաստվերը կարող է գերադասելի լինել։
Մարգերը սկսում են նախապատրաստել աշնանը․ հեռացնում են բոլոր մոլախոտերն ու դրանց արմատների մնացուկները; Ծանր, կավային հողերին ավազ են խառնում։ Հողը պարարտացնում են փտած գոմաղբով կամ կոմպոստով, փայտի մոխիրով։ Չափաբաժինները սովորական են՝ 1 ք․մ․-ին մոտ մեկ դույլ գոմաղբ կամ կոմպոստ և կես լիտր մոխիր։
Ցանելը
Սեզատերևի սերմերը լավ ծլողունակություն ունեն, սակայն գործն արագացնելու համար դրանք կարելի է 24 ժամ թրջել գոլ ջրի մեջ՝ ընթացքում 3-4 անգամ փոխելով ջուրը։ Թրջելուց հետո սերմերը փռում և չորացնում են՝ միմյանց չկպնելու աստիճանի, ինչից հետո ցանում են։
Սովորաբար ցանքն անում են գարնանը, սակայն աշնանացանն էլ է հնարավոր։ Աշնանացանի դեպքում ցանքն անում են 2 սմ խորությամբ, չթրջած սերմերով և ցանքը մուլչապատում են։
Գարնանը ցանում են նախապես թրջած սերմեր՝ 1 սմ խորությամբ։
Եթե սեզատերևն աճեցվում է որպես միամյա բույս, ապա սածիլներն իրար մոտ են տնկում ՝ 15 սմ x5 սմ սխեմայով։ Ավելի նոսր են տնկում եթե հիմնական բերքը ծրագրավորված է ստանալ երկրորդ տարում։ Շարքերի միջև հեռավորությունը թողնում են մոտ 30 սմ։
Առաջին ծիլերը հայտնվում են 1-1,5 շաբաթից։ Մեկ-երկու տերևներ առաջանալուց հետո ցանքը նոսրացնում են այպես, որ շարքի մեջ բույսերն իրարից 8-10 սմ հեռու լինեն։
Երբ հեռացվող բույսերն արդեն հնարավոր կլինի վերատնկել, անում են երկրորդ նոսրացումը՝ ապահովելով 25-30 սմ հեռավորություն։
Խնամքը
Սեզատերևը պահանջկոտ բույս չէ։ Որպես բազմամյա բույս աճեցնելիս, օրինակ, քաղհան ու հողի փխրեցում անում են միայն առաջին երկու տարիներին։ Դրանից հետո սեզատերևը տարածվում է ու ճիմապատելով իր շուրջը, չի թողնում մոլախոտեր աճեն։
Ջրել շատ է պետք՝ առատ, բայց ոչ ճահճացման աստիճանի։ Սիզատերևը կարող է դիմանալ հողի կարճատև իսպառ ջրազրկմանը, բայց դա տեղի կունենա տերևների համային հատկությունները կորցնելու հաշվին։
Լրացուցիչ սնուցման կարիք էլ շատ ունի։ Կարելի է սնուցել (1:10) գոմաղբի, կամ (1:20) թրջնաղբի ջրային լուծույթներով, փայտի մոխիրով՝ 1 բաժակ մոխիր 1 ք․մ․-ին։
Սնուցումների հաճախականությունը կախված է հողի որակից, բայց, տերևները ամբողջությամբ կտրել-հավաքելուց հետո պարարտացումը շատ ցանկալի է։
Տեղափոխումը
Եթե սեզատերևը մնում է աճելու երրորդ տարին, ապա իմաստ ունի այն տեղափոխել, քանի որ. նույն տեղում աճելով, այն աղքատեցնում է հողը և բեռքատվությունն ընկնում է։
Տեղափոխելիս, (լավագույն ժամանակը գարունն ու աշունն են) թուփը, զգուշորեն փորելով ու հանելով հողից, ձեռքով բաժանում են մասերի։ Առանձնացված ամեն փունջ պետք է ունենա առնվազն 4-5 սոխուկներ։ Տնկում են նոր տեղում, նույն՝ նախկին խորությամբ, 30 սմ իրարից հեռու։ Տնկելուց հետո լավ ջրում են։
Տնային պայմաններում սեզատերև աճեցնելը
Տնային պայմաններում էլ, պատուհանի գոգին կամ պատշգամբում մի քանի թուփ սեզատերև աճեցնելը բարդ բան չէ։
Սերմերը նախապատրաստում են թրջելով։ Ծլելն արագացնելու համար կարելի է աճի խթանիչներ ավելացնել ջրին։
Ծաղկաթաղարը, որտեղ սեզատերև է աճեցվելու, պետք է մոտ 20 սմ խորություն ունենա, ապահովված լինի դրենաժային անցքերով ու դրենաժային շերտով։ Հողախառնուրդը պետք է կազմված լինի ավազից, ճմահողից և փտած գոմաղբից կամ կոմպոստից։
Ցանելու համար հողի մակերեսին 1,5 սմ խորությամբ ակոսներ են արվում, որոնք լավ ջրվում են և դրանց մեջ, 2-2,5 սմ միմյանցից հեռու շարում են սերմերը։ Այնուհետև ակոսները ծածկվում են նույն հողախառնուրդով և ցողվում են ջրչցողիչով, իսկ ծաղկաթաղարը ծածկում են ապակով կամ ցելոֆանով։
Օդի սենյակային ջերմության պայմաններում առաջին ծիլերը հայտնվում են 6-8 օր հետո։ Դրանից հետո պետք է հանել ծաղկաթաղարի ծածկը և բույսերը տեղադրել արևկող պատուհանագոգին։
Լավ կլինի օդի ջերմաստիճանը լինի 18-23 C տիրույթում։
Եթե օրվա լուսավոր ժամերը քիչ են 12-ից, լավ կլինի արհեստական լուսավորություն ապահովել։
Ջրել անհրաժեշտ է հաճախ ու քիչ-քիչ, շոգ օրերին ավելի շատ։
Լավ աճի համար օդի ամենից հարմարավետ խոնավության աստիճանը 70% է։
Ամսական երկու անգամ բույսերին լրացուցիչ սնուցում պետք է տրվի։
Առաջին ծիլերը հայտնվելուց երկու ամիս անց կարելի է սկսել ընտրովի կտրել և օգտագործել տերևները։
Բազմացումը
Սեզատերևի բազմացման ամենահեշտ եղանակը թուփը բաժանելովն է։ Գարնանը, մինչև բույսի աճը սկսվելը, 2-4 տարեկան թուփը զգուշությամբ փորում-հանում են հողից, երկար տերևները կտրում են 15 սմ բարձրությամբ իսկ արմատները 5-7 սմ երկարությամբ։ Այնուհետև թուփը բաժանում են 4-5 սոխուկներ ունեցող մասերի։ Բաժանված թփերը տնկում են անմիջապես՝ նոր տեղում, նույն՝ նախկին խորությամբ, 30 սմ իրարից հեռու։ Տնկելուց հետո լավ ջրում են։
Սերմերով բազմացումն ավելի երկարատև գործընթաց է, բայց երիտասարդ բույսեր են ստացվում։ Սերմերը հավաքում են ամռան վերջին կամ աշնան սկզբին։ Եթե վտանգ կա, որ սերմնազամբյուղը կարող է բացվել ու սերմերը թափվեն, կարելի է մառլայից պարկ հաքցնել սերմնազամբյուղի վրա։ Սերմերի ծլողունակությունը խիստ նվազում է պահպանության երրորդ տարուց սկսած։
Հիվանդություններն ու վնասատուները
Սեզատերևը հազվադեպ է հիվանդանում, ավելի հաճախ տուժում է վնասատուներից։ Վնասատուների կազմը, ի դեպ, տարբեր է սովորական սոխի վնասատուների կազմից։
Սեզատերևին երկու հիվանդություներ են իրական վտանգ ներկայացնում՝ Կեղծ ալրացողային սնկերը և Սոխի ժանգը։
Սերմերը մոտ 10 րոպե մինչև 50 C աստիճան ջրի մեջ տաքացնելը կարող է ախտահանիչ նշանակություն ունենալ։
Եթե սեզատերևի տերևները հիվանդության հետքեր ունեն, ապա խնայել պետք չէ՝ անմիջապես պետք է կտրել դրանք ու այգուց հեռու ոչնչացնել։
Մշտապես պետք է հեռացնել կեղքին աճող բոլոր մոլախոտերը, քանի որ վնասատուները սկզբում հենց դրանց վրա են բնակվում։
Պետք է ուշ աշնանը կտրել բոլոր տերևները՝ չթողնել դրանք մնան ձյան տակ։
Պետք չէ տարիներ շարունակ, նույն տեղում աճեցնել սեզատերևը։
Վնասատուներին վանելու լավ միջոցներ կան, օրինակ ցողել բույսերը թութունի թուրմով՝ խառնած տնտեսական օճառի հետ։
Քիմիական նյութերի կիրառումը խիստ անցանկալի է, բայց, Կեղծ ալրացողի դեպքում (պերոնոսպարոզ), կարելի է սրսկել 1% -նոց բորդոսյան հեղուկով, որին, կպչունությունն ավելացնելու համար կարելի է ավելացնել դույլին 50 գրամ օճառ։
Բերքը հավաքելն ու պահպանելը
Ըստ պահանջարկի կարելի է պարբերաբար կտրել մի քանի տերևներ, կամ ողջ վերգետնյա մասը միանգամից, ընդորում վեգետացիոն շրջանում 3-4 անգամ կարելի է ամբողջովին կտրել 25–40 սմ բարձրության հասած վերգետնյա մասը։
Եթե աշնանը սերմեր ստանալու մտադրություն չկա, կտրում և սնունդի մեջ օգտագործում են նաև ծաղկացողունները։
Ամենալավ համն ունեն սեզատերևի նոր կտրած տերևները, բայց, եթե անհրաժեշտ է պահպանել դրանք որոշ՝ ոչ ավել քան երկու շաբաթ ժամանակով, ապա պահում են սառնարանի մեջ՝ փակ պլաստիկ փաթեթի կամ տուփի մեջ։ Ավելի երկար կարելի է պահպանել չորացնելուց հետո կամ սառնարանի սառցախցում։
Այն կարող է գեղեցկացնել ցանկացած այգի, բացի այդ օգտագործվում է խոհանոցում՝ որպես համեմունք, ժողովրդական բժշկության մեջ, կոսմետոլոգիայում։ Հայրենիքը Չինաստանն է, բայց այժմ մշակվում է բազմաթիվ այլ երկրներում, ընդորում սառը ձմեռ ունեցող երկրներում՝ որպես միամյա բույս։
Ունենում է 35-60 սմ, երբեմն մինչև 1 մետր բարձրություն։ Տերևները կարող են լինել կանաչ, կարմիր կամ խայտաբղետ։
Բազմացումը
Հիմնական բազմացման եղանակաը սերմերովն է։ Ցանում են կամ միանգամից բաց գրունտում՝ ուշ աշնանը կամ գարնանը, կամ ձմռան վերջում սածիլներ են սկսում աճեցնել։ Սածիլներ ստանալու համար, ցանելուց առաջ սերմերը երկու օր թրջում են մի քիչ կալիումի պերմանգանատ (մարգանցովկա) պարունակող, գոլ ջրի մեջ, այնուհետև, 5 մմ խորությամբ ցանում են ավազատորֆային խոռնուրդի մեջ։ Ցանքը ծածկում են ապակով կամ ցելոֆանով, տեղադրում են տաք տեղում։
Առաջին ծիլերը հայտնվում են 2-3 շաբաթից։ Երկու իսկական տերև ձևավորած սածիլները պատրաստ են բաց գրունտ տեղափոխելուն։
Ուշ աշնանը պերլայի ցողունները կարելի է կտրել և, սենյակային, տաք պայմաններում աճեցնելու համար, դնել արմատակալման՝ ջրի կամ պարարտ հողի մեջ։ Որպես սենյակային բույս պերիլան կշարունակի աճել և կարող է երկրորդ անգամ ծաղկել։
Բաց գրունտում աճեցնելու համար ընտրում են քամիներից պաշտպանված, բաց, արևկող տեղ։ Հողը, որտեղ աճեցվելու է պերիլան, խորհուրդ է տրվում նախապատրաստել աշնանը՝ փորել կամ փխրեցնել, պարարտացնել կոմպոստով կամ սիդերացնել։ Հողը պետք է լինի փխրուն և օդի համար թափանցիկ։
Բաց գրունտ սածիլները կարելի է տեղափոխել երբ միջին օրական ջերմաստիճանը +10…+12°C կդառնա։ Սածիլների միջև թողնում են 20-30 սմ ազատ տարածք։
Պերիլան լավ է աճում սիսեռից, լոբուց և այլ լոբազգիներից հետո։ Գարնանը սածիլը տնկելուց, լավ կլինի ամեն փոսիկի մեջ լռացուցիչ պարարտանյութ դնել։
Պերիլան խնամելը հեշտ է, պետք է պարբերաբար ջրել, սնուցել պարարտանյութերով և քաղհան անել մարգերը։
Օդի +18…+27°C ջերմաստիճանը պերիլայի լավագույն աճի պայմանն է։ Ուժեղ շոգին էլ է պերիլան դիմանում, պարզապես պետք է հաճախ ջրել։
Ցրտերն ընկնելուն պես պերիլան արագ թոշնում է, ավելի երկար պահպանելու համար այն պետք է վերատնկել ջերմոցում կամ տանը։
Պերիլայի բուժիչ հատկությունները
Հատկապես արժեքավոր են տերևներում և սերմերում պարունակվող ճարպային և եթերայուղերը։ Սերմերից և տերևներից պատրաստված թուրմերը և եփուկները ունեն բավականին ուժեղ անալգետիկ և հակասեպտիկ ազդեցություն, հանգստացնող ազդեցություն, հատկապես բրոնխիտի, հազի և մրսածության դեպքում։ Այն հաճախ օգտագործվում է որպես քրտնացնող միջոց:
Համեմը (անգլ.՝ Coriander, ռուս.՝ Кориандр, լատ.՝ Coriandrum sativum) հովանոցավորազգիների ընտանիքին պատկանող միամյա խոտաբույս է։ Արմատն առանցքային է, ցողունը` ուղղաձիգ, 40-70 սմ բարձրությամբ, մերկ, վերևում ճյուղավորված։
Տերևները պատյանավոր են, ունեն հերթադիր դասավորություն։ Պոլիգամ բույս է։ Ծաղիկները սպիտակ են կամ բաց վարդագույն։ Հովանոցավոր ծաղկաբույլերի եզրային ծաղիկներն ավելի մեծ տրամագիծ ունեն։ Ծաղկում է ամռանը։ Պտուղը գդաձև սերմիկ է, դրսից` մուգ, իսկ ներսից` բաց շագանակագույն, ունի ինը կող։ Պտուղները պարունակում են եթերայուղ`0.5-1, 2%, վիտամին C, շաքար, օսլա, դաբաղող և ճարպայուղ`20%։ Տերևները հարուստ են վիտամիններով, E, A-նախավիտամիններով, հանքային աղերով:
Համեմի հայրենիքն արևմտյան Ասիան է, բնության մեջ հանդիպում է Փոքր Ասիայում, Այսրկովկասում, Հայաստանի Գեղարքունիքի և Վայոց ձորի մարզերում։ Հայկական տեսակները երկար ժամանակ ծաղկասլաք չեն տալիս, սակայն ունեն տերևների հզոր վարդակ։
Համեմը պատկանում է լավագույն մեղրատու բույսերի շարքին։ Մեղուները ոչ միայն հավաքում են ծաղկահյութը, այլ նաև կատարում են խաչաձև փոշոտում, ինչը նպաստում է համեմի բարձր պտղաբերությանը։
Կիրառություն
Եթերայուղը կիրառում են ձեռքի օճառների, օծանելիքի և այլնի արտադրության մեջ։ Ճարպայուղը կիրառվում է շոկոլադ պատրաստելու համար։ Բույսը մշակվում է և լայնորեն օգտագործվում որպես համեմունք։ Բուժական նպատակով օգտագործում են սերմերի թուրմը, որն ունի հակասեպտիկ, սպազմոլիտիկ և ցավամեղմացուցիչ` ստամոքսի խոցի և տասներկումատնյա աղիքի ցավերի դեպքում։Այդ թուրմը բարերար ազդեցություն ունի նաև մարսողության և նյարդային գրգռվածության ժամանակ։
Կենսաբանական տվյալներ
Վեգետացիոն շրջանը՝ 110-125 օր: Ցանելուց հետո ծիլերը հայտնվում են՝ 2-3 շաբաթից: Ծիլերը հայտնվելուց 25-40 օր անց ձևավորվում են ցողունները, որոնց վրա 16-20 օր հետո բացվում են ծաղիկները: Ծաղկելուց 13-18 օր անց սկսում են ձևավորվել պտուղները: Պտուղները վերջնականապես հասունանում են 19-23 օրում:
Համեմը ցրտադիմացկուն է: Սերմերը սկսում են ծլել +6°С աստիճանի դեպքում, իսկ բույսը կարող է դիմանալ մինչև -10 °С աստիճան ցրտին:
Համեմի համար օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանը +22°С է: Ծաղկման շրջանում +34°С-ից բարձր ջերմաստիճանի հետևանքով կարող է սնածաղիկ դառնալ և փոխել հոտը:
Համեմը պահանջկոտ է լուսավորության նկատմամբ, բայց վատ չի աճում նաև կիսաստվերում: Լուսավորության պակասը դանդաղեցնում է բույսի աճը, նվազեցնում է բերքատվությունը և եթերային յուղերի պարունակությունը: Սերմեր ստանալու համար, համեմը պետք է ցանել միայն արևկող տեղում:
Համեմը պահանջկոտ է ջրի նկատմամբ: Սերմերի ուռչելու համար համեմն իր քաշի 120%-ի չափ ջրի կարիք ունի: Ամենից շատ ջրի կարիք ունի մինչև ծաղկելը, որից հետո ավելի երաշտադիմացկուն է:
Համեմը լավ է աճում պարարտ, չեզոքին մոտ (рН =6,5-7,5) թթվայնություն ունեցող հողում:
Դաղձը (անգլ.՝ Mentha, Mint, ռուս.՝ Мята, լատ.՝ Méntha) շրթնազգիների ընտանիքին պատկանող կոճղարմատավոր, բազմամյա խոտաբույս է։ Բոլոր տեսակներին բնորոշ է սուր հոտավետ բուրմունք, նրանց մեծ մասը պարունակում է մեծ քանակությամբ մենթոլ։ Այս ընտանիքի բույսերը իրարից տաբերվում են քիմիական կազմով, արտադրում են նյութափոխանակության տարբեր ցնդող նյութեր՝ մետաբոլիտներ (նյութափոխանակիչներ), այսպես կոչված՝ ցնդող արոմատիկ նյութեր, որոնք արտադրում են տարբեր հոտեր և մեծ քանակությամբ եթերային յուղեր։ Դաղձի յուղի հիմնական բաղադրամասը ստացվում է դրա մեջ պարունակվող մենթոլից։ Մենթոլը մաշկի և լորձաթաղանթի հետ շփվելիս հրահրում է սառնության զգացողություն, դրա հետ մեկտեղ նեղանում են արտաքին արյունատար անոթները և լայնանում ներքին օրգանների անոթները։ Դաղձի յուղն օժտված է հզոր հականեխային և թեթև թմրեցնող հատկությամբ։ Բժշկության մեջ դաղձն օգտագործվում է լեղապարկի և լյարդի հիվանդությունների ժամանակ։ Դրանից պատրաստված թուրմերը, եփուկներն ու դեղպատրաստուկներն օգնում են որոշ լեղաքարային հիվանդությունների դեպքում, ուժեղացնում աղիների գալարակծկքանը, մաքրում օրգանիզմը խարամներից, բացի այդ, այն նշանակվում է կոլիտների և էնթերոկոլիտների դեպքում։ Ժողովրդական բժշկությունը խորհուրդ է տալիս դաղձ օգտագործել կենտրոնական նյարդային համակարգի, սրտային հիվանդությունների, մանկական գեղձախտի (ռախիտի) բուժման համար։ Դաղձի թեյը բարելավում է մարսողությունը, կանխում սրտխառնոցը, նպաստում լեղարտադրմանը։ Այն կենարար ըմպելիք է։ Վայրի, օրգանական դաղձի չորացված հումքը օգտագործվում է սնունդների մեջ։ Այն ավելացնում են կարկանդակներին, սալաթներին, պանրին, բանջարեղենով և մսով ճաշերին։ Նրանով համեմում են թեյը, լիկյորը, հրուշակեղենը։
Ավելուկը (թրթնջուկ, թթվաշ, անգլ.՝ Horse sorrel, ռուս.՝ Конский щавель, լատ.՝ Rumex confertus) մատիտեղազգիների (հնդկացորենազգիներ) ընտանիքի միամյա, երկամյա և բազմամյա խոտաբույսերի և թփերի ցեղ է։ Հայտնի է մոտ 150, Հայաստանում՝ 12 տեսակ՝ ավելուկ սովորական (Rumex acetosa) կամ թթվաշ, ավելուկ գանգուր (Rumex crispus), ավելուկ ալպիական (Rumex alpinus), ավելուկ ավելուկանման (Rumex acetoselloides), թրթնջուկ փոքր (Rumex acetosella) և այլն։
Տարածված է Հայաստանի գրեթե բոլոր մարզերում։ Աճում է մարգագետիններում, նոսրանտառներում, թփուտներում, անտառեզրերիև, լեռնալանջերին, գետափերին, խոնավ վայրերում և այլն։ Աղբոտում է աշնանացան և գարնանացան մշակաբույսերի դաշտերը, խոտհարքները, արոտավայրերը։ Պարունակում է աղաղանյութեր, վիտամիններ, թթուներ, սապոնիններ, ներկանյութ և այլն։ Ավելուկն օգտագործում են ժողովրդական բժշկության մեջ դիզենտերիայի, լյարդի հիվանդությունների, մարսողության խանգարման ժամանակ և սննդի մեջ (թարմ, չորացրած)։
Ըստ համի՝ ավելուկը լինում է դառը եւ քաղցր։
Սամիթը (անգլ.՝ Dill, ռուս.՝ Укроп, լատ.՝ Anethum graveolens) նեխուրազգիների ընտանիքին (Apiaceae) պատկանող միամյա տերևաբանջար է։ Օգտագործվում է որպես թարմ կանաչի, որպես համեմունք՝ վարունգի և այլ թթուների մեջ, իսկ ձմռանը կերակուրների մեջ օգտագործվում է չորացված սամիթը։
Սամիթի հայերեն այլ անվանումներն են՝ բաղբակ, տերաթողիկ, տերաղոթի:
Սամիթը կարող է դիմանալ մինչև -4 աստճան ցրտին, այնպես որ ցանել կարելի է վաղ գարնանը՝ ձնհալից անմիջապես հետո: Սերմերը կարող են ծլել օդի +3°C ջերմաստիճանին, իսկ աճի համար օդի ամենահարմարավետ ջերմաստիճանայինտիրույթը +15…+20°C է:
Խնկենի սովորականը (անգլ.՝ Oregano, ռուս.՝ Душица обыкновенная, լատ.՝ Oríganum vulgáre) պատկանում է խուլեղինջազգիների կամ շրթնազգիների ընտանիքին։
Բազմամյա բույս է, 30-60 սմ բարձրությամբ։ Կոճղարմատը՝ սողացող, բազմաթիվ բարակ արմատներով, ցողունը քառանիստ, կարմրամանուշակագույն, տերևները հակադիր դասավորված, երկարավուն-ձվաձև, մանր բոսորագույն ծաղիկները հավաքված են վահան ծաղկաբույլում։ Ծաղկում է ամռանը (հունիս-օգոստոս), պտղակալում է օգոստոս-սեպտեմբեր ամիսներին։
Դաղձը (անգլ.՝ Mentha, Mint, ռուս.՝ Мята, լատ.՝ 
Անիսոն (Քոշխոտ, Կարար, Հազարդարուն, անգլ.՝ Anise, ռուս.՝ Анис, լատ.՝ Pimpinella anisum) նեխուրազգիների (հովանոցավորներ) ընտանիքի բուրավետ, բազմամյա, հազվադեպ՝ միամյա կամ երկամյա խոտաբույսերի ցեղ։ Հայտնի է 160, Հայաստանում՝ ավելի քան 10 տեսակ՝ անիսոն ոսկյա (Pimpinella
Ավելուկը (թրթնջուկ, թթվաշ, անգլ.՝ Horse sorrel, ռուս.՝ Конский щавель, լատ.՝ 
Պարունակում է աղաղանյութեր, վիտամիններ, թթուներ, սապոնիններ, ներկանյութ և այլն։ Ավելուկն օգտագործում են ժողովրդական բժշկության մեջ դիզենտերիայի, լյարդի հիվանդությունների, մարսողության խանգարման ժամանակ և սննդի մեջ (թարմ, չորացրած)։
Սամիթը (անգլ.՝ Dill, ռուս.՝ Укроп, լատ.՝ Anethum graveolens) նեխուրազգիների ընտանիքին (Apiaceae) պատկանող միամյա տերևաբանջար է։ Օգտագործվում է որպես թարմ կանաչի, որպես համեմունք՝ վարունգի և այլ թթուների մեջ, իսկ ձմռանը կերակուրների մեջ օգտագործվում է չորացված սամիթը։
Խնկենի սովորականը (անգլ.՝ Oregano, ռուս.՝ Душица обыкновенная, լատ.՝